John Cairncross

John Cairncross (25 Temmuz 1913 – 8 Ekim 1995) İskoç asıllı, Birleşik Krallık duğumlu; ikinci dünya savaşı yıllarında ajanlık ve istihbarat memuru.

Cambridge Beşlisi’nin 5 üyesinden kimliği en son açığa çıkandır. Bu nedenle kendisi 90’larda diğer Rus istihbarat çalışanları ve medya tarafından ‘fifth man’ olarak addledilmiştir. Kendileri Sovyetler birliğine çalışan bir çift taraflı ajan’dır. Yani resmi olarak Birleşik Krallık adına çalışsa da aslında bir Sovyetler Birliği KGB ajanıdır. Temel olarak görevi Birleşik Krallık istihbaratındaki bilgileri Sovyetlere sızdırmaktır. Kod adı ‘Liszt’dir. Diğer Cambridge Five üyeleri gibi özellikle iyi yerlere gelebilecek, iyi bir eğitime olduğu için seçilmiştir zira eğitim gördüğü okullar Glasgow University, The Sarbonne ve Trinity College, Cambridge’dir. Kendisi ayrıca komünist düşünceye de sahiptir.

Eğitim hayatının ardından birkaç devlet dairesinde çalışmış ve başarılı olmuştur.

1942 ve 1943 yıllarında GCHQ’da enigma şifresi kıran, kriptografi ve şifreleme cihazları üzerinde çalışmalar yürüten bletchley park ekibinde çalışmıştır. Enigma şifresinin kırılmasının ardından çözülen alman mesajlarını KGB’ye iletmiştir. Burda özellikle doğu cephesindeki ordu haraketleri hakkında ilettiği mesajlar Kızıl Ordun'un Kursk Muharebesi'ndeki büyük tank saldırısına hazırlanmasında hayati öneme sahiptir. Bu bilgiler de kullanılarak alınan zaferin Kızıl Ordu'nun Berlin'e kadar istikrarlı bir şekide ilerlemesine katkı sağlamıştır.Cairncross 1944 yılına gelindiğinde MI6’ya katılmıştır. Burada bir ekibin bir diğer üyesi olan Kim Philby’nin altında bir süre çalışmıştır fakat bu ileride başına bela olacaktır. Rus arşivlerine göre bu dönemde 1945 yılına kardar Sovyetlere 5832 belge sağlamıştır. 1945 yılında Maliye Bakanlığın’da çalışmaya geri dönmüştür. Savaştan sonra yeni Nato ittifak planları Sovyetlere iletmiştir. Ekibin bir diğer iki üyesi Donald Maclean ve Guy Burgess haklarında açılan soruşturma sebebiyle İngiltereden kaçıp Burgess’in evinde yapılan aramada Cairncross tarafından yazılmış notlar bulununca kendisine MI5 tarafından soruşturma açıldı. Sovyet ajanı olma iddialarını reddetti, ancak devlet memurluğunu bırakmayı kabul etti. Daha sonra Amerika’da öğretim üyesi olarak yeni bir hayata başladı. 1964 yılında Cairncross'un bir dönem altında çalıştığı, Philby, Sovyetler Birliğine kaçınca; Cairncross MI5 tarafından tekrar soruşturmaya alındı ve bu sefer casusluğuğnu itiraf etti. İngiliz yetkililer ondan bilgi almak karşılığında onu yargılamama kararı aldılar ve dosya gizli kaldı. Avrupaya taşındı ve orada yaşamaya başladı. İlerleyen yıllarda sırrı bir ingiltereli bir gazeticinin haberi oldu ve manşetlerde yer alınca dönemin İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, onu Sovyet Ajanı olarak parlementoya duyurdu. Kendisi 90'larda Sovyet İstihbarat subayları tarafından en son deşifre olan ekip üyesi olmasından dolayı ‘fifth man’ olarak adlandırıldı. 1995’den sonra kendisi tekrar İngiltereye dönmüş ve Amerikalı opera şarkıcısı bir bayanla evlenmiş ve bir yıl olmadan 82 yaşında ölmüştür. Cairncross’un ölümünün ardından 1997 yılında otobiyografisi ‘The Enigma Spy’ yayımlanmıştır.[1][2][3]