Dizin

Dizin veya indeks; kitap, dergi gibi bilgi kaynaklarının içindeki bilgi parçacıklarına ulaşmak için konu başlık, yer adları kişi adları gibi erişim uçlarına ulaşmak için kullanılan ayrıntılı alfabetik listedir. Dizin genellikle yayımlanan eserin sonuna konulur. Dizinin amacı eserin içinde bulunan kavramların kolay bir şekilde bulunmasına yardımcı olmaktır. Dizin basılı kaynak olan kitaplarda kullanılması dışında bilgisayarlarda da kullanılmaktadır. Dizin; yazar adı dizini, makale adı dizini, konu dizini ve yayın tanıtım dizini olarak dörde ayrılmaktadır.

Bir kitabın sonunda yer alan Dizin kitabın standart bölümlerinden biridir. Kitapta geçen bütün kelimeler ve kavramlar dizinde yer alır. İki şekilde yazılabilir: Genel Dizin şeklinde tek, veya Ad dizini ile konu dizini ayrılmış şekilde. Dizinin biçimi alfabetiktir ve her kelimenin karşısında bulunduğu sayfanın numarası yer alır. Eğer kelime dipnottaysa, dn. kısaltmasıyla gösterilir. Dizin, bir kitabın baskıya hazır son çıkışı üzerinden hazırlanır. Genel kural olarak bir dizine bütün kelimeler alınır. Sosyal bilimlerde yapılan dizinlerde kelimeler tek tek sıralandığı gibi, hiyerarşik olarak sıralanabilir. Dizinin hazırlanmasında artık bütün kitabı okuyup elle tek tek kelimeleri çizerek bunları dizgi yoluyla biçimlendirmek yerine otomatik dizin programları, dizin yazılımları kullanılmaktadır. Concordance türü yazılımlarda metin text olarak açılıp taratıldığında bütün kelimeler sıralanmaktadır. Sadece bunların ayıklanması, düzenlenmesi yazara kalmaktadır. Bazı yazılımlar, metni verdikten sonra küçük büyük harf ayrımına göre sıralamakta, türe göre bulmaktadır. Aslında dizin işini KÖ ve KS, yani kelime işlemcilerden önce, kelime işlemcilerden sonra diye ikiye bile ayırmak mümkündür. Microsoft Word gelişmiş özellikleriyle bütün basit masaüstü yayıncılık işleri için komutlar sunmaktadır. Özel olarak yayın işinde kullanılan QuarkXPress ve Indesign da en çok kullanılan yazılımlardır. Bir kelime işlemcide veya text editöründe öncelikle aranacak komut Sort (Sırala) komutudur. Bir kitapta dizin bölümü sağ sayfadan başlar. Sayfa düzeni iki sütunludur. Maddeler bir satır arayla yazılır. Punto, küçüktür, 8-10 punto. Numaralar sağa bloktur. Maddeler özel isim değilse küçük harfle başlar. Maddeler hiyerarşikse 0.63'lük tab yapılır. Maddeden sonra virgül konulur ama kullanmayanlar da vardır. Bkz. ve ayr.bkz. kısaltmaları italik yazılır. Alfabetik sıralamada bazı programlarda Türkçe ı ve i harflerinin yeri değişik olabilir. Dizinin uzunluğu yazara, yayıncıya bağlıdır, basit olarak iki formalık bir kitap için bir sayfa yeterlidir.