Avustralya Anayasası

Avustralya kolonilerini federasyon haline getirmeye yönelik siyasi hareketler, 19. yüzyılın ortalarında öne çıktı. Sömürgeler arası tarifeleri düzenleme arzusu da dahil olmak üzere, koloniler arasında artan siyasi işbirliği için birden fazla motivasyon vardı. Bununla birlikte, daha büyük koloniler ile daha küçük olanlar arasında ve her koloninin korumacı politikaları benimseme derecesinde gerilimler vardı. Bu gerilimler ve Amerikan İç Savaşı'nın patlak vermesi, 1850'ler ve 60'larda federalizmin siyasi davasına zarar verdi.

1889'da Avustralya Federal Konseyi; Pasifik'te Alman ve Fransız kolonilerinin artan varlığından ve büyüyen Avustralya kimliğinden kaynaklanan endişeden kuruldu. Konsey belirli konularda yasama yapabilirdi, ancak daimi bir sekretaryası, yürütme veya bağımsız bir gelir kaynağı yoktu. Belki de asıl sorunu, en büyük koloni olan Yeni Güney Galler'in birliğe katılmamasıydı.

Federalizmi tartışmak için bir dizi konferans Yeni Güney Galler Başbakanı Henry Parkes tarafından tanıtıldı; ilki 1890'da Melbourne'da ve diğeri 1891'de Sidney'de yapıldı. Bu konferanslara çoğu sömürge lideri katıldı. 1891 konferansında federalist dava ivme kazandı. Tartışma, uygun federal hükûmet sisteminin ne olması gerektiğine döndü. Konferansta Sir Samuel Griffith'in rehberliğinde bir anayasa taslağı hazırlandı, ancak bu toplantılarda halk desteği yoktu. Ek bir sorun da, bu anayasa taslağının tarife politikası gibi bazı kritik konuları gözden kaçırmasıydı. 1891 taslağı sömürge parlamentolarına sunuldu, ancak Yeni Güney Galler'de sona erdi. Bu olaydan sonra diğer koloniler ilerlemeye isteksizdi.

1895'te, Avustralya kolonilerinin altı başbakanı, halkın oylarıyla yeni bir Sözleşme oluşturmayı kabul etti. Sözleşme, 1897'den 1898'e kadar bir yıl boyunca toplandı. Toplantılar, 1891 taslağıyla büyük ölçüde aynı hükûmet ilkelerini içeren, ancak sorumlu hükûmet için ek hükümler içeren yeni bir taslak üretti. 1898 Anayasa Konvansiyonu'nun bazı delegeleri, Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın Haklar Bildirgesi'ne benzer bir bölümü tercih ettiler, ancak buna karşı karar verildi.

Halkın desteğini sağlamak için 1898 taslağı her koloninin seçmenlerine sunuldu. Başarısız bir girişimin ardından, Batı Avustralya dışındaki her koloninin seçmenlerine değiştirilmiş bir taslak sunuldu. Beş koloninin onaylamasından sonra, yasa tasarısı İngiliz İmparatorluk Parlamentosuna Kraliçe Victoria'dan yasa tasarısını yürürlüğe koymasını isteyen bir gönderiyle sunuldu.

Tasarının yürürlüğe girmesinden önce, kolonyal Baş Yargıçlar'ın lobiciliğinden sonra son bir değişiklik yapıldı. Bu değişiklik, Yüksek Mahkeme'den Privy Council'e itiraz etme hakkı verdi. Değişikliğin ardından, 1900 yılında İngiliz Parlamentosu tarafından 'Avustralya Anayasası Yasası' kabul edildi. Batı Avustralya daha sonra orijinal bir eyalet olmasını sağlamak için Commonwealth'e katılmayı kabul etti. Avustralya Topluluğu resmi olarak 1 Ocak 1901'de kuruldu.

Federasyonda Avustralya, hala İngiliz İmparatorluğu'nun sömürge egemenliği olarak görülüyordu. İngiliz İmparatorluk yasaları hâlâ yürürlükteydi, ancak Robert Menzies'e göre, İngiliz Milletler Topluluğu'nun kuruluşundan bu yana Avustralya'nın gerçek ve idari yasama bağımsızlığına hiçbir zaman meydan okunmadı.[4] İngiliz İmparatorluk parlamentosunun Avustralya yasalarını geçersiz kılma konusundaki resmi yetkisi, İngiltere'nin 1931 tarihli Westminster Tüzüğü'nün Avustralya yasasına entegre eden 1942 tarihli Westminster Benimseme Yasası ile kısıtlandı. Benimseme yasası Avustralya'yı geriye dönük olarak Westminister Tüzüğü'ne kabul etti ve tarih, Avustralya'nın İkinci Dünya Savaşı'na girdiği 3 Eylül 1939'a ayarlandı.

Avustralya Yasası 1986 (Birleşik Krallık) belgesinin fotoğrafı Parlamento Binası, Canberra'da

Avustralya, Avustralya Yasası'nın kabul edilmesiyle 1986 yılına kadar İngiltere'den muhtemelen tam de jure bağımsızlık elde edemedi. Bu yasa, Birleşik Krallık parlamentosunun Avustralya Eyaletleri üzerinde yasama yetkisini resmen sona erdirdi ve ayrıca Avustralya mahkemelerinden Privy Konseyi'ne yapılan tüm itirazları da kaldırdı. Kraliçe II. Elizabeth, bildiriyi yasaya dönüştürmek için şahsen Avustralya'ya gitti.

1988 yılında Avustralya Topluluğu Anayasası'nın Londra'daki 1900'ün Kamu Kayıt Ofisi'nden alınan orijinal kopyası Avustralya'nın İki Yüzüncü Yılı için Avustralya'ya ödünç verildi. Avustralya hükûmeti kopyayı saklamak için izin istedi ve Britanya Parlamentosu 1990 Avustralya Anayasası (Kamu Kaydı Kopyası) Yasasını kabul etti. Kopya, Avustralya Ulusal Arşivlerine verildi.

Belgenin tarihine ilişkin merak edilen bir nokta, yasanın İngiltere parlamentosunda orijinal haliyle yürürlükte kalması,[1] Avustralya'da ise anayasanın referandumla değiştirildiği haliyle var olmasıdır.[5] Avustralya Yüksek Mahkemesi yargıçları, anayasanın yasal yetki kaynağının artık imparatorluk parlamentosunda ikamet edemeyeceğini tartıştılar ancak bunun yerine artık yasal yetkisini Avustralya halkından alabilir.[6]

2017-18 Avustralya parlamentosunun uygunluk krizinin ardından, mevcut anayasanın devam ettirilip ettirilmeyeceği tartışıldı.[7][8] Eski Başbakan Bob Hawke, "sahip olduğumuz anayasadan kurtulmayı" ve anayasayı eyalet içermeyen bir sistemle değiştirmeyi savundu.[9]

Anayasa Günü, Anayasanın 1900'de yasalaştığı 9 Temmuz'da[10] kutlanır. Tarih resmi tatil değil. Anayasa Günü, ilk olarak Federasyonun 100. Yılı öncesinde Anayasanın yüzüncü yıldönümü münasebetiyle 9 Temmuz 2000 tarihinde düzenlendi. 2001'den beri başka etkinlikler yaygın olarak yapılmadı. Gün, 2007'de yeniden canlandırıldı. Ulusal Arşivler ile Göçmenlik ve Vatandaşlık Dairesi tarafından ortaklaşa düzenlendi.[11]

1900 Avustralya İmparatorluk Anayasası'nın önsözünde sekiz kapsayıcı maddesi bulunmaktadır. Kapsayıcı maddeleri, anayasanın yasal içeriği üzerinde hiçbir etkisi olmayan proforma yasal formüllerdir. İkinci kapsayıcı maddesi, Avustralya hükümdarının İngiltere'deki ile aynı olacağını belirtir.

Anayasa, toplu olarak 128 maddeden oluşan sekiz bölüme ayrılmıştır. İlk üç bölüm yasama, yürütme ve yargı organlarının ilgili yetkilerini belirtir. Bu üç bölüme ayrılma, Yüksek Mahkeme tarafından Avustralya'da esaslı bir kuvvetler ayrılığı doktrinine yol açacak şekilde yorumlanmıştır.[12]

Bölüm I: Parlamento, devletin yasama organını oluşturur. Parlementonun bölümlerinin Hükümdar (Genel Vali tarafından temsil edilir), Senato ve Temsilciler Meclisi olduğu belirtilir. Her bir organa katılacak temsilcilerin sayısını verir ve her ikisine de katılan temsilcilerin doğrudan seçmenler tarafından seçilmesini öngörür. Temsilciler meclisinin her seçmeni, nüfus bazında eşit olarak paylaştırılırken, senatörler orijinal eyaletler, bölgeler ve (şu anda hiçbiri mevcut olmayan) gelecekteki eyaletler arasında eşit olmayan bir şekilde paylaştırılır. Temsilciler meclisinin senatonun iki katı üyesi olması gerekir. Bölüm 1 ayrıca monarşiyi sağlar. Görevdeki hükümdar Kraliçe II. Elizabeth iken,[13] Avustralya kraliçesi olarak yasal ehliyeti, diğer ulusların hükümdarı olarak yetkilerinden ayrıdır.[14]

Bu bölüm ayrıca İngiliz Milletler Topluluğu parlamentosunun yetkilerini de sağlar. Parlamentoya anayasa tarafından genel yetki verilmemiştir. Madde 51, Commonwealth parlamentosunun yasama yetkisine sahip olduğu numaralandırılmış konuların bir listesini içerir. Eyaletler de bu konularda yasa yapabilir, ancak yasalar arasında ihtilaf olması durumunda Milletler Topluluğu yasası geçerlidir. Madde 52, yalnızca Commonwealth'in yasa koyabileceği konuların kısa bir listesini içerir. Bu bölümde ele alınan diğer konular arasında seçimlerde oy kullanma veya aday olma için uygunluk konuları, parlamento prosedürleri ve ödeneklerle ilgili çeşitli konular yer almaktadır.

Bölüm II: Hükûmet devletin yürütme organını kurar. Yürütme yetkilerinin Federal Yürütme Konseyinin tavsiyesi üzerine Genel Vali tarafından kullanılacağı belirtilmektedir. Genel Valinin, yürütme içerisindeki kişileri atama ve görevden alma yetkisinin yanı sıra parlamentoyu feshetme yetkisine sahip baş komutan olduğu belirtiliyor. Genel valinin bu yetkileri genellikle yedek yetkiler olarak adlandırılır ve anayasa konvansiyonu tarafından yalnızca kabinedeki Başbakanın tavsiyesi üzerine kullanılır. Federal düzeyde, genel valinin yedek yetkileri, Whitlam hükûmeti John Kerr tarafından tartışmalı bir şekilde görevden alındığında yalnızca bir kez başbakanın tavsiyesi olmaksızın kullanıldı. Avustralya ordusu da bu bölümde yer almaktadır ve Madde 68 Avustralya'nın deniz ve askeri kuvvetlerinin komutasının Genel Valiye verileceğini belirtmektedir.

Bölüm III, Yüksek Mahkeme'yi Avustralya'nın en üst mahkemesi olarak kurar.

Bölüm III: Yargı, devletin yargı organını oluşturur. Commonwealth yargı yetkisi, Avustralya Yüksek Mahkemesi olarak adlandırılan bir federal yüksek mahkemeye verilmiştir. Parlamento, federal mahkemeler kurmaya ve federal yargı yetkisini eyaletlerin mahkemelerine verme yetkisine sahiptir. Madde 74 (artık yürürlükten kaldırılmıştır) Konsey'de Kraliçe'ye temyiz yapılabileceği koşulları sağlar, Madde 75 Yüksek Mahkemenin yargı yetkisini sağlar ve Madde 80, Commonwealth aleyhine suçlar için jüri tarafından yargılanmayı garanti eder.

Bölüm IV: Finans ve Ticaret, federasyon içindeki ticari konuları ele alır. Madde 81, tüm Commonwealth gelirini bir Konsolide Gelir Fonuna verir ve Madde 90, Commonwealth'e gümrük ve özel tüketim vergileri üzerinde münhasır yetki verir. Madde 92, Eyaletler arasında tamamen serbest ticaret ve ticareti öngörmesi bakımından dikkate değerdir. Madde 96, Commonwealth'in Parlamento tarafından belirlenen şartlarda hibeler yapmasına izin verir. Madde 101, feshedilmiş Eyaletler Arası Komisyonu kurmak için dikkate değerdir.

Bölüm V: Eyaletler, Eyaletler ve federal sistemdeki rolleriyle ilgili hükümler içerir. Maddeler 106-108 Ayaletlerin yetkilerini korurken, Madde 109, tutarsızlıklar ölçüsünde, Federal yasalara ve Eyalet hükûmetlerinin yasalarına üstün bir güç verir. Madde 111 eyalet topraklarının Commonwealth'e teslim edilmesini öngörür, Madde 114 Eyaletlerin askeri güç toplamasını ve ayrıca hükûmet mallarının hükûmetler arası vergilendirilmesini yasaklar. Madde 116, görev için dini sınavları ve ulusal bir dinin kabul edilmesini yasaklar.

Bölüm VI: Yeni Eyaletler, yeni eyaletlerin kurulmasına veya kabul edilmesine ve parlamentonun bölgelerin temsilini sağlamasına izin verir. Ayrıca, eyalet sınırlarının, referandum ile değiştirilmeden önce bir eyaletin rızasının gerekliliğini de belirtir.

Bölüm VII: Çeşitlilik, çeşitli konularda hükümler içerir. Madde 125, Melbourne'u ulusun geçici başkenti olarak kurarken, nihai başkentin Yeni Güney Galler içinde kurulmasını sağlar, ancak Sidney'den en az yüz mil (160 km) uzakta yer almalıdır. Burada inşa edilen Canberra, 1913'te ulusal başkent ilan edildi. Madde 126, Genel Valinin vekil tayin etmesine izin verir. Madde 127, "aborjinel yerlilerin" seçim amacıyla insan sayısına dahil edilmemesine yol açtı. Bu madde 1967'de referandumla kaldırıldı.[15]

Bölüm VIII: Anayasanın Değiştirilmesi, değişiklikleri sağlayan tek bir bölümdür. Değişikliklerin ancak referandum tasarısının ulusal referandumda onaylanmasıyla gerçekleşebileceğini belirtiyor. Bu bölüm kapsamındaki bir ulusal referandum, seçmenlerin çoğunluğunun geri dönüşünden ve eyaletlerin çoğunda çoğunluğun geri dönüşünden oluşan iki kat çoğunluk gerektirir.

Anayasada ayrıca yemin ifadelerini ve bağlılığın onaylanmasını düzenleyen bir program yer alıyor.[16] Sözleşmeye göre, Genel Vali ve milletvekillerinin göreve başlamadan önce yemin etmeleri veya bağlılıklarını onaylamaları gerekmektedir.

Okunan yemin:

Sözleşmeye göre, bir başbakan, bakanlar ve parlamento sekreterleri tarafından göreve başlarken yapılan yemin veya görev onayı bu programda yer almamaktadır. Daha ziyade günün başbakanı tarafından belirlenir ve Genel Vali tarafından idare edilir. Bu sözleşme 1901'den beri yürürlüktedir.[18]

Anayasal sözleşmelerin niteliği, 1975'te Whitlam Hükûmeti'nin görevden alınması sırasında tartışmalara yol açtı. Bu bölümde Vali General Sir John Kerr, Kraliçe'ye İşçi Partili Başbakanı Gough Whitlam'ı görevden almasını ve 1975 genel seçimlerine kadar Liberal muhalefet lideri Malcolm Fraser'i başbakan olarak atamasını tavsiye etti. Görevden alma sırasında aşağıdakiler de dahil olmak üzere birden fazla sözleşme ihlal edildi:

• Eyalet Hükûmetlerinin, bir yerin boşalması durumunda aynı siyasi partinin yedek senatörlerini aday göstereceği konvansiyonu. Bu sözleşme, New South Wales'in Lewis hükûmeti ve ardından Queensland Bjelke Petersen hükûmeti tarafından bozuldu (Bjelke-Petersen atanan Albert Patrick Field, yerine oturmadan önce İşçi Partisi'nden ihraç edildi).[19] Özellikle, bu yazılı olmayan sözleşme daha sonra resmi olarak 1977'de ulusal referandum yoluyla yazılı anayasaya dahil edildi.[20]
• Senato'nun hükûmete para arzına karşı oy kullanmayacağı konvansiyonu. Liberal Ülke parti koalisyonu, 1975'te hükûmete arzı bloke ederek bir seçimi zorladı.[19]
• Erzak temin edemeyen bir Başbakanın ilk önce genel validen genel seçim çağrısı yapması veya istifa etmesi gerektiği konvansiyon. Gough Whitlam, Senato'nun tedarik engelinin ardından seçim çağrısını reddederek bu sözleşmeyi bozdu.[21]

Anayasa değişikliği, değişiklik yasasının en az dört eyalette çoğunluk ve ülke çapında çoğunluk tarafından onaylandığı bir referandumu gerektirmektedir. Anayasa değişikliği için kırk dört öneri referandumlarda oylandı ve bunların sadece sekizi onaylandı. Onaylanan referandumlar şunlardır:

• 1906 - Senato Seçimleri - Madde 13, Senatörlerin görev sürelerini ve tarihlerini biraz değiştirmek için değiştirildi.
• 1910 - Eyalet Borçları - Federal Devletin önceden var olan Eyalet borçlarını devralma yetkisini, herhangi bir zamanda bir Eyalet tarafından yapılan borçlara genişletmek için Madde 105 değiştirildi.
• 1928 - Eyalet Borçları - 1927'de Commonwealth ve Eyalet hükûmetleri arasında varılan mali anlaşmanın anayasal geçerliliğini sağlamak için Madde 105 değiştirildi.
• 1946 - Sosyal Hizmetler - Commonwealth'in gücünü bir dizi sosyal hizmete genişletmek için Madde 51 (xxiiiA) değiştirildi.
• 1967 - Aborijin Avustralyalılar - İngiliz Milletler Topluluğu'nun yetkilerini Eyaletlerdeki Yerli Avustralyalıları kapsayacak şekilde genişletmek için Madde 51 (xxvi) değiştirildi; Anayasal amaçlarla tüm Yerli Avustralyalıların nüfus sayımına dahil edilmesini engelleyen Madde 127 yürürlükten kaldırıldı.
• 1977 - Üç değişiklik - Birincisi, Senato'daki geçici boş kadroların aynı siyasi partinin bir üyesi tarafından doldurulmasını sağlamak; ikincisi, Avustralya Bölgelerinde ikamet edenlerin referandumlarda oy kullanmasına izin vermek; üçüncüsü, federal mahkemelerde yargıçlar için 70 yaşında emekliliği zorunlu kılmak.

Avustralya anayasasındaki değişikliklerle ilgili olarak çok sayıda devam eden tartışma bulunmaktadır. Bunlar, diğer değişikliklerin yanı sıra, bir önsözün eklenmesi, bir Avustralya cumhuriyeti için öneriler, hükûmete Avustralya Aborijinlerinden temsilci eklenmesi üzerine tartışmaları içerir.

Avustralya anayasasının kendisi bir önsöz içermiyor, ancak yürürlüğe giren bir formül Birleşik Krallık Parlamentosunda kabul edildiği şekliyle belgenin önsözünü kullanıyor. Bir önsöz ekleme önerileri tartışmalı olmuştur, bir argüman, bir önsözün eklenmesinin Yüksek Mahkemenin belgedeki diğer hükümlere ilişkin yorumlarını etkileyebileceğidir. 1999'da, esas olarak dönemin Başbakanı John Howard tarafından yazılan bir önsöz, cumhuriyet olma önerisiyle eşzamanlı bir referandumda yenilgiye uğradı.

Avustralya'nın bir cumhuriyet olup olmayacağına dair tartışmalar Federasyon'dan beri var. Kasım 1999'da, Kraliçe ve Genel Valinin Avustralya Anayasasından çıkarılıp bir Başkan ile değiştirilmesinin gerekip gerekmediğine dair bir referandum yapıldı. Sonuç olarak gerçekleşmedi.

1910'dan beri, Yerli Avustralyalıları tanımak için anayasal reform çağrıları yapılmaktadır.[25] 1967'de, Anayasa değiştirilerek, Commonwealth'in eyaletlerde yasama yapmasını engelleyen kısıtlama kaldırılarak, Commonwealth'e tüm Avustralya Yerlileri için yasama yetkisi sağlandı.[26] Aynı zamanda, anayasal amaçlarla tüm Avustralya Yerlilerinin nüfus sayımına dahil edilmesine ilişkin bir sınırlama kaldırıldı ve bu, 1967'de yalnızca Madde 24'le alakalıydı.[27][28] Bu reformlardan bu yana, başka öneriler de ortaya çıktı. Garantili parlamento temsilcileri, anayasal olarak tanınan bir söz hakkı ve yerli Avustralyalıların anayasanın önsözüne dahil edilmesi, yerli Avustralyalıları daha fazla tanımak adına Avustralya anayasasında reform yapmak için yapılan önerilerdir.

Başbakan Morrison Şubat 2020'deki Gap Kapanış konuşmasında, yalnızca sembolik tanıma fikrini reddederek, Aborijin ve Torres Boğazı Adalıları tarafından "dinleme ve güçlendirme dilini kullanarak" birlikte tasarlanan bir sözü destekleyerek Referandum Konseyi'nin çalışmalarını pekiştirdi. İşçi Partisi, uzun süredir Anayasa'da yer alan bir sözü desteklemiştir ve Avustralya'nın sol eğilimli küçük partilerinin birçoğu da öyle.[29]

• A New Constitution for Australia. Routledge. 2013. s. 174. ISBN 978-1135315931.
• Adrienne Stone, (Edl.) (2018). The Oxford Handbook of the Australian Constitution. Oxford: Oxford U.P. ISBN 9780198738435.KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)