Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye

Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye, Osmanlı Devleti'nin son döneminde faaliyet gösteren İslami devlet kurumu. Bâb-ı Meşîhat Dairesine bağlı olarak açılmış, "Yüksek İslam Şûrası" benzeri dinî teşkilattır.

Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye
Osmanlıca: دار الحكمة الإسلامية
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi 12 Ağustos 1918
Kapanış tarihi 21 Ekim 1922
Türü Dinî teşkilat
Bağlılığı Bâb-ı Meşîhat, Osmanlı İmparatorluğu
Üst kuruluş Şeriye ve Evkaf Vekâletleri
Yönetici(ler)
  • Musa Kazım Efendi, Şeyhülislam
  • Ali Rıza, Reis
Notlar
"Hakâyık-ı diniye ve meâli-i İslâmiyeyi neşr ve ta'mim ile mükellef"

Dokuz aza ve bir reis olmak üzere on kişiden oluşmakta, bir de kâtip bulunmaktaydı. 1918'den 1922'ye kadar 4dörtyıl faaliyetlerini sürdürmüş, toplam yirmi sekiz kişi azalık yapmıştır. Her biri üç azadan meydana gelen üç komisyon (kelam, fıkıh ve ahlak) bulunmaktaydı. Buraya tayin olunan azalar, bu üç komisyondan birine girebilecek kariyere sahip kişilerin arasından seçilirdi. Komisyonlar kendilerine gelen meseleleri müzakere eder ve karara bağlarlardı.

Teşkilatın görevi, devlet içinde ve İslam âleminde ortaya çıkan dini meselelere çözümler bulmak, yabancıların veya Müslüman vatandaşların sorularına gerekli cevapları vermek ve halkı dini konularda aydınlatmaktı. Bunun dışında İslam aleyhindeki her türlü gelişme için kurumlar yazılı olarak uyarılıyor ve resmi müracaatlar yapılıyordu. Basında İslam aleyhinde yazı yazan yazarlara gerekli cevaplar veriliyor hatta cezalandırılmaları için Dâhiliye Nezaretine müracaat ediliyordu. Ayrıca "Ceride-i İlmiye" adında bir mecmua yayımlanıp dağıtılıyordu.

Tarihçe

Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye adında bir teşkilatın kurulması ile ilgili müzakereler Meclis-i Mebûsanda (Rumi) 21 Kânun-u Sâni 1334 yani 21 Ocak 1918 tarihinde Hacı Adil Bey başkanlığında yapılmıştır.[1] Meclis-i Mebûsanda kabul edilen kanun teklifi sonrasında Meclis-i Âyana gelmiştir. Meşihat Kurumuna bağlı olarak kurulması planlanan kurum hakkındaki kanun teklifi 25 Şubat 1918 günü Meclis-i Âyanda görüşülerek kabul edilmiştir. 5 Mart 1334/1918 tarihinde padişah VI. Mehmed Vahîdüddin iradesiyle yürürlüğe konmuştur.[2] 12 Ağustos 1918 tarihinde resmî olarak açılışı yapılmıştır.

Teşkilat

Dârü'l-Hikmeti'l-İslamiye Nizannâmesi'ne göre kurum üç encümenden oluşmaktadır. Bunlar; kelam, fıkıh ve ahlak encümenidir. Her encümen üç azadan oluşur. Toplam dokuz aza bulunur. İcap etmesi h'alinde tali encümenlerde teşkil etme yetkisi kuruma verilmiştir.

Heyet ve vasıfları

Nizamnâme’ye göre, azaların her birinin, alanlarında uzman olması gerektiği, belirtilmektedir.[3] Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye Reisi, heyetin manevi şahsiyetini temsil etmeye ve görevlerin üretken bir şekilde yerine getirilmesini sağlayacak vasıflara sahip olması gerekir. Reis'in vasıfları şöyle ifade edilmektedir:

« Dâru’l-Hikme reisinin hey'atın şahsiyet-i manevîyesini temsil ve vezaifinin müsmir bir suretle cereyanını te'min ve İslam'ın hadisat-ı enfüsiye ve afakiyesini nüfuz-u nazarla mütala'a etmeye muktedir olması lazımdır. »
(Madde 8, Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye Nizannâmesi)

Başkâtip, Dârü’l-Hikme Kaleminin işlerinin yürütülmesi ve bu kuruma ait eşyaların korunmasından sorumlu tutulmuştur. Başkâtip ayrıca Dârü’l-Hikme heyetine havale edilmiş evrakın, toplantılarda okunması ve kararların kayda alınmasıyla da görevli kılınmıştır.[4] Baş Katip'in vasıfları:

« Dâru’l-Hikme’nin ruhı mukarraratına müdrik ve ihtiyacât-ı kalemiyesine muktedir hüsn-ı tahrir ve beyana malik kişi olması lazımdır. »
(Madde 11, Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye Nizannâmesi)


Reis ve azalar başlangıç itibarıyla aşağıdaki gibidir, daha sonra değişikliklere uğramıştır.[5]
Reis Ali Rıza Efendi Fetva Emini
Başkâtip
Mehmet Akif Bey
 Darü'l-hilafet-i Âliyye Müderrisi,

Edebiyat-ı Türkî Müderrisi

Sebil-ür Reşad Başmuharrir

Aza Bediüzzaman[lower-alpha 1] Said Efendi Ulemadan
Aza
Elmalılı Ahmet Hamdi
 Ders-i Mantık Âmmı
Aza Bergamalı Cevdet Bey Tefsir-i Şerif Müderrisi
Aza Ders-i Amm Şevket Bey İlm-i Nefis ve Ahlâk Müderrisi
Aza Arapgirli Hüseyin Avni Medrese-i Süleymaniye İlm-i Kelam Ders-i Âmmı
Aza Şeyh Beşir Fuzela-yı mütehayyizeden Halep Mebusu
Aza Şeyh Bedreddin Şam ulemasından
Aza Haydarîzâde İbrahim Senedât-ı Hakaniye Şer'i Memuru
Aza Mustafa Tevfik Amasya Müftüsü

Kurucu üyeler ve sonraki azalar arasında Çaykaralı Hacı Ferşad Efendi (1863-1930), İsmail Hakkı İzmirli (1869-1946), Mustafa Sabri Efendi, Nasuhizade Mustafa Asım Yörük Efendi (vefatı 1943) ve Fetva Emini Muğlalı Ali Rıza Efendi (1861-1943) de bulunmaktadır.

Görevleri

Kurumun ilmî ve amelî olmak üzere iki vazifesi bulunmaktadır.[2]

İlmî Görevleri

İslam birliğinin ilmen kuvvetlendirilmesi için ilmi hazırlıklarda bulunmakla görevli olduğu, bunun da üç şekilde yerine getirilebileceği belirtilmiştir. "İslami hakikatleri" , "Ahkâm ve İslam'ın gerekleri", "İslam'ın gayesini ve faziletlerini" açıklama hususunda gayret sarf etmekle görevlendirilmiştir.[6][7]

Encümenler; İslam âlemi ve medeniyet alemindeki ilimleri, fikir mecralarını, hisleri, hayat neticelerini ve tavırları, takip ve tetkik etmelidir. İslam tarihini bilhassa son asırdaki "şu'unatını" dahil olduğu sosyal ve dini safhaları araştırmak ve derlemek için fikir sarf etmelidir.

« Encümenler mesailerinde gerek âlem-i İslam ve gerek âlem-i medeniyetteki ulumu, mecâri-i efkâr ve ihtisasatı etvar ve netayic-i hayatı, hatta milel-i gayr-ı mütemeddine ahval ve ihtisasatınıı tâ'kib ve tedkik ve tarih-i İslam'ın bihassa son asırdaki şu'unatını, dahil olduğu safahât-ı diniyye ve içtimaiyeyi taharri ve tedvin etmeğe de sarf-ı efkâr ederler. »
(Madde 4, Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye Nizannâmesi)

Amelî Görevleri

Kurumun encümenleri; "Müslümanların dinî terbiyesine" ve "İslâm’ın faziletlerinin inkişafına" çalışmak, bu amacı yerine getirmek için müftü, imam, vaiz ve müderrislerle diyalogda olmak, onları aydınlatmak ve bu amaca yönelik faydalı eserler yayımlamakla görevlendirilmiştir.[8]

« Müslümanların terbiye-i diniyesine ve mezâyâ-yı fâzıla-i İslâmiye'nin inkişâfına çalışmaktır. Bu maksadı devâir-i müte'allikası ve taşra müfti ve müderrisleri ile münâsebâtda bulunmak, eimme, hutebâ ve vâ'izinin tenvirlerine dâir mukarrerât ittihaz etmek, âsâr ve müellefât-ı nâfi'a neşr etdirmek suretiyle ifâ eder. »
(Madde 5, Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiye Nizannâmesi)

Kaynakça
Notlar
  1. Said Nursi'nin Darül Hikmetül İslamiyede çalışmakta iken resmi belgelerde geçen ismi Bediüzzaman'dır.
Özel
  1. Akgündüz 2014, ss. 48.
  2. Akgündüz 2014, ss. 49.
  3. Akman 2006, ss. 42.
  4. Akman 2006, ss. 58.
  5. "Mehmed Vahidüddin" (PDF). Takvim-i Vekayi Gazetesi. Ankara Üniversitesi Akademik Arşiv Sistemi. 11 Ağustos 1918. 13 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
  6. Akgündüz 2014, ss. 50.
  7. Akman 2006, ss. 40.
  8. Akman 2006, ss. 41.
Genel
  • Akman, Zekeriya (2006). DÂRU’L-HİKMETİ’L-İSLÂMİYE KURUMU (1918–1922) (PDF) (Doktora). Ankara Üniversitesi Akademik Arşiv Sistemi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
  • Akgündüz, Ahmet (2014). Arşiv Belgeleri Işığında Bediüzzaman Said Nursi ve İlmî Şahsiyet. Osmanlı Araştırmaları Vakfı. ISBN 978-975-7268-68-0.
  • Albayrak, Sadık (2017). Son Devrin İslam Akademisi, Dâr-ül Hikmet-il İslamiye. İz Yayıncılık.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.