Hasan Rıza (ressam)

1858 yılında İstanbul'un Üsküdar semtinde Ağahamamında'da doğdu. Babası Miralay Şakir Bey, annesi Nefise Hanım'dır.[1]

Resme küçük yaşta başladı; Bahriye Mektebi'ndeki eğitimi sırasında okul arkadaşları arasında Ressam Hasan Rıza Üsküdar olarak tanındı.[1] Okulun idadi kısmını bitirip Harp Okulu'na geçtiği 1881 senesinde 93 Harbi'ne gönüllü olarak katıldı. Savaş sırasında İtalyan bir ressamının korumalığına verilen Hasan Rıza, bu ressamdan etkilendi ve onun çalışmalarını yakından izledi.

Savaş bittikten sonra Bahriye Mektebi'ndeki eğitimine geri döndü. Okulun son sınıfında iken Sultan Abdülhamid'in yatının kamaralarında bulunan resimleri onarmak ve bozulan süslemeleri yenilemekle görevlendirilir. Hasan Rıza'ya bu görevdeki başarısından ötürü mezun olmadan "subay" rütbesi verildi.[1] Ancak o, ressamlığı tercih etti ve rütbesini bırakarak resim çalışmak üzere İtalya'ya gitti.

On yıl Roma, Floransa, Napoli atölyelerinde çalışarak sanat anlayışını geliştirdikten sonra Mısır'a geçerek iki yıl Mısır sanatı üzerine çalıştı. On iki yıldan sonra Türkiye'ye döndüğünde kendisine rütbesi geri verilmek istendiyse de kabul etmedi; Edirne Karaağaç'ta bir atölye kurup çalışmalarına atölyesinde devam etti.[1] Ünlü kişilerin portrelerini ve tarihi olayları, özellikle Osmanlı tarihindeki önemli olay ve savaşların betimleyen tablolar yaptı. Fatih Sultan Mehmet’in Topkapı'dan İstanbul’a girişini betimleyen tabloda kendisini Fatih’in bindiği kıratın hemen yanında, elinde tüfek olan yeniçeri muhafızı olarak resmetti.[2]

Edirne'de çeşitli okullarda öğretmenlik yaptı, Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey'in kurucusu olduğu Numune-i Terakki Mektebi'nin Edirne şubesini kurdu ve yönetti. Edirne Vilayet Matbaası Müdürü Şevket Bey'in yapımında etkin rol aldığı [3] Edirne Vilayeti Sanayi Okulu'na (Edirne Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi) 1908 yılında müdür oldu. Okul, Balkan Savaşı sırasında hastaneye dönüştürüldü.[1] Hasan Rıza, hastanenin müdürlüğünü üstlendi. Edirne Lisesi'ndeki öğretmenliği sırasında Dimetokalı ressam Hayri Çizel'in de hocası olmuştur.[4]

Bulgar ordusunun şehre girdiği 26 Mart 1913 günü atölyesindeki resimleri kurtarmak üzere Karaağaç'a doğru gittiği sırada Bulgar askerleri tarafından öldürüldü. Aynı yerde şehit edilen 62 kadar askerle birlikte defnedilmiştir.

Hasan Rıza Bey'in atölyesindeki resimlerin bir kısmı parçalanıp yağmalanmış, bir kısmına el konarak Sofya'ya götürülmüştür. Öğrencilerinden Sami Yetik ve Mehmet Ali Laga, esir alınmalarına rağmen hocalarının eserlerine sahip çıkmaya çalışmışlardı. Edirne Müşiriyet Dairesi’nde asılı duran "Fatih’in Edirne’den Toplarla İstanbul'a Hareketi" tablosunu Mehmet Ali Laga düşman eline geçmesin diye kasnağından çıkararak esareti süresince vücuduna sararak saklamıştı. Bu eser, Sabancı Müzesi Koleksiyonu'ndadır.[5]

Günümüze ulaşan tablolarından bazıları şunlardır: İstanbul Askeri Müze'deki Viyana Kuşatması ve Belgrad Meydan Muharebesi tabloları, İstanbul Deniz Müzesi'ndeki "‘İstanbul’un Kuşatılması için Fatih'in Gemilerin Karadan Denize İndirilmesine Nezareti ve Fatih'in Ordusuyla Edirne'den İstanbul'a Yürüyüşü tabloları, Ankara Orduevi'ndeki Eğri Kuşatması ve Mohaç Meydan Muharebesi tabloları.

Hasan Rıza Bey'in eserlerinin küçük bir kısmı halen Edirne Belediyesi'ndedir. Edirne Vilayet Binası'ndaki tabloları şunlardır:[6] Fatih'in Gemilerini Karadan Yürütmesi (1896), Havuz Başında Gergef İşleyen Kadınları (1901), Karlı Havada Geyikler (1901), Kuzular (1901), Osmanlıların Rumeli'ye Geçiş (1903), 'Fırtınalı Havada Yelkenli (1903).

Müdürlük yaptığı Edirne Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'nin duvarlarında Hasan Rıza'nın elinden çıkma iki eser bulunmaktadır.[7]

Birkaç eseri ise Viyana Müzesi’nde ortaya çıkmıştır.

Hasan Rıza Bey'in adını yaşatmak üzere Edirne Güzel Sanatlar Lisesi'nin adı, 2015'te Edirne Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Lisesi” olarak değiştirilmiştir.[8]

Hasan Rıza'nın ölümünün 104'üncü yılında Karaağaç Yolu, Lozan Caddesi'ne Edirne Belediyesi tarafından yaptırılan bir heykeli dikilmiştir.[9]

Özel

Genel

• Büyük Larousse Ansiklopedisi/Cilt - 10