Aynadaki Venüs

Peter Paul Rubens'in Aynadaki Venüs'ü, yaklaşık 1614–15, tanrıçayı geleneksel sarı saçları ile gösterir.[5] Tıpkı Velázquez'in Venüs'ünde olduğu gibi tanrıçanın yüzünün aynadan yansıyan kısmıyla direkt görünen kısmı birbiriyle örtüşmemektedir. Rubens'in olgun ve yuvarlak hatlı olarak idealize ettiği Venüs'üne karşılık Velázquez daha ince ve narin bir kadın figürü çizdi.[6]

Aynadaki Venüs'te Romalı aşk, güzellik ve doğurganlık tanrıçası yatağında rahatlamış bir şekilde yatarken resmediliyor. İzleyiciye sırtını dönmüş olması ve dizlerinin büküklüğü onu ilk çağlara özgü edebi erotik bir figür haline getiriyor.[6] Bu tabloda Venüs, mücevher, güller, mersin gibi genellikle resmedilirken yanında gösterilen mitolojik kişisel eşyalarından mahrumdur. Tanrıça daha önceki portrelerinin çoğunda sarışın olmasına rağmen Velázquez'in Venüs'ü kumraldı.[5] Çizilen kadının Venüs olduğu kompozisyonda oğlu Cupid'in da yer alması sayesinde anlaşılıyor.

Resimde, Venüs Cupid'in tuttuğu aynada kendine bakmaktadır. Cupid'in her zaman yanında taşıdığı yay ve okları bu çalışmada yoktur. Tablo ilk kez kayıt altına alınırken, büyük ihtimalle tartışmalı doğası gereğince "çıplak bir kadın" olarak tanımlandı. Venüs'ün yüzünün aynadaki yansıması resmin izleyicisine bakmakta olsa da[3] görüntü bulanıktır; bu sebepten ötürü de yüzün karakteristik özellikleri anlaşılamaz. Eleştirmen Natasha Wallace, Venüs'ün yüzünün belli belirsiz görünmesine dikkat çekerek resmin esas amacının "belirli bir dişi nü ya da Venüs'ün portresini çizmek değil, özsever bir güzelliği görüntülemek" olduğunu iddia etti.[7] Wallace'a göre "Kadının yüzünde ya da resimde dinî hiçbir yön yoktur. Tablodaki klasik kompozisyon, gayet maddi ve estetik bir cinselliğin mazeretidir; bu bağlamda bizzat seks olmasa da cazibeye eşlik eden güzelliğin takdiri içindir."[8] Birbirine geçmiş pembe ipek kurdeleler aynanın üzerini örtmektedir ve çerçevesini sarmaktadır. Kurdelenin işlevi, sanat eleştirmenlerinin resimle ilgili en fazla tartıştıkları konulardan biridir. Kurdelenin, Cupido'nun aşıkları birbirine bağlamak için kullandığı prangaları temsil ettiği, aynayı asmak için kullanıldığı ya da resimdeki andan biraz önce Venüs'ün gözlerinin bağlanması için kullanıldığı öne sürüldü.[5] Eleştirmen Julián Gallego, Cupido'nun yüzündeki melankolik ifadeden yola çıkarak kurdelenin, tanrıçayı aynadaki güzelliğe bağlayan aşk prangası olduğunu düşündü ve tabloya "Güzelliğin Fethettiği Aşk" adını verdi.[9] Yatak çarşaflarının kıvrımları tanrıçanın vücut şeklini yansıtır ve bedeninin kavislerini vurgulamak için çizilmiştir.[3] Resmin genelinde, hatta Venüs'ün cildinde kırmızı, beyaz ve grinin tonları kullanılmıştır. Bu basit renk düzeni eleştirmenler tarafından sıkça övülmüş olsa da, son dönemde yapılan teknik bir incelemeye göre, çarşaf resmin özgün halinde koyu leylak rengidir ve artık solmuş olduğu için gri gözükmektedir.[10] Venüs'ün cildine "pürüzsüz, kremsi ve birbirine karıştırılmış şekilde uygulanan"[11] parlak renkler, tanrıçanın üzerinde yatmakta olduğu siyah ve gri çarşaf ve arka plandaki kahverengi duvar ile tezat oluşturmaktadır.

Velázquez'in Bakirenin Taç Giymesi isimli tablosu, 1641–42. Bu tabloda kullanılan modelin Venüs'te de kullanıldığı düşünülmektedir.[12]

17. yüzyıl İspanyol envanterlerinde üç çıplak tablodan daha bahsedilse de Aynadaki Venüs, Velázquez'in bugüne ulaşmış tek nü tablosudur. Bu üç tablodan, Kraliyet koleksiyonunda olduğu belirtilen ikisi, muhtemelen 1734'te Madrid Kraliyet Sarayı'nda çıkan yangın sırasında kaybolmuştur. Üçüncüsünün ise Domingo Guerra Coronel'in koleksiyonunda yer aldığı kaydedilmiştir.[13] Envanter kayıtlarında bu üç tablodan Uzanmış Venüs, Venüs ve Adonis ve Psyche ve Cupido isimleriyle bahsedilir.[14]

Genel olarak resmin canlı bir model kullanılarak çizildiği düşünülse de, bu modelin kimliği hakkında birçok farklı görüş bulunur. O dönemin İspanya'sında, ressamların çalışmalarında çıplak erkek modelleri kullanmaları kabul edilebilirdi, ancak çıplak kadın modeller hoş karşılanmazdı.[15] Bu tablonun, Velázquez'in Roma'ya yaptığı gezilerden birinde çizildiği düşünülür. Prater ressamın bu gezilerde "kişisel hayatını oldukça özgür şekilde yaşadığını ve bu durumun canlı çıplak kadın model kullanmasına imkân sağladığını" söylemektedir.[15] Bir iddiaya göre model, Velázquez'in Roma'da birlikte olduğu bilinen ve ressamdan bir çocuk doğurduğu varsayılan metresidir.[8] Diğer iddialara göre bu model, ressamın her ikisi de Prado Müzesi'nde bulunan Bakirenin Taç Giymesi ve İp Eğirenler gibi birçok diğer tablosunda da yer alan kişidir.[12]

Ressamın konturların ilk hallerinde yaptığı düzeltiler sebebiyle, Venüs ve Cupido figürleri resmin çizilişi boyunca ciddi ölçüde değişikliğe uğradı.[16] Ressamın yaptığı değişiklikler Venüs'ün havaya kaldırdığı kolunda, sol omzunun duruşunda ve başında görülebilir. Kızılötesi incelemelere göre, Venüs ilk başta daha dik bir duruşa sahipti ve başını sola çevirmişti.[10] Tablonun sol tarafında, Venüs'ün sol ayağı ile Cupido'nun sol ayağı ve bacağı arasındaki alanın bitirilmemiş olduğu da açıkça görülmektedir. Ancak Velázquez'in birçok tablosunda yer alan bu özellik, muhtemelen bilinçli bir tercihti.[17] 1965-66 yıllarında gerçekleştirilen geniş çaplı temizlik çalışması sırasında tablonun iyi durumda olduğu, daha önceki bazı yazarların ileri sürdüğünün aksine, tabloya Velázquez'den sonraki ressamların çok az miktarda boya eklediği anlaşıldı.[18]

Giorgione, Uyuyan Venüs, yaklaşık 1510. Giorgione, Venüs'ü, şık çarşaflar üzerinde, ihtişamlı bir manzaranın önünde sergilemeyi tercih etti.[19] Tıpkı Velázquez gibi Giorgione da geleneklerin aksine tanrıçayı sarışın çizmedi.

İtalyanların, özellikle Venedikliler'in nü ve Venüs tabloları Velázquez'e ilham kaynağı oldu. Buna rağmen, sanat tarihçisi Andreas Prater'e göre, Velázquez'in Venüs'ü "pek çok öncüye sahip olmasına rağmen kesin bir modeli örnek almamış, büyük ölçüde bağımsız bir görsel kavram; uzmanların boşuna benzerlerini aradığı bir eserdir."[19]