Hoca Çeşme Höyüğü

S. Başaran tarafından 1989[5] yılında ortaya çıkarılan höyük, 1990-93 yılları arasında Prof. Dr. Mehmet Özdoğan başkanlığında, Enez kazısının (Ainos) bir bölümü dahilinde 700 metrekarelik bir alanda kazılmıştır. Höyük, çok büyük ölçüde gün ışığına çıkarılmıştır. Kazılar, Kuzeybatı Marmara bölgesinde Neolitik Devrimin şafağı hakkında önemli bilgiler sağlamıştır.[6]

Kazılan sonucunda yedi tabaka tespit edilmiş olup, çanak çömlek özelliklerine ve radyokarbon tarihleme yöntemine göre dört evre olarak değerlendirilmiştir.[6]

Dördüncü evre, yani en alttaki tabaka (7.), çapı 4,5 metre olan dairesel iki yapı ile temsil edilmektedir. Bu yapılar kaya yüzeyi yaklaşık 20 cm oyularak yapılmıştır. Yine dairesel kulübemsi yapılar için kayaya 30 cmlik direk delikleri açılarak yapıldığı anlaşılmaktadır.[6]

Yerleşimin etrafının kısmen bir sur ile çevrelendiği saptanmıştır. Yerleşimin batı bölümünde bir yar mevcut olup burada sur yoktur. Kalınlığı bir metre olan bu duvar günümüzde bir metre yüksekliğe inmiş bulunmaktadır. Surun içinde kalan yerleşim kulübe tarzı evler ve ambar olarak kullanılan çukurlarla oldukça ilkel bir yerleşim görünüm vermektedir.[6]

Üçüncü ve ikinci evreleri oluşturan tabakalarda bu yapı özellikleri ve sur kullanılmaya devam edilmiştir. İkinci evre, Güneydoğu Avrupa kültürel özelliklerini gösteren bir yerleşim olarak kendini göstermektedir. Dörtgen planlı evlerin kerpiç kullanılarak yapıldığı, dallarla örtüldüğü, duvarların iç yüzünün sıvandığı görülmektedir. Evlerin dışında bir taban üzerine oturtulmuş kubbeli fırınlar bulunmaktadır.[6]

Bu evreler arasındaki esas farklılaşma mimariden çok çanak çömlek biçim ve bezemelerinde kendini göstermektedir.[6]

Kazılarda ok ve mızrak ucu gibi av ve silah malzemesi bulunmamıştır.[6]

Yerleşmenin, Anadolu’dan çok, Bulgaristan İlk Neolitik Çağ’ı özellikleri gösterdiği kabul edilmektedir. Hoca Çeşme Kültürü’nün belirleyici özelliklerinden bir de uzun saplı, geniş ve sığ kemik kaşıkların çok sayıda üretilmiş olmasıdır. Bulunan hayvan kemikleri büyük ölçüde evcilleştirilmiş koyun ve domuzdur. Av hayvanı kemiği az sayıdadır.[6]

Hoca Çeşme Höyüğü IV. ve III. tabakaları için uyarlanmış radyoaktif yaş MÖ 6500-6000, II. tabakası için ise MÖ 6030-5710 olarak görünmektedir.[7] Bu çerçeveden bakıldığında yerleşimin, Bulgaristan’ın İlk Neolitik Çağ Karanovo I kültüründen daha eski olduğu görülmektedir. Zaten Hoca Çeşme’nin 2. yapı katı, Karanova I türü boyalı çömlek parçaları vermiştir.[8]

Kazı çalışmalarını yürüten Prof. Dr. Mehmet Özdoğan, Hoca Çeşme Höyüğü’nün, ”yalnızca Trakya’nın değil Balkanlar’ın en önemli Neolitik Çağ merkezlerinden biri” olduğunu yazmaktadır.[5]