Buyruldu
Buyruldu, Osmanlı devlet teşkilatında sadrazamlık, beylerbeylik gibi yüksek makamlardan resmi evrak üzerine yazılan ve ayrı olarak divânî hatt ile yazılmış emirleri içeren belgelere denir.
Sadrazamlık makamından verilen buyrulduya, Buyruldu-i Samî, diğerlerine Buyruldu-i Alî denir.
Türkçe "buyurmak" mastarından yapılmış bir isim olan buyruldu, Osmanlı diplomatiğinde sadrazam, vezir, defterdar, kaptan paşa, beyler beyi, vs. yüksek rütbeli vazifelilerin, kendilerinden aşağı mevkilerde bulunanlara gönderdikleri emirler için kullanılan bir terimdir.
Buyruldu yazısının tekâmülü
Bu belgelerdeki "buyruldu" özel bir yazılış şeklindedir. 16. yüzyıldaki bazı belgelerde buyruldu kelimesinin çok açık ve okunaklı şekilde yazıldığı görülmektedir. Ancak yazıda süratin sağlamaya çalışılması dolayısıyla, önce "v, a,"dan sonraki harfler birer diş haline gelmiş sonra "b" ve "v, a" da asli şekillerini kaybetmişlerdir.
Buyruldu kelimesi nihayet başlangıç çizgisi aşağıdan yukarı doğru çıkıp tekrar inen ve kalem kardırmadan birbirine bitişik beş veya altı diş yahut "u" dan meydana gelen ve sonuncunun ucu yukarı doğru kıvrılıp uzayan bir klişe haline gelmiştir. 17. ve 18. yüzyıllarda bu klişede pek bariz değişiklik görülmez. Aslında kelimenin ilk şekli bilinmese işaretin "buyruldu" okunması da pek mümkün değildir.
Bu klişe aynı tarihlerde farklı kalemlerden çıkan belgeler üzerinde bir birinden biraz farklı yapılabildiği gibi zaman içinde biraz değişiklik göstermiştir. Bunda değişik kâtiplerin ellerinden çıkmış tesiri inkar edilemez. Ancak merkez ve taşra evrakı üzerindekiler arasında fazla fark görülmemesi, başka bir ifadeyle merkezdeki değişikliklerin taşraya da aynen aks etmesi de ilgi çekicidir.
Daha küçük bir alana yerleştirilen buyruldular da, klişenin sonundaki "kuyruk" da diye bileceğimiz uzantı kısa olduğu halde muameleli arzuhaller konanlarda kuyruğun sola doğru epey uzatıldıktan sonra yukarıya doğru kıvrıldığı görülmektedir. Bu suretle emrin bazı kelimeleri kuyruğun içinde kalmaktadır.
19. yüzyılın ilk yarısında Buyruldu klişesi daha önceki asırlardan kolaylıkla ayırt edilebilir bir forma sokulmuştur. şöyle ki; başlangıç çizgisi yukarıya doğru biraz uzatılırken dişler sıkıştırılıp küçültülmüştür.
Buyruldu türleri
Buyrulduları
1- Şekil bakımından istek üzerine buyrudular ve telhis/takrir, arz üzerine buyruldular
2- Yazıldıkları yer bakımından merkez ve taşrada yazılanlar olarak ayırmak mümkündür.
Kaynakça
- Mübahat Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili (diplomatik)