Buridan'ın eşeği

Buridan'ın eşeği felsefede özgür irade teması ile ilgili olarak kurulmuş bir paradokstur.

1900'lerden politik bir karikatür. Atlantik ile Pasifik arasında yapılacak kanal için Panama'yı mı Nikaragua'yı mı seçmek gerektiğine karar veremeyen ABD Senatosu'nu hicvediyor.

Fabl ismini Fransız nominalist filozof Jean Buridan’dan (1295-1356) almaktadır. Hikâye şöyledir:

Hem aç hem susuz olan bir eşek, kendisinden eşit uzaklıkta bir yere konulmuş olan su ve saman balyası arasında bir türlü karar veremeyip hem açlıktan hem susuzluktan ölür.

Tarihçe

Hikâye'nin en eski versiyonu Aristoteles'e aittir ve kahraman bir köpektir. Buridan'ın öyküsü Spinoza'nın Cogitata Metaphysica'sında da geçer. Ancak burada "iki balya saman" biçimindedir.[1] Benzer bir başka örnek de üç ağaçtan oluşan iki koruluk arasında bir türlü karar veremeyen bir deve biçiminde Gazali tarafından kullanılmıştır.[2]

Aynı özelliklere sahip alternatiflerle karşı karşıya kalındığında birinin yerine diğerini seçememe durumu için felsefe ve politikada sık sık kullanılır.

Türk edebiyatında Buridan'ın eşeği

Behçet Necatigil'in KTL adlı şiirinde Buridan'ın eşeğinden bahsedilir. Hilmi Yavuz'a göre şiir Divan Edebiyatındaki "muamma" tarzında yazılmıştır. Ancak şair bu tarz şiirlerde kullanılan ebced hesabını tersine çevirerek kullanmıştır. Yani harflerden rakamlara gidilmesini sağlamak yerine şiire direkt olarak rakamları yerleştirmiştir.[3]

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Huzur" adlı romanının ikinci bölümünde geçer: "Rum garson bir müddet Buridan'ın merkebi oldu ve şinitselin nefasetiyle bofilenin asaleti arasında sallandı."

Kaynakça
  1. Uludağ Üniversitesi Hakan Gündoğdu, Corliss Lamont’ta “Seçme Özgürlüğü ve Belirlenimcilik (24 Mayıs 2012'de erişildi)” Problemi
  2. Kane, Robert (2005). A Contemporary Introduction to Free Will. New York: Oxford. pp. 37.
  3. Zaman Gazetesi Hilmi Yavuz, Necatigil'in KTL şiirini bir modern 'Muamma' olarak okuma denemesi (24 Mayıs 2012'de erişildi)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.