Amerika ak pelikanı

Alman doğabilimci Johann Friedrich Gmelin Amerika ak pelikanını 1789 yılında tanımlamıştır. Bilimsel adı "kırmızı gagalı pelikan" anlamına gelmektedir. Cins ismi Latince "pelikan" anlamına gelen Pelecanus kelimesinden gelirken epiteti Grekçe "kırmızı" anlamına gelen ἐρυθρός erythros ile "gaga" anlamına gelen ῥύγχος, rhynchos kelimelerinden türetilmiş erythrorhynchos kelimesidir.

Üreme döneminde Amerika ak pelikanının tepesindeki sorguç şeklinde tüyler çıkar.

Amerika ak pelikanı Kuzey Amerika'ya özgü kuşlar arasında büyüklük sıralamasında Cygnus buccinator türü kuğunun ardından gelir. Boyu 130 ila 180 cm, gagası erkeklerde 290 ila 390 mm. dişilerde ise 260 ila 360 mm. arasındadır. Kanat açıklığı 240 ila 300 cm. arasındadır.[2] Kanat açıklığı da Amerika ak pelikanını Kaliforniya kondorundan sonra Kuzey Amerika'daki kuşlar arasında ikinci sıraya sokar. Bu büyük kanat açıklığı sayesinde göç ederken kolayca süzülerek uçabilmektedir. Vücut ağırlığı 4,2 ila 13,6 kg. arasında değişir[3] ama tipik olarak ortalama 5 ila 9,1 kg. arasındadır. Standart ölçüler arasında kanat kiriş boyu 51 ila 68 cm. arasında, tarsus 9,9 ila 13,7 cm. arasındadır.[4] Uçuş dışında gözükmeyen siyah birincil ve ikincil tüyler dışında tüyleri tamamen parlak beyaz renklidir. İlkbaharın başından üreme mevsiminin bittiği yaz ortasına kadar göğüs tüyleri sarı tondadır. Üreme döneminde kafasının üstü grimsi renkte olurken tepede küçük beyaz sorguç tüyleri arasında siyah tüyler ortaya çıkar.[1]

Üst gagası çok büyük ve düzdür, alt gagasında bulunan boğaz kesesi, iris, göz çevresindeki tüysüz deri ve ayaklar ise üreme döneminde parlak turuncu renge dönüşür. Üreme döneminde ayrıca üst gaganın ucundan üçte bir uzaklıkta boynuz benzeri bir çıkıntı oluşur. Varolan sekiz pelikan türü içinde bu tür boynuzlu gagaya sahip olan tek pelikan türü Amerika ak pelikanıdır. Kuşlar çiftleşip yumurtalar yumurtlandıktan sonra bu boynuz dökülür. Üreme dönemi dışında tüysüz deriler daha mat renklerdedir; tüysüz yüz derisi sarı ve boğaz kesesi, gaga ile ayaklar soluk turuncu renktedir.[1]

Boyut farklılığı dışında erkek ve dişiler birbirlerine benzerler. Erişkin olmayan kuşlar açık gri tüylere ve kahverengi ense ile ikincil tüylere sahiptir. Tüysüz derileri mat gri renktedir. Yavrular yumurtadan tüysüz çıkar ancak sonradan beyaz hav tüylere sahip olurlar.[1]

Amerika ak pelikanları Kuzey Amerika'nın acı su ve tatlı su göllerinde bulunan adacıklarda yüzlerce çiftlik koloniler hâlinde yuva yaparlar. En kuzeyde yer alan koloniler Kanada'nın Alberta ile Kuzeybatı Toprakları arasındadır. En güneydeki koloniler ise Ontario ile Kaliforniya'nın kuzeydoğusu arasında yer alır.[1]

Kışları Kaliforniya'nın ortasında Pasifik kıyıları ile Florida'da Meksika Körfezi kıyılarından Panama'ya kadar olan bölgede geçirirler. Kışları nadiren açık deniz ortamında bulunurlar daha çok haliçleri ve gölleri tercih ederler. Göç ederken çöller ve dağlar üzerinden geçer ancak açık denizden kaçınırlar. Fırtınalar nedeniyle savrulan bazı kuşların Karayiplere geldiği de görülmüştür.[1][5]

Üreme döneminde diğer pelikanlarda olmayan boynuz şeklinde bir çıkıntı Amerika ak pelikanının gagasında çıkar ve üreme dönemi sonunda dökülür.

Siyah uçuş tüyleri yalnızca Amerika ak pelikanı uçuş hâlindeyken görünür.

Kahverengi pelikanın (P. occidentalis) aksine Amerika ak pelikanı beslenmek için suya dalarak avlanmaz avını yüzerken yakalar. Daha çok çeşitli türde balıklarla beslenirler. Diğer besin kaynakları arasında kerevit, amfibiler ve bazen semender larvaları da bulunur.[6] Besinin az bulunduğu tuzlu göllerde yuva yapan kuşlar beslenmek için uzun mesafeler katedebilir.[1]

Amerika ak pelikanları genellikle bir düzine ya da daha fazla bireyden oluşan gruplar hâlinde avlanırlar. Derin sularda balığın kaçabileceği durumlarda ise yalnız başlarına avlanırlar. Ayrıca başka balık ile beslenen diğer pelikanlar, martılar, balıkçıllar ve karabataklar gibi kuşlardan avlarını çalabilirler.[1][7]

Üreme kolonilerinde 5.000 çifte kadar kuş bir arada bulunabilir. Üreme döneminde yuva yaptıkları yere nisan başı ile haziran başı arasında gelirler. Üreme dönemi boyunca hem erkek hem de dişi kuşun gagasında oluşan boynuz şeklindeki çıkıntı üreme dönemi sonunda dökülür.

Yuva basitçe yerdeki çok derin olmayan bir çöküntünün içine toplanan çalı, çırpı, sazlar ve tüylerden oluşur. Yaklaşık bir hafta kadar süren kur ve yuva yapımından sonra dişi kuş 1 ila 6 arasında ama tipik olarak iki ila üç yumurta yumurtlar.

Ebeveynlerin ikisi de 4 hafta ile bir ay arasında kuluçkaya yatar. Yumurtadan çıkan yavrular 3 ila 4 haftalık iken yuvayı terkederler. Genellikle bu süre sonunda yuvada tek bir yavru sağ kalmaktadır. Yavrular sonraki ayı diğer yavrularla birlikte bir arada geçirir ve genç kuş tüylerine kavuşurlar. Palazlanmadan sonra ebeveynler yavrularına üç hafta daha bakar ve yaz sonunda doğru kuşlar kışlarına göçmek için hazırlanmaya başlarlar. Eylül ile ekim aylarında güneye doğru göç ederler.[1]

Amerika ak pelikanı doğal ortamında 16 yıldan fazla yaşar. Esaret altında kaydedilen en uzun ömür 34 yıldır.[1]

Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından Amerika ak pelikanı asgari endişe altındaki türler arasında listelenmiştir.

Yaşam alanı yokolması en önemli tehditlerdendir, bundan sonra su baskınları ve kuraklıklar üreme oranlarının az olmasına neden olan diğer önemli sebeplerdir. İnsan aktiviteleri nedeniyle ortaya çıkan sorunlar balık misinalarına takılma, kaçak avlanma ve yakın yerlerde insanların verdiği rahatsızlıklar sayılabilir.[8]

20. yüzyılın ortalarında DDT, endrin ve diğer organokloritlerin ziraî alanda aşırı kullanımı ve su havzalarının yok olması nedeniyle Amerika ak pelikanı popülasyonunda önemli düşüşler görülmüştür. Ancak DDT gibi pestisitlerin kullanımının yasaklanması ve daha katı çevre koruma kanunlarının uygulanmaya başlamasıyla birlikte popülasyonları dengeli hâle gelmiş ve hatta günümüzde az da olsa artışa geçebilmiştir. 1980'lerde Kanada'da 50 kolonide 33.000 yuvada ve ABD'de de 14 ila 17 kolonide 18.500 yuvada yaklaşık 100.000'den fazla Amerika ak pelikanının varolduğu tahmin edilmektedir. Kıyılardaki erozyon ve üreme ile kışlama alanlarına yakın yerlerde yoğun pestisit kullanımı hâlâ sorun yaratmaya devam etmektedir.[1]

Pelikanların izole adacıklarda yaptıkları yuvalar memeli yırtıcılar tarafından avlanmalarını zorlaştırmaktadır. Kızıl tilki ve kır kurdu ulaşabildiği yuvalarda yumurta ve yavruları avlarlar. Kır kurdu oldukça büyük olan erişkin pelikanlara saldıran bilinen tek türdür. Çeştili martı türleri ile bayağı kuzgunlar da yumurta ve yavrulara saldırabilir. Yavru pelikanlar ayrıca Amerika puhusu ve kel kartallar tarafından avlanırlar. Pelikanlar memeli ve kuş yırtıcılara karşı farklı şekilde davranırlar. Eğer memeliler ya da insanlar yuvalara yaklaşırsa ebeveynler geçici süreliğine yuvayı terkederler ancak başka kuşlar saldırdığında yuvayı savunur ve diğer kuşları gagalayarak kovalamaya çalışırlar.[9]

• American White Pelican profile at The Nature Conservancy
• American White Pelican pictures from 'Field Guide' page on Flickr
• Stamps (for British Virgin Islands, Canada, Cuba, Turks and Caicos) – with Range Map at bird-stamps.org