Eğlek, Olur

Bugün Eğlek adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Ortisi’dir.[1] Gürcüce bir ad olan Ortisi (ორთისი; "ortisi"), Türkçeye Ortiz olarak girmiştir. Nitekim 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca kitapta köyün adı Ortiz (اورتيز) olarak yazılmıştır.[2] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, 1886 tarihli nüfus sayımında köyü Ortiz (Ортис) biçiminde kaydetmişlerdir.[3] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Ortiz değil Ortis olarak kaydedilmiştir.[4] İçişleri Bakanlığı'nın bir yayını olarak 1968'de basılmış Köylerimiz adlı kitapta ise, köyün yeni adı Eğlek, eski adı ise Ortiz biçiminde yer alır.[5]

Tarihsel Tao bölgesinde yer alan Ortisi köyünün kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Bununla birlikte köyün bulunduğu bölgenin erken ortaçağda Gürcü Krallığı sınırları içinde yer aldığı bilinmektedir. 11. yüzyılın son çeyreğinde Ortisi’nin de yer aldığı Tao-Klarceti bölgesine Büyük Selçuklular hakim oldu. 13. yüzyılın ikinci yarısından sonra bölge, Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlılar Samtshe-Saatabago devletini ortadan kaldırıp topraklarını ele geçirdiler.

Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Ortisi’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Tausker kazasına (uçastok) bağlı bir köy olan Ortisi’de 181 kişi yaşıyordu. Köyün nüfusunun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[3] Bununla birlikte, 20. yüzyılın başlarında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi adlı kitabında köyün 49 haneden, nüfusun tamamının da Müslüman Gürcülerden oluştuğunu yazmıştır. Takaişvili’ne göre o tarihte köyün etrafı parlak kayalarla çevriliydi. Bu kayalardan biri köyün ortasında bir sütun gibi yükseliyordu. Bu kayanın yakınında, caminin önünde kesme taşlardan inşa edilmiş bir çeşme vardı. Köyün evleri ahşaptandı ve bu evlerin damları toprakla kapatılmıştı. Köyün camisi de ahşap bir yapıydı ve caminin sundurmasının iç kısmı Gürcülere özgü motiflerden oluşan oymalarla süslenmişti.[1]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Ortisi bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de Rus ordusunun çekildiği bölgenin büyük bölümünü fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Ortisi’nin de içinde yer aldığı bölge Türkiye’ye bırakıldı.[6]

Türkçe kaynaklarda Ortiz olarak geçen köyün adı 1933 yılından sonra Eğlek olarak değiştirilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü İçişleri Bakanlığı'nın 1968'de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Ortiz, yeni adı ise Eğlek olarak verilmiştir.[5]

Ortisi köyünde günümüze ulaşan tek tarihi eser Ortisi Kalesi’dir. Köyün merkezinin 400 metre batısındaki Kaletepe mevkii denilen yerde, kayalık tepede yer alan kale, 30 × 13 m ebatlarında küçük bir yapıdır. Kırma moloz taşlardan yapılmış olan kalenin etrafında ikinci bir kalenin varlığını gösteren duvar izleri yer almaktadır. Her iki kalenin de yapı tekniği açısından aynı dönemde yapıldığı tahmin edilmektedir. Kalenin büyük bölümü yıkılmış ve tahrip olmuştur. Bugün Eğlek Kalesi olarak da adlandırılan kale, 2012 yılında korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.[7][8]