Dirayet tefsiri

Dirayet tefsiri Kur'an'ın akla göre yapılan tefsirine verilen isimdir. Rivayetleri ikinci plana atan, akıl ve mantık yoluyla yapılan tefsir türüdür.

Tefsirler genelde ikiye ayrılırlar: Rivayet tefsirleri ve dirayet tefsirleri. Rivayet tefsirleri selef alimlerinden nakledilen eserlere, Sahabe hatta Tabiin'in sözlerine ve Kur'an'ın bizzat Kur'an ile ve Muhammed bin Abdullah'ın hadisleri ile açıklanmasına ve yorumlanmasına dayanır. Ancak unutulmamalıdır ki bu nakledilen hadisler peygamberin sözleri değil onun söylediği iddia edilen sözlerdir. Bu tefsir türündeki çoğul anlayış “Ayetler ve Hadisler ayrılmaz bir bütündür”dür.

Buna karşılık dirayet tefsirleri, hadisleri Kur’an, akıl ve mantık çerçevesinde kabul eder. Aynı zamanda dil, edebiyat, dinin genel prensipleri ve diğer genel bilgilere dayanılarak yapılır. Bazı durumlarda dirayet tefsiri yapan âlimler bilimin yasalarını kullanarakta ayetlerden anlam çıkartır. Bu tefsirlere 'rey' ya da 'makul' tefsirleri de denir. Dirayet tefsiri denilince sadece, akla dayanma gelirse, bu çok yanlış bir anlama olur. Burada sözünü ettiğimiz dirayet'ten kasıt ictihaddan başka bir manaya alınmamalıdır. Dirayet tefsirinde ki temel anlayış “Kur‘an’, hadislerin birçoğuna ihtiyaç duyulmaksızın akıl ve mantık ilkeleriyle açıklanabilir”dir.

Bu tefsir türü gelenekçi çevrelerca kabul görmemiştir ve günümüzde uluslararası literatürde kendine çok az yer bulmuştur. Ancak cumhuriyetin ilk yıllarından beri Mustafa Kemal Atatürk’ünde akılcı girişimleri ve inkılapları sonucu bu topraklarda dirayet tefsiri yapan çokça âlim yetişmiştir. Dirayet tefsirinin cumhuriyet tarihinde ki en önemli temsilcisi Elmalı Hamdi Yazır olarak görülmektedir. Yazır’ın tefsirleri hem gelenekçi hem de yenilikçi çevrelerce kabul görmektedir.