Besleney lehçesi
Besleney lehçesi (Kabardeyce беслъэнеибзэ, Adigece бэснэибзэ), Rusya Federasyonu'nda Karaçay-Çerkesya'daki iki köy ile Krasnodar Krayındaki iki köyde ve Türkiye'de yaşayan Besleneyler tarafından konuşulan bir Kabardeyce lehçesidir.
| Besleney | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Rusya, Türkiye |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril Alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-3 | – |
Besleneyce, Çerkes dilleri içerisinde en ahenkli değişke olarak görülür ve o yüzden “Уубэщтмэ убыхыбзэ, ухъонэщтмэ шапсыгъабзэ, улъэӀощтмэ абдзэхабзэ, уубзэщтмэ бэснэибзэ” («Dedikodu ve kötüleme için Ubıhça, sövmek/küfretmek için Şapsığca, istemek/dilenmek için Abzehçe, övmek/tatlı dil dökmek için Besleneyce») denir.
Çorum iline bağlı tamamı Besleney olan Kırkdilim köyünde 40 yaşın üstündekiler Besleneyce konuşurken, gençler ve yeni yetişenler dillerini kaybetmektedirler.[1]
Fonoloji
Diğer bazı Kabardey diyalektleri gibi Besleneyce de гь [ɡʲ], кь [kʲ] ve кӀь [kʲʼ] seslerine sahiptir. Bunların yerini diğer dialektlerin çoğunda дж [d͡ʒ], ч [t͡ʃ] ve кӀ [t͡ʃʼ] alır.[2]
- Besleneycedeki гь [ɡʲ] diğer dialektlerde дж [d͡ʒ] olur:
| Türkçe | Besleneyce | Adigece | Kabardeyce | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| tavuk | гьэд | ɡʲad | чэты | t͡ʃatə | джэд | d͡ʒad |
| kedi | гьэду | ɡʲadəw | чэтыу | t͡ʃatəw | джэду | d͡ʒadəw |
| gömlek | гьанэ | ɡʲaːna | джанэ | dʒaːna | джанэ | dʒaːna |
| okumak | егьэн | jaɡʲan | еджэн | jadʒan | еджэн | jadʒan |
| cam | абгь | ʔaːbgʲ | апч | ʔaːpt͡ʃ | абдж | ʔaːbd͡ʒ |
| oyun | гьэгу | ɡʲagʷ | джэгу | d͡ʒagʷ | джэгу | d͡ʒagʷ |
| acı | дыгь | dəɡʲ | дыджы | dəd͡ʒə | дыдж | dəd͡ʒ |
| hasta | сымагьэ | səmaːɡʲa | сымаджэ | səmaːd͡ʒa | сымаджэ | səmaːd͡ʒa |
| şeytan | бзагьэ | bzaːɡʲa | бзаджэ | bzaːd͡ʒa | бзаджэ | bzaːd͡ʒa |
| vadi | къуэлагьэ | qʷalaːɡʲa | къоладжэ | qʷalaːd͡ʒa | къуэладжэ | qʷalaːd͡ʒa |
| öğle | щэгьагъуэ | ɕaɡʲaːʁʷa | щэджагъо | ɕad͡ʒaːʁʷa | шэджагъуэ | ʃad͡ʒaːʁʷa |
| gavur | гьаур | ɡʲaːwər | джаур | d͡ʒaːwər | джаур | d͡ʒaːwər |
- Besleneycedeki кь [kʲ] diğer dialektlerde ч [t͡ʃ] olur:
| Türkçe | Besleneyce | Adigece | Kabardeyce | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| boğaz | кьий | kʲəj | чый | t͡ʃəj | чий | t͡ʃəj |
| dalak | кьэ | kʲa | чэ | t͡ʃa | чэ | t͡ʃa |
| öksürmek | пскьэн | pskʲan | псчэн | pst͡ʃan | псчэн | pst͡ʃan |
- Besleneycedeki кӏь [kʲʼ] diğer dialektlerde кӏ [t͡ʃʼ] olur:
| Türkçe | Besleneyce | Adigece | Kabardeyce | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| yumurta | кӏьэнкӏьэ | kʲʼankʲʼa | кӏэнкӏэ | t͡ʃʼant͡ʃʼa | кӏэнкӏэ | t͡ʃʼant͡ʃʼa |
| tavan | кӏьафэ | kʲʼaːfa | кӏашъо | t͡ʃʼaːʃʷa | кӏафэ | t͡ʃʼaːfa |
| ip | кӏьапсэ | kʲʼaːpsa | кӏапсэ | t͡ʃʼaːpsa | кӏапсэ | t͡ʃʼaːpsa |
| tabanca | кӏьэрахъуэ | kʲʼaraːχʷa | кӏэрахъо | t͡ʃʼaraːχʷa | кӏэрахъуэ | t͡ʃʼaraːχʷa |
| uzun | кӏьыхь | kʲʼəħ | кӏыхьэ | t͡ʃʼəħa | кӏыхь | t͡ʃʼəħ |
| öldürmek | укӏьын | wkʲʼən | укӏын | wt͡ʃʼən | укӏын | wt͡ʃʼən |
| uzaklaşmak | ӏукӏьын | ʔʷəkʲʼən | ӏукӏын | ʔʷət͡ʃʼən | ӏукӏын | ʔʷət͡ʃʼən |
| anahtar | ӏункӏьыбзэ | ʔʷənkʲʼəbza | ӏункӏыбзэ | ʔʷənt͡ʃʼəbza | ӏункӏыбз | ʔʷənt͡ʃʼəbz |
| sakal | жьакӏьэ | ʑaːkʲʼa | жакӏэ | ʒaːt͡ʃʼa | жьакӏэ | ʑaːt͡ʃʼa |
| fakir | тхьэмыщкӏь | tħaməɕkʲʼ | тхьамыкӏ | tħaːmət͡ʃʼ | тхьэмыщкӏэ | tħaməɕt͡ʃʼa |
| utanmak | укӏьытэн | wəkʲʼətan | укӏытэн | wət͡ʃʼətan | укӏытэн | wət͡ʃʼətan |
- Batıdaki ч [t͡ʃ]; Besleneycede дж [d͡ʒ], Kabardeycede ж [ʒ] olur:
| Türkçe | Besleneyce | Adigece | Kabardeyce | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| inek | джэм | d͡ʒam | чэм | t͡ʃam | жэм | ʒam |
| mızrak | бджы | bd͡ʒə | пчы | pt͡ʃə | бжы | bʒə |
| keçi | бджэн | bd͡ʒan | пчэн | pt͡ʃan | бжэн | bʒan |
| köy | джылэ | d͡ʒəla | чылэ | t͡ʃəɮa | жылэ | ʒəɮa |
| gece | джэщ | d͡ʒam | чэщы | t͡ʃaɕə | жэщ | ʒam |
| çil keklik | адэджынэ | a:dad͡ʒəna | адэжынэ | a:daʒəna | ||
- Batıdaki кӏ [t͡ʃʼ] Besleneycede korunmuş, Kabardeycede щӏ [ɕʼ] olmuştur:
| Türkçe | Besleneyce | Adigece | Kabardeyce | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| oğlan | кӏалэ | t͡ʃʼaːla | кӏалэ | t͡ʃʼaːɮa | щӏалэ | ɕʼaːla |
| yeni | кӏэ | t͡ʃʼa | кӏэ | t͡ʃʼa | щӏэ | ɕʼa |
| misafir | хьакӏэ | ħaːt͡ʃʼa | хьакӏэ | ħaːt͡ʃʼa | хьащӏэ | ħaːɕʼa |
- Batıdaki чъ [ʈʂ]; Besleneycede дж [d͡ʒ] Kabardeycede ж [ʒ] olur.
| Türkçe | Besleneyce | Adigece | Kabardeyce | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| ağaç | джыг | d͡ʒəɣ | чъыгы | ʈʂəɣə | жыг | ʒəɣ |
| uyumak | джейн | d͡ʒajn | чъыен | ʈʂəjan | жейн | ʒajn |
| koşmak | джэн | d͡ʒan | чъэн | ʈʂan | жэн | ʒan |
| aşağı akmak | еджэхын | jad͡ʒaxən | ечъэхын | jaʈʂaxən | ежэхын | jaʒaxən |
| keçi | аджэ | aːd͡ʒa | ачъэ | aːʈʂa | ажэ | aːʒa |
| kapı | бджэ | bd͡ʒa | пчъэ | pʈʂa | бжэ | bʒa |
- Besleneycede чъ [t͡ʂ] diğer dialektlerde ш [ʃ] olur:
| Türkçe | Besleneyce | Adigece | Kabardeyce | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiril | IPA | Kiril | IPA | Kiril | IPA | |
| at | чъы | t͡ʂə | шы | ʃə | шы | ʃə |
| kız kardeş | чъыпхъу | t͡ʂəpχʷ | шыпхъу | ʃəpχʷ | шыпхъу | ʃəpχʷ |
| evlenmek | нысачъэ | nəsaːt͡ʂa | нысашэ | nəsaːʃa | нысашэ | nəsaːʃa |
Gramer
Kabardeycedeki -щ soneki Besleneycede kullanılmaz.
Kaynakça
- "Türkiye'de Çerkes Köyleri: ANJIKUEY (Kırkdilim)". 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
- Консонантная система уляпского говора в сопоставлении с аналогами других диалектов адыгских языков (Rusça)