Fosil primatlar listesi

Fosil primatlar listesi soyu tükenmiş olan primatların fosil kayıtlarından oluşan bir listesini içerir. Primatların genellikle muhtemelen böcek ve meyve ile beslenen küçük ve özelleşmemiş memelilerden evrimleştiği düşünülür. Ancak, primatların kesin kökeni tartışmalı olup bunun yanında primatların ilk atalarının da kendileri gibi ağaçlarda yaşamış olduğuna dair güncel olarak sorgulanmaktadır.[1] Ayrıca diğer başka memeli türlerinin de ağaçlarda yaşayan canlılar olduğu ve bu ağaçsıl memelilerin primatlara benzer özellikler geliştirmedikleri de bilinmektedir. Günümüzde Purgatorius ve Plesiadapis gibi bazı iyi bilinen cinslerin uzun bir süre en eski primatlar olduğu düşünülmüş olsa da onları genellikle Euarchontoglires üst takımı içindeki yeni Plesiadapiformlar takımına dahil eden özellikle son dönem yazarları tarafından ilk primat olarak kabul edilmezler.[2] Bazı yazarlar karışıklıkları önlemek için rütbesiz bir terim olan Plesiadapiformlara dahil olan Euprimatlar tanımını kullanır.[3] Gayri resmi olan bu isim buradaki listede kullanılmamıştır.

İlk primatların tam olarak ne zaman ortaya çıkmış olduklarına dair akademik tartışmalar yapılmaktadır. Olası en erken primat fosillerden biri muhtemelen bir Omomyid olan Altiatlasius koulchii'dir. Bunun dışında 60 milyon yıl önce Paleosen döneminde, Fas'ta yaşamış Plesiadapiform olmayan bir primatın da en eski primat olarak değerlendirilebileceği görüşleri vardır.[1] Moleküler saat yöntemiyle yapılan çalışmalar ile diğer bazı araştırmalar, primat dalının ayrılmasını ve primatların kökenini yaklaşık 85 milyon yıl öncesine, orta Kretase dönemine, yani dinozorların neslinin tükenmesinden ve memelilerin başarılı bir şekilde yayılmasından önceki bir döneme dayandırır.[4][5][6] Kanıtlar tam olarak net olmasa da yine de primat takımının monofiletik kökeni hakkında bir fikir birliği var gibi görünmektedir.[7] Doğrudan günümüzde Afrika'da yaşayan büyük insansı maymunlar ile ilk ata primatlar arasında bağlantısı olduğu bilinen fosiller olmadığı gibi bu en eski primat atalar ile insan arasında da doğrudan son ortak atayı temsil ettiği kabul edilebilecek bir fosil de bulunmamaktadır.[8]

1758 yılında Carl Linnaeus tarafından tanımlanan Primatlar takımı, insanlar ile onların doğrudan atalarını içerir. Ancak, genel kanının aksine, çoğu primat türlerinin özellikle büyük beyinleri yoktur. Büyük beyin hacmine sahip olma özelliği sadece Homo cinsinde ortaya çıktı ve bu, ilk insansı türlerde olmayan bir karakterdi. Aslında, insanlardaki beyin büyümesi ensefalizasyon oranı bazı yunus türlerinden sadece 1.5 milyon yıl daha yenidir. Bazı deniz memelilerin (Cetacea) beyin büyümesi ensefalizasyon oranı ise, Australopithecus gibi insanların en yakın akrabaları da dahil olmak üzere çoğu primatlardan daha yüksektir.[9]

Bu liste Walter Carl Hartwig'in 2002 yılına ait "Primat Fosil Kayıtları" isimli kitabındaki listeye göre hazırlanmıştır.[10] Uluslararası Zoolojik Adlandırma Kodu'nda belirtildiği gibi yazar isimlerindeki parantez (ve tarih), ilgili fosil için jenerik isim değişikliği gösterir.[11]