Erdel, İvrindi

Büyük Fındık mahallesi güney doğusunda bulunan Hasırcı Tepesinde hayvanlarını yaylatan Göçebe Türk Beylerinden Ayvaz Bey emrinde yaşamaya çalışan dokuz çadırlık bir topluluğun 1825? yılında Ahmed Vefik Paşa (1823-1891)'nın “Herkes olduğu yere yerleşsin” fermânıyla üç gruba ayrılmış; beş âile bulundukları mevkiin kuzey doğusunda bulunan eski Rum yerleşim kalıntılarının bulunduğu şimdiki Erdel denilen yere hayvanlarının kışlığını iyi geçireceklerini düşünerek yerleşmişler, Ayvaz Bey'in dayısı ve ailesi hayvanlarının rahatını düşünerek şimdiki Ada adı verilen yere, eniştesi olan Köse Ali de yine hayvanlarının rahatını düşünerek Ali Köseler denilen yere yerleşmişlerdir. Merkez olan köye yerleşim gerçekleştiğinde mahallenin olduğu yerde kullanılabilecek durumda bir ev vardı. Bu ev tamir edilerek kullanılmıştır. Diğer mahallede kalan Ayvaz Bey’in dayısı yerleşim yerinin bir tepenin üzerinde oluşu, etrafının deniz gibi ormanla çevrili oluşu nedeniyle buraya Ada adını vermişlerdir. Üçüncü mahallesi olan “Ali Köseler” adını buraya ayrılan diğer üç çadırın başında bulunan Köse Ali denilen Beyden almıştır. (Tarihçe: Yunus AYVAZOĞLU'nun anlatımı)

Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi’ndeki 982 tarihli Tapu Tahrir Defteri’nde Ankara Karakeçilileri “Ulu Yörük” adıyla anılmaktadırlar. En eski Yörük ve en köklü boy anlamına gelen bu kayıt, Karakeçililerin tarihi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir.

1854-64 yıllarında Balıkesir, Edremit ve Bergama'da yaşayan aşiretler için kırka yakın iskan mahalli kurulmuş, bazı aşiretler köy teşkil edecek şekilde parçalanarak değişik bölgelere dağıtılmıştır. Bölgedeki Karakeçili aşiretleri de bu maksatla 14 parça halinde yerleştirilmiştir. Akabinde, H.1259 (1843/44) yılında bulundukları Manisa (Saruhan) ve Bursa (Hüdavendigar) vilayetlerinde ve diğer sakin oldukları mahallerde iskan edilen Karakeçililer, H.1l83 (1866) tarihinde kendileri için sonuçları önemli bir kararla karşı karşıya kalmışlardır. Bu tarihte Ahmet Vefik Paşa devlet katında, aşiretlerin Balıkesir' den "fekk"ini yani çıkarılmasını ve bulundukları kazalara dahil edilmesini sağladığı gibi, "beylik" unvanını da lağvetmiştir.

Köyde "köyyeri", "gavur pınarı" gibi muhit adlarının olması, düğün konağı denilen muhitte topraktan bolca ateş tuğlası çıkması sebebiyle tuğla ocağı olarak işletilmiş olma ihtimalı yüzünden tatarlardan sonra rumların da bölgede varlık gösterdikleri tahmin edilmektedir.

Cengiz Orhonlu, Aşiretlerin İskanı .., s. 118; KSu, a.g.e., s. i52-153; KSu'nun verdiği tabloda Karakeçili Aşireti şu iskan mahallerinde bulunmaktadır: Naldöken, Kuşca, Çukurtarla, Erdel, Kurtluca, Develer, Küpeli, Giresun Kazası, Çevikçe, Mastavra, Fındıklı, Cinge, Kepsut-Boyacık iskanı.[1]

Balıkesir vilayeti ile ilgili en eski kayıtların yer aldığı 166 numaralı muhasebei vilayeti anadolu defterinde erdel ismi geçmemektedir. 1840'lı yıllara ait 8276 nolu Temettuat Defterinde [2] Erdel köyü olarak isme rastlanmamaktadır. Ancak Tapu Kadastro kayıtlarında Kuyud-i Kadime Defterlerinde Erdel ismi, şimdiki Savaştepe'ye bağlı olarak (Erdelili k., Giresin n., İvrindi kz., Karesi l., Anadolu vt.: TK KKA 152/158a) geçmektedir. (Kaynak: Osmanlı Yer Adları: II [3] ) Bu dizinin hazırlanmasında 1530 tarihli “Muhasebe-i Vilayet” ismi verilen ve Tahrir Defterleri Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defterleri Kataloğu'nda 438, 166, 387 ve 998 numaralarla kayıtlı defterlerin kullanıldığı dikkate alınırsa, 1500'lü yıllarda Erdel adında bir köyün var olduğu kesinleşmektedir.  

Devlet Arşivleri tarafından hazırlanan Osmanlı Yer Adları[4] adlı yayının 261. sayfasında Erdel/Erdelobası k., Tataran-ı Bozapa: TD (Tahrir Defterleri) 226/72 Erdelobası k., Tataran-ı Aktav: MAD (Maliyeden Müdevver Defterler) 4995/65 ibareleri geçmektedir. Gökbilgin[5], 1543 yılında Rumelin’de dört Tatar grubu olduğunu belirtmiştir. Bunlar Tataran-ı Aktav, Tataran-ı Bozapa, Tataran-ı Yanbolu ve Tataran-ı Tırhala’dır. Yanbolu Tatarları için Tataran ı Nev ifadesi kullanılmaktadır. Köy mezarlığında bulunan iki adet mezar taşı üzerindeki işaretler bu durumla örtüşmektedir. Mezar taşındaki sembol, Altınordu Devleti sembolüne çok benzemektedir. 1500'lü yıllarda Anadolu'ya gelen tatar göçlerinin bir kısmının Balıkesir bölgesinde olduğu bilinmektedir. Bu bölgeye tatarların yerleştiği, köye ilk adını tatarların verdiği de ayrı bir düşüncedir.  

Büyüklerimizin anlatımlarında önce Karaçepiş'e yerleştikleri, sonra orada çıkan bir kavga sonucu Karaçepiş'i terkedip şimdiki köy ile Küçükfındık arasındaki Hasırcı bölgesine yerleştikleri anlatılmakta idi. Çepni oymaklarının yerleşimlerinin anlatıldığı bir yazıda Ahmet Vefik Paşa iskânında 1859-1864 yılları arasında İvrindi-Karaçepiş mahallesi civarındaki Kocagedik İskânı'ndan söz edilmektedir.[6]  

Yine büyüklerimiz Bursa Işık Dağı yaylalarını anlatırlardı. Osmanlı arşivlerinde Söğüd Efradı olarak bahsedilen karakeçililerden bir kısmı da Uludağ Yörükleri olarak zorunlu iskanda o bölgelerde kalmışlardır. Bazı kaynaklarda bahsedilen Keşiş Dağı[7][8] eskiden Uludağ'a verilen addır ve muhtemelen bu Işık Dağı, Uludağdır.[7] Numaralı kaynakta bahsi geçen "Eskiden Bursa'nın 'Dağ Yöresi'nde yaşayan Karakeçili Yörükleri kışın İzmir çukuruna ve Menemen taraflarına giderlerdi. Soğuk günleri oralarda geçirirlerdi. Yazı ise Keşiş dağı (Uludağ) yaylalarında karşılarlardı. Bunlar XIX.yy.a değin meskun değillerdi. Belli bir köyleri ve yurtları yoktu." ifadesi dedelerimizin anlattıkları ile örtüşmektedir. Yine [9]'da yer alan bilgiler, dedelerimizin göç yolları ile ilgili bize fikir vermektedir.  

Resmi nüfus kayıtlarında 1840'lı yıllara ait bilgilere ulaşılmaktadır. Defterdeki ilk kayıt Halil Çadır (1870-1925), ikinci sayfa ise Yakup (Karakavuk) (1853-1920) a aittir. Katrancı Halil (Köse)'in babası Yusuf (Köse) 1844 doğumludur.  

Yine bu yıllara ait bazı tapu kayıtları (Ayvaz oğlu İsmail - Sened-i Hakani) mevcuttur.  

Balıkesir il merkezine 40 km, İvrindi ilçesine 13 km uzaklıktadır.

• Yerelnet'te yer alan Erdel Köyü sayfası
• Google haritası ve köye ulaşım