Felemenk Atasözleri
Felemenk Atasözleri[1] (Felemenkçe Nederlandse Spreekwoorden, diğer adları Mavi Pelerin ya da Alt Üst Dünya), Hollandalı ressam Pieter Brueghel tarafından 1559'da meşe pano üzerine yağlı boya ile çizilmiş olan, dönemin Felemenkçe atasözlerini tasvir eden görüntülerden meydana gelen tablodur. Resim, birçok atasözüne yapılmış olan atıflarla doludur. Bunların büyük bölümü halen kullanılmakta olan ya da o dönemde kullanıldığı bilinen atasözleridir. Bir kısmı ise unutulmuştur.
 | |
| Sanatçı | Pieter Brueghel |
|---|---|
| Yıl | 1559 |
| Tür | Ahşap pano üzerine yağlı boya |
| Boyutlar | 117 cm × 163 cm (46 in × 64 in) |
| Konum | Berlin Şehir Müzeleri, Berlin |
Brueghel'in zamanında atasözleri oldukça popülerdi. Erasmus'un ünlü bir eseri de dahil olmak üzere birçok atasözü derlemesi yayınlanmıştı. Frans Hogenberg 1558'de, 40 atasözünü resimleyen bir gravür üretmişti. Brueghel de aynı yıl farklı panolar üzerine çizdiği On İki Felemenk Atasözü serisini, 1556'da ise Büyük Balık Küçük Balığı Yer isimli tabloyu çizmişti. Ancak Felemenk Atasözleri, bu temayı içeren büyük boyutlu ilk tabloydu. 1564'te ise Rabelais, Gargantua ve Pantagruel isimli romanında bir atasözleri diyarını tasvir etti.
Brueghel'in tablolarındaki genel temalar insanlığın absürdlüğü, günahkârlığı ve ahmaklığıdır. Bunlar Felemenk Atasözleri'nde de görülür. Tablonun ilk adı Mavi Pelerin ya da Dünyanın Ahmaklığı'dır. Buna göre ressam, sadece atasözlerini bir araya getirmeyi amaçlamamış, aynı zamanda insanların akılsızlığını da vurgulamıştır. Resimdeki pek çok insan figürü, Brueghel'in tablolarında akılsızlığı ifade etmek için karakteristik şekilde kullandığı bir özellik olan boş yüz ifadesine sahiptir.
Ressamın, babasının eserlerinin kopyalarını yapmak konusunda uzmanlaşan oğlu Pieter Brueghel, bu tablonun yirmi kadar kopyasını yaptı. Ancak, babanın ya da oğlunun yaptığı kopyalar birbirlerinin tamamen aynısı değildi. Tablolar arasında bazı atasözleri ve başka bazı ayrıntılar farklıydı.
Ayrıntılar
Tabloda yaklaşık yüz atasözü tespit edilebilmektedir; ancak Brueghel daha fazlasını dahil etmiş olabilir. Bugün halen kullanılmakta olan "dalgaya karşı yüzmek", "büyük balık küçük balığı yer", "kafasını tuğla duvara vurmak", "dişine kadar silahlanmak" gibi atasözleri bulunur. "Çatısını turtalarla kaplatmak" gibi bazı deyimler ise günlük kullanımdan çıkmıştır. Her şeyde aşırıya kaçmak anlamındaki bu deyimi Brueghel, daha sonra çizdiği Luilekkerland (Tembellik Diyarı) isimli tabloda da kullanmıştır.
Tablonun özgün ismi olan Mavi Pelerin, tablonun ortasında karısı tarafından mavi bir pelerin giydirilen adamdan kaynaklanır. Burada, eşini aldatan kadınlar için kullanılan kocasına mavi pelerin giydirmek deyimi betimlenmektedir. Tablodaki diğer atasözleri ve deyimlerde ise insanlığın ahmaklığı gösterilir: Bir adam danasının içine düşüp öldüğü çukuru, iş işten geçtikten sonra doldurmaya çalışır; mavi pelerinli adamın hemen üstündeki bir başkası günlerini sepette taşır (zamanını boşuna harcar). Bazı figürler iki farklı deyimi çağrıştırır. Örneğin tablonun alt sol kısmında yan yana oturan iki adamdan biri koyun, diğeri domuz kırkar. Bu figür, bir kişinin diğerine göre daha avantajlı durumda olduğunu anlatan "biri koyun kırkar, diğeri domuz" deyimini betimlediği gibi, "elindeki imkânları gereğinden fazla zorlama" anlamındaki "hayvanları kırkın ama derilerini yüzmeyin" deyimini de anlatıyor olabilir.
Tablodaki atasözleri ve deyimler
Tabloda tespit edilmiş olan atasözü ve deyimlerin şunlardır:[2]
| Atasözü/Deyim | Anlamı | Tablodaki yeri |
|---|---|---|
| Şeytanı bile yastığa bağlayabilmek | İnatçılıkla her güçlüğü aşmak |  |
| Direk ısıran | Din konusunda ikiyüzlü davranan kimse |  |
| Bir elinde ateş, diğerinde su taşımak | İkiyüzlü davranıp huzursuzlukları körüklemek |  |
| Kafasını tuğla duvara vurmak | İmkânsızı başarmaya çalışmak |  |
| Bir ayağı yalın diğeri giyinik olmak | Denge önemlidir |  |
| Domuz tıpayı çıkarır | Umursamazlık felaketle sonuçlanır |  |
| Kediyle çıngırak çalmak | Gizli kalması gereken planları açığa vurmak |  |
| Dişine kadar silahlanmak | En ağır silahları kuşanmak | |
| Demir ısıran | Kendiyle övünen / boşboğazlık eden kimse | |
| Biri koyun kırkar, diğer domuz | Bir kişinin diğerine göre daha avantajlı durumda olması |  |
| Hayvanları kırkın ama derilerini yüzmeyin | Elindeki imkânları gereğinden fazla zorlama |  |
| Burada herring[3] pişmez | İşler plana uygun gitmiyor |  |
| Yumurtası için tüm balığı pişirmek | Ufak bir kazanç için çok fazla uğraşmak | |
| Kapağı kafasına geçirmek | Sorumluluğu üstlenmek |  |
| Ringa kendi çenesinden asılır | Herkes kendi davranışlarından sorumludur |  |
| Burada içi boşaltılmış ringadan fazlası var | İlk bakışta görülenden daha fazlası var | |
| Duman demire ne yapabilir ki? | Değiştirilemeyecek bir şeyi değiştirmeye uğraşmak yararsızdır |  |
| Köpeği teknede bulmak | Sorunu engellemek için geç kalmak |  [4] |
| İki sandalye arasında küllere oturmak | Kararsız kalmak |  |
| Tavuk yoklamak (Daha yumurtadan çıkmadan tavukları saymak) | Henüz elde etmediği şeyleri var saymak |  |
| Makas orada asılı | Oradakilerin seni kandırmaya çalışmaları olası |  |
| Hep aynı kemiği kemirmek | Hep aynı konudan bahsetmek |  |
| Kartların düşüşüne bağlı | Şansa kalmış |  |
| Tersine dünya | Her şeyin olması gerektiğinin aksine gerçekleşmesi |  |
| En az bir yumurtayı kümeste bırakmak | Her zaman yedekte bir şeyler bulundurmak |  |
| Dünyanın üstüne pislemek | Her şeyi hor görmek |  |
| Birbirini burnuyla yönlendirmek | İki kişinin birbirini kandırması |  |
| Zarlar atıldı | Karar verildi |  |
| En iyi kartlar ahmaklara gelir | Şans zekâyı yenebilir |  |
| Birinin parmakları arasından bakmak | Hoşgörülü olmak |  |
| Bıçağı asmak | Meydan okumak |  |
| Tahta ayakkabılar orada duruyor | Birinin boş yere beklemesi |  |
| Süpürgeyi dışarı uzatmak | Efendisi uzaktayken eğlenmek |  |
| Süpürge altında evlenmek | Evlenmeden birlikte yaşamak |  |
| Çatısını turtalarla kaplatmak | Şatafat içinde yaşamak |  |
| Çatısında delik olmak | Gösterişsiz olmak |  |
| Eskimiş çatıya pek çok yama gerekir | Eski eşyanın tamirata daha fazla ihtiyacı olur |  |
| Çatıda çarklar var | Birileri dinliyor olabilir (Yerin kulağı vardır) |  |
| Kulağının arkasında diş ağrısı olmak | Hasta rolü yapmak |  |
| Aya karşı işemek | Nafile bir çabayla zamanını harcamak |  |
| Çömlek burada asılı | Olması gerekenin tam tersi oluyor |  |
| Birinciyi bulmak için ikinci oku fırlatmak | Ahmakça bir hareketi tekrarlamak |  |
| Ahmağı sabunsuz tıraş etmek | Birini kandırmak |  |
| Aynı çatı altında iki ahmak | Ahmaklar birbirini bulur |  |
| Pencereden dışarı doğru büyümek | Artık gizlenemeyecek hâle gelen bir olay |  |
| Boyundurukla oynatmak | Birinin utanç verici davranışlarına başkalarının dikkatini çekmek |  |
| Kapı nerde açıksa, domuz tarlaya oradan girer | Felaketler ihmallerden doğar |  |
| Mısırın azaldığı yerde domuz çoğalır | Bir kişinin kazanımı, diğerinin zararıdır | |
| Arkası yanıyormuş gibi koşuşturmak | Büyük endişe içinde olmak |  |
| Ateş yiyen kıvılcım çıkarır | Tehlikeli bir işe girişen, ortaya çıkacak sonucu göze almalıdır | |
| Pelerinini rüzgara göre asmak | Kabul gören mevcut fikirlere göre bakış açısını değiştirmek |  |
| Rüzgarda tüy savurmak | Sonuç almadan çalışmak |  |
| Leyleği seyretmek | Zamanını boşa harcamak |  |
| Bir vuruşta iki sineği öldürmeye çalışmak | Verimli olmaya çalışmak (Bir taşla iki kuş vurmak) |  |
| Öküzün üstünden kıç üstü düşmek | Zor zamanlara girmek, başı sıkışmak |  |
| Kapının kulbunu öpmek | Samimiyetsiz davranmak |  |
| Ardını kapıya silmek | Bir konuyu önemsememek |  |
| Omzunda yükle dolaşmak | Bir şeyin olduğundan daha kötü durumda olduğunu sanmak | |
| Ağın gerisinde balık tutmak | Bir fırsatı kaçırmak |  |
| Büyük balık küçük balığı yutar | Büyük balık küçük balığı yutar |  |
| Suda yansıyan güneş ışığını görememek | Başkasının başarısını kıskanmak |  |
| Hendek üstünde tuvalet gibi durmak | Apaçık ortada olmak |  |
| Duvarda delik varsa, herkes ardını görür | Açık olandan bahsetmenin gereği yoktur |  |
| Aynı delikten pislemek | Anlaşma içinde olmak, beraber hareket etmek |  |
| Parasını suya atmak | Parasını boşa harcamak |  |
| Çatlak duvar sonunda çöker | Kötü yönetilen her şeyin sonu başarısızlıktır |  |
| Ateşte ısınabildiği sürece kimin evinin yandığını umursamamak | Başkalarının başına gelebilecekleri umursamadan fırsatları değerlendirmek |  |
| Kütüğü sürüklemek | Aşığı tarafından aldatılmak ya da Yararsız bir iş yapmak |  |
| Korku yaşlı kadını koşturur | Umulmadık bir olay, kişilerin bilinmeyen özelliklerini ortaya çıkarabilir |  |
| At pisliği incir değildir | Görünüşe aldanmamak gerekir |  |
| Kör körün kılavuzu olursa, ikisi birden çukura düşer | Kendisi kadar bilgisiz birinin fikrini soran, bir sonuç alamaz |  |
| Kiliseyle çan kulesini görmek, yolculuğun bittiği anlamına gelmez | Bir işi tam olarak bitirmeden bırakmamak gerekir |  |
| Bir şey ne kadar iyi örtülmüş olursa olsun, sonunda güneşe çıkar | Hiçbir şey sonsuza dek saklanamaz |  |
| Gözü yelkende olmak | Uyanık, tedbirli olmak |  |
| Darağacına pislemek | Hiçbir ceza karşısında yılmamak |  |
| Leş nerede ise, sinek orada vızıldar | Belirtiler o yöndeyse, bir şey muhtemelen doğrudur |  |
| Rüzgar önünde yelken açmak kolaydır | Şartlar elverişli ise, amaca ulaşmak kolaylaşır | |
| Kazlar kim bilir neden yalın ayak dolaşır | Açıkça görülemese bile, her şeyin bir sebebi vardır |  |
| Çobanları sen değilsen, bırak kazlar kaz kalsın | Seni ilgilendirmeyen konulara burnunu sokma | |
| Ayıları dans ederken görmek[5] | Açlıktan ölmek üzere olmak |  |
| Vahşi ayılar birbirini sever[5] | Arkadaşlar, yabancılarla olmaktansa birbirleriyle olmayı tercih eder | |
| Cübbesini çite asmak | Daha sonra işe yarayıp yaramayacağını düşünmeden, bir şeyi atmak |  |
| Akıntıya karşı yüzmek zordur | Genel kanıların aksini savunmak zordur |  |
| Testi suya, kırılana kadar gidip gelir | Her şeyin sınırı vardır |  |
| En iyi kemer başkasının derisinden yapılır | Başkasının malından/çabasından faydalanmak kolaydır |  |
| Yılan balığını kuyruğundan tutmak | Zor bir işi üstlenmek |  |
| Küfeye düşmek | Reddedilmek |  |
| Yerle gök arasında asılı kalmak | Uygunsuz bir durumda kalmak | |
| Tavuğun yumurtasını alıp kazınkini bırakmak | Kötü bir tercih yapmak |  |
| Fırına karşı esnemek | Başarabileceğinden fazlasını yapmaya kalkışmak |  |
| Bir somundan diğerine zor uzanmak | Gelirine uygun yaşamakta zorlanmak |  |
| Sapsız çapa | Muhtemelen "değersiz şey"[6] |  |
| Balta aramak | Bir bahane bulmaya çalışmak |  |
| Feneriyle birlikte gelmek | Yeteneklerini göstermek için sonunda fırsat bulmak | |
| Saplı balta | Muhtemelen "eksiksiz şey"[6] |  |
| Lapasını yere döken, hepsini toplayamaz | Olmuş bir şey geri alınamaz |  |
| Tekerine çomak sokmak | Bir engel çıkararak birinin planlarına ket vurmak |  |
| Para kesesinin olduğu yerde aşk bir kenara itilir | Aşk para ile satın alınabilir |  |
| İpin uzun ucunu çekmeye çalışmak | Avantaj yakalamaya çalışmak |  |
| Kendi ışığında dikilmek | Kendiyle gurur duymak |  |
| Kendi fırına girmeyen, kimseyi fırında aramaz | Başkasının kötü olduğunu düşünmek, kendi kötülüğünün işaretidir | |
| Dünyayı parmağının ucunda döndürmek | Her türlü avantaja sahip olmak |  |
| İsa'nın yüzüne sahte sakal takmak | Bir hileyi dindarlık kisvesiyle saklamak |  |
| Dünyaya girebilmek için eğilmek zorunda kalmak | Başarılı olmak için hilekâr olmak gerekebilir |  |
| Domuzun önüne gül atmak | Hak etmeyen kişi için çabalamak |  |
| Dana boğulduktan sonra kuyuyu kapatmak | Bir felaket gerçekleştikten sonra önlem almak |  |
| Kuzu gibi sabırlı olmak | Çok sabırlı olmak |  |
| Kocasına mavi pelerin giydirmek | Kocasını aldatmak | |
| Dikkat et ki araya kara köpek girmesin | İki kadının olduğu yerde bela çıkması için bir de köpeğe gerek yoktur |  |
| Birinin eğirdiğini diğeri örekeye sarar | İkisi birlikte dedikodu yayar |  |
| Gününü sepette taşımak | Zamanını boşa harcamak |  |
| Şeytana mum tutmak | Her gördüğünü pohpohlayarak arkadaş edinmek |  |
| Şeytana günah çıkarmak | Birinin sırlarını düşmanına söylemek |  |
| Domuz karnından bıçaklandı | Yapılanlar geri alınamaz |  |
| Bir kemik peşindeki iki köpek nadir anlaşır | Bir konu üzerinde tartışmak |  |
| Kaymak kepçesi olmak | Asalak ya da otlakçı olmak |  |
| İçi boş oldukça, güzel bir tabağın faydası ne? | Güzellik tek başına işe yaramaz |  |
| Tilkiyle turna birbirini oyalar | İki hilebaz, kendi avantajlarını hep akılda tutar [7] |  |
| Kulağına üflemek | Dedikodu yaymak |  |
| Tebeşirle yazmak | Hatırlamak üzere gerekeni yapmak |  |
| Şişteki et sürekli yağlanmalı | Belli işler sürekli dikkat ister |  |
| Şişi onunla çevirmek imkânsız | İş birliğine yanaşmıyor |  |
| Sıcak kömüre oturmak | Sabırsız olmak |  |
| Ağ olmadan balık tutmak | Başkalarının emeğinden kazanç sağlamak |  |
Kaynakça
- Rainer Hagen (2000). Rose-Marie Hagen (Ed.). Bruegel: The Complete Paintings. Taschen. s. 96. ISBN 3-8228-5991-5.
- Patrick De Rynck (1963). How to Read a Painting: Lessons from the Old Masters. New York: Abrams. s. 379. ISBN 0-8109-5576-8.
- ""The Netherlandish Proverbs" by Pieter Brueghel the Younger". Fleming Museum, University of Vermont. 2004. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2007.
- The Netherlandish Proverbs: An International Symposium on the Pieter Brueg(h)els, ed. by Wolfgang Mieder. University of Vermont. 2004.
Kaynak notları
 |
Wikimedia Commons'ta Netherlandish Proverbs (Bruegel) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Dufour, Alessia Devitini (2002). "En büyük yorumcu: Yaşlı Bruegel". ArtBook Bosch. Dost Kitabevi. s. 131. ISBN 975-298-002-3..
Kaynakta tablonun adı Flemenk Atasözleri olarak yazılmıştır. - Staatliche Museen zu Berlin tarafından hazırlanan ve Hagen s.36-7'de de yer alan, atasözlerini ve anlamlarını içeren liste
- Herring: Hollanda'da çiğ yenen ve ringa balığından yapılan bir tür meze
- Tablodaki kirlenme sebebiyle burada köpeği görmek çok güçleşmiştir.
- Burada betimlenen deyimin ne olduğu tam olarak bilinmemektedir.
- Bu deyimin tam anlamı bilinmemektedir.
- Burada Ezop masallarına atıf vardır.