Dmanisi Sioni Katedrali

Bir Orta Çağ Gürcü geleneğine göre, kiliselere Kutsal Topraklardeki belli yerlerin isimleri verilirdi. Dmanisi Katedrali, Kudüs'deki Zion Dağının adını almıştır. Kilise, Giorgi Chubinaşvili, Levan Muşelişvili ve Vahtang Beridze gibi akademisyenler tarafından 6 veya 7. yüzyıla tarihlenmektedir, ancak geleneksel tarihlendirmenin yanlış olduğu bulunmuştur. Yakın zamanda E. Arjevanidze gibi uzmanlar kilisenin 9. yüzyılda yapıldığını açığa çıkartmıştır. Piskoposluk bölgesi 1750'de dağılıncaya kadar Dmanisi piskoposluğu olarak hizmet etmiştir. Piskoposluk Ağustos 2003'te eski haline getirilmiştir. Orta Çağ Gürcü kroniklerine göre, Dmanisi 1308 yılında ölen Kral III. Vahtang'ın mezarına ev sahipliği yapmıştır; mezar günümüze ulaşmamıştır. Sonraki dönemde, hem kilise hem de avlu, soylu Barataşvili ailesi ve onlardan sonra gelen Orbeliani ailesi tarafından bir nekropol olarak kullanılmıştır.[1]

Dmanisi Sioni. Doğudaki belirgin şekilde çıkıntılı apsis.

Dmanisi Sioni. Girişin üzerindeki Gürcüce yazıtlı narteks.

Kilise, Çubinaşvili tarafından, üç kiliseli bazilika olarak tanımlanmıştır. Bu tasarım, neredeyse üç tane bağımsız kilise oluşturmak için, nefin katı duvarlarla koridorlardan ayrıldığı özgün bir Gürcü tasarımıdır.[3] Arjevanidze, binayı tek katlı çatıya sahip bir salon kilisesi olarak tanımlar.[1]

Sonradan eklemeler ve narteks içermeyen kilise, 23 × 11.5 metrekare boyutlarındadır. Bazı yerleri düzgün yontulmuş bloklarla yapılan bina, düzgün kesilmiş küçük grimsi taşlarla inşa edilmiş ve düz fayans taşlarla kaplanmıştır. Bina, tarih boyunca yeniden yapıldığı için, sadece orta nef, orijinal mimari biçimini korumuştur. Orta nef, doğudaki çıkıntılı yarım daire biçimli apsiste sonlanır ve binanın iç kısmındaki bağlanmış pilasterler arasında kemerli bölmeler oluşturur. İç duvarlar bir zamanlar tamamen fresklenmişti; 13–14. yüzyılda yapılmış Kutsal Mendil tasviri ağır hasar görmüştür, azizler ve yazıtlar sunak apsisinde korunmuştur; kraliyet portresinin parçaları ve iki Kıyamet Günü sahnesi sırasıyla kuzeydoğu ve kuzeybatı pilasterlerinde görülmektedir. Sunağın güney duvarındaki küçük bir kaldırım taşı, kabartma olarak oyulmuştur. Kabartmada, aralarında bir haç bulunan ve yüz yüze duran iki rahip sınıfından olmayan kişi gözükmektedir. Sırasıyla güneyde ve kuzeyde yer alan iki apsisli ek bina, kutsal eşyaların tutulduğu bir oda ve protez içeren 9 ve 10. yüzyıl yapılardır.[1]

1213 ve 1222 yılları arasında, IV. Giorgi, bazilikanın batı ucuna bir narteks ilave etmiştir. Narteks, kabartma taş oymacılığıyla zengince süslenmiş ve bir tonoz ile kaplanmıştır, dört sütun ve kemerle desteklenmiştir; her üç cepheninde, sütunları ve kemerleri açık yeşil, düzgün kesme taş levhalarla kaplanmıştır. Kilisenin kuzeyinde birkaç kez yeniden modellenmiş dikdörtgen bir çan kulesi vardır.[1] Daha kuzeydoğuda, küçük, tek nefli Azize Marina kilisesi vardır. Kilise, 1702 yılında Kartli Prensesi Mariam'ın bakıcısı İsahar tarafından yeniden yaptırılmıştır.[4]

Narteks, Orta Çağ Gürcü alfabesi asomtavruli ile yazılmış üç yazıt içermektedir. Batı cephesinde olan yazıt, Kral IV. Giorgi ve bir ktetor olan Piskopos Theodosius'tan bahsetmektedir. Batı cephesindeki başka bir yazıt, IV. Giorgi'nin oğlu VII. Davit ve Dmanisi piskoposunun nikâh ayini için ödenmesi gereken ücreti belirten yerel yasayı kaldırmasından bahsetmektedir. Güneydoğudaki iç sütunda yer alan üçüncü yazıt, yapıya 30 drahm bağışlayan Apridon'u anmaktadır.[1]