Girdaba İniş

Girdaba İniş[1] (İng. A Descent into the Maelström), Edgar Allan Poe tarafından yazılan kısa öykü. Öyküde anlatıcı bir anafordan ve gemi enkazından nasıl kurtulduğunu anlatır. Yazarın "uslamlama öyküleri" olarak gruplanan öykülerinden biri olan Girdaba İniş, aynı zamanda erken bir bilimkurgu örneği olarak değerlendirilir.

"Girdaba İniş"
Öykü için Harry Clarke tarafından çizilmiş bir illüstrasyon, 1919
Yazar Edgar Allan Poe
Özgün adı "A Descent into the Maelström"
Ülke ABD
Dil İngilizce
Tür Bilimkurgu
Yayımlanma Graham's Magazine

Özet

Öykü içinde öykü olarak kurgulanan hikâyede olaylar, Lofoten, Norveç'teki bir dağ tırmanışı sırasıda anlatılmaktadır. Öyküde başından geçenleri anlatan yaşlı adam aslında göründüğü kadar yaşlı olmadığını, yaşadığı korkunç bir olay sebebiyle saçlarının bembeyaz kesildiğini ve sinirlerinin mahvolduğunu söyler. Öykünün anlatıcısı, bulundukları uçurumun aşağısındaki girdabı görünce yaşlı adama inanır ve adamın iki kardeşi ile birlikte birkaç yıl önce çıktığı balık avını dinlemeye başlar.

"Gelmiş geçmiş en korkunç kasırga"[1] yüzünden gemileri bir girdaba sürüklenir. Kardeşlerden biri dalgaların arasında kaybolur, olayın korkunçluğu karşısında deliren diğer kardeş ise kendini güverteye bağlar ve batan gemi ile birlikte boğulur. Yaşlı adam ise önceleri girdabın içinde dehşet duyar, daha sonra onun ne kadar güzel ve muhteşem olduğunu düşünür. Etrafında dönmekte olan cisimleri gözlemlediğinde daha büyük parçaların girdaba doğru daha çabuk çekildiği sonucuna varır. Yuvarlak cisimler ise en hızlı çekilenlerdir. Kardeşinin aksine gemi enkazını terk etmeye karar verir. Saatler sonra girdaptan kurtulana kadar bir fıçıya tutunur.

Analiz

Öykünün girişi, Samuel Taylor Coleridge'in 1798 tarihli The Rime of the Ancient Mariner öyküsüyle benzerlik gösterir: her iki öyküde de heyecanlı yaşlı bir adam bir deniz kazasından kurtuluşunu anlatır.[2] Öykü hislere hitap eder; anlatıcının düşünce ve duyguları, özellikle de girdapta ölecek olmanın verdiği dehşet vurgulanır.[3] Anlatıcı hayatta kalabilmek için uslamlama yetilerini kullanır ve öykü Poe'nun erken bilimkurgu örneklerinden biri olarak görülür.[4]

Ana temalar

Göndermeler

Öyküde, Saltstraumen'deki ünlü bir anafor hakkında yazmış olan Norveçli Jonas Danilssønn Ramus'tan bahsedilir. Açılış epigrafı ise Joseph Glanvill'in 1676 tarihli Against Confidence in Philosophy and Matters of Speculation isimli makalesinden alıntılanmıştır, ancak Poe metni hafifçe değiştirmiştir.[5]

Yayımlanma geçmişi

Öykü ilk defa, Graham's Magazine'in Nisan ayında yayımlanan Mayıs 1841 sayısında yer aldı.[6] Poe öyküyü sayıya yetiştirmek için acele etti ve yayımlanmasından sonra öykünün sonunun kusursuz olmadığını söyledi.[7] Daha önce Morgue Sokağı Cinayetleri Fransızcaya çevrilmişti ve Fransız okurlar yazarın diğer eserlerini de bekliyordu. Girdaba İniş bu dile çevrilen ilk eserler arasında yer aldı.[8]

Yazarın diğer deniz öyküleri Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü ve Julius Rodman'in Günlüğü gibi bu öykü de okurlar tarafından gerçek sanıldı. Hatta öykünün bir kısmı Encyclopædia Britannica'nın dokuzuncu baskısında yer aldı, ancak Poe bu bölümü zaten aynı ansiklopedinin daha önceki basımlarından birindeki bilgilerden uyarlamıştı.[7] Haziran 1845'te Girdaba İniş, yazarın Wiley & Putnam tarafından Öyküler başlığı ile yayımlanan öykü toplamındaki on iki öyküden biri oldu.[9]

Eleştirel tepkiler

Öykünün yayımlanışından kısa bir süre sonra, Daily Chronicle'ın 28 Nisan sayısında öykünün "yetenekleri çok daha geniş ve kapsamlı bir kaleme yakışmadığı" yazıldı.[10] Evening Star'dan Mordecai M. Noah ise, öykünün, bir önceki yayımlanan öykü olan Morgue Sokağı Cinayetleri ile aynı ölçüde ilgi çekici olduğunu belirtti.[10]

Uyarlama ve etkiler

1986'da Akademi Ödülü adayı Amerikalı besteci Philip Glass, Girdaba İniş'ten ilhamla bir beste yaptı. Parça Avustralya Dans Tiyatrosu tarafından sipariş edilmişti.

1970'te Çekoslovak yazar Ludvík Vaculík Gine Domuzları romanında, Poe'nun Girdaba İniş ve Kara Kedi öykülerine birçok gönderme yaptı. Kurt Vonnegut'ın Otomatik Piyano romanındaki Paul Proteus karakteri ise, eşinin iradesine yenik düştüğünde kendisinin "girdaba inmekte olduğunu" düşünür.[11]

Kaynakça

  1. Öykünün Türkçe isminin ve alıntıların alındığı çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 233 - 246
  2. Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York: Checkmark Books, 2001: 66. ISBN 0-8160-4161-X
  3. Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York: Harper Perennial, 1991: 169. ISBN 0-06-092331-8
  4. Tresch, John. "Extra! Extra! Poe invents science fiction!"; The Cambridge Companion to Edgar Allan Poe içinde, editör: Kevin J. Hayes. Cambridge University Press, 2002: 116–117. ISBN 0-521-79727-6
  5. Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York: Checkmark Books, 2001: 65–66. ISBN 0-8160-4161-X
  6. Bittner, William. Poe: A Biography. Boston: Little, Brown and Company, 1962: 164.
  7. Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York: Cooper Square Press, 1992: 125. ISBN 0-8154-1038-7
  8. Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York: Harper Perennial, 1991: 320. ISBN 0-06-092331-8
  9. Thomas, Dwight & David K. Jackson. The Poe Log: A Documentary Life of Edgar Allan Poe, 1809–1849. Boston: G. K. Hall & Co., 1987: 540. ISBN 0-8161-8734-7
  10. Thomas, Dwight & David K. Jackson. The Poe Log: A Documentary Life of Edgar Allan Poe, 1809–1849. Boston: G. K. Hall & Co., 1987: 324. ISBN 0-8161-8734-7
  11. Vonnegut, Kurt. Player Piano, bölüm 18, s. 184.

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.