Ali Ekber Tufan

Ali Ekber Tufan, (14 Ocak 1870 - 13 Kasım 1970, Melekli), Türk siyasetçi. Erivan Rus Gymnasium mezunu. Bölgede, "Ramazanoğlu" (Melekli) olarak bilinen geniş bir aileye mensuptur.
Rus İmparatorluğu Çarlık Duması Müsavat Partisi son dönem Erivan milletvekili, Azerbaycan Millî Şûrâsı Müsavat Partisi 1'inci dönem Iğdır milletvekilidir.
Aynı zamanda Difai Gizli Teşkilatı'nın [1] ve "İttihad-i İslam Türk Birliği Cemiyeti"nin Iğdır temsilciliğini (1910) ve Erivan Müsavat Partisi temsilciliği görevlerini yürütmüştür.[2]

Ali Ekber Tufan
Iğdır Milli Cumhuriyeti Başkanı Iğdır İcra Komitesi Başkanı
Görev süresi 4 Nisan 1916 - 12 Kasım 1920
Kişisel bilgiler
Doğum	14 Ocak 1870(1870-01-14) Iğdır, Rusya İmp.
Ölüm	13 Kasım 1970 (100 yaşında) Iğdır, Türkiye
Yattığı yer	Melekli Çaybaşı Mezarlığı
Milliyeti	Azerbaycan Türkü
Partisi	Müsavat Partisi
Diğer siyasi bağlantıları	Difai Gizli Teşkilatı İttihad-ı İslam Türk Birliği Cemiyeti
Evlilik(ler)	Ziver Hanım
Çocuk(lar)	Talat Tufan
Bitirdiği okul	Erivan Gimnazyumu
Hükûmeti	Iğdır Milli Hükumeti Kurucusu
Komiteleri	Iğdır İcra Komitesi Başkanı
Ödülleri	Milli Kahraman
Askerî hizmeti
Takma adı	Hacı Ekber Ramazanov
Rütbesi	Başkomutan
Komutası	Iğdır Milli Cumhuriyeti Kuvvetleri
Çatışma/savaşları	Azeri-Ermeni Savaşları TBMM-Ermenistan Savaşları DehneBoğazı,Kültepe Yarmalar Geçidi,Erivan,Meleki,Taşburun,Suveren,Aras Türk Cumhuriyeti İstiklal Savaşı

Birinci Dünya Savaşı sırasında Cemiyet-i Hayriye'nin Iğdır temsilcisi olarak Balkan Savaşı'nda, 93 Harbi'nde düzenli orduya Kafkasya üzerinden para yardımı toplanmasını düzenlemiş ve yürütmüştür.[3].

Rus Çarlığı'nın dağılmasının ardından doğan otorite boşluğundan dolayı, doğum yeri olan Iğdır'a dönerek Mehmed Emin Resulzade ile birlikte eş zamanlı çalışmalara başlamış[4] ve Türk ordusunun Iğdır'a ulaşabilmesi için Iğdır'da müslüman halkı örgütleyerek Iğdır İcrâ Komitesi'ni (1915-1917) kurdu.[5] Ermeniler'in de katıldığı, başkanı Türk olmak şartı ile 5 Türk ile 5 Ermeni'den oluşan komitenin başkanlığını üstlendi. Ermeniler'in Bakü'ye saldırmasının ardından Iğdırlı Ermeniler yönetimden istifa etmiş, ardından Iğdır merkezinde bulunan hükûmet konağı 4000 nüfuslu Melekli'ye taşınarak, Iğdır Milli Cumhuriyeti; (1918-1920) Iğdır, Tuzluca, Aralık, Şerur, Doğu Beyazıt, Vedibasar, Serdarabad'ı kapsayan ve başkenti Melekli şeklinde ilân edilmiştir[6]. Başkanlığına Ali Ekber Tufan'ın seçildiği bu cumhuriyet, Mavera-i Kafkasya Cumhuriyeti (SEYM) Meclisi tarafından tanınmıştır. Bu sebeple "tanınmış, bağımsız ilk Türk cumhuriyeti"dir.[7][8]

Kafkasya'da Türk halkını silahlandırmak adına yapılan gizli Tiflis Türk Kurultayı'na katılan Ali Ekber Tufan, Iğdır Milli Hükûmet Birliklerini bu sayede Taşnak çetelerine karşı savunacak hâle getiren silah teminini Mehmed Emin Resulzade'nin yardımlarıyla elde etmiştir[9][10].

Wilson İlkeleri adına bölgeye gelen Amerika Genelkurmay Başkanı General James Harbord, Ali Ekber Tufan ile birlikte bölgeyi gezerek İtilaf Devletleri'ne; "Büyük Ermenistan denilen yerde Ermeni göremedim" raporunu iletmiştir. Bu durum, Lozan Barış Antlaşması sürecinde Iğdır'ın Türkiye sınırlarında kalması için büyük önem arz eder[11][12].

Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnaksutyun) lideri, Erivan Gimnazyumu'ndan ve Iğdır'dan çocukluk arkadaşı general Drastamat Kanayan "General Dro" ile, savaşan iki toplumun liderleri olarak karşı karşıya geldiler. Melekli-Kireler Savaşı'nda General Dro, Ali Ekber Tufan'a karşı mağlup oldu.[8][13]

Ali Ekber Tufan, millî mücadele sürecinde bölgede kurulan Aras Türk Cumhuriyeti[14], Cenubi Garb-i Kafkasya Hükumeti, Mavera-i Kafkasya Cumhuriyeti (SEYM), Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1.Dönem Müsavat Partisi Iğdır milletvekili) kurucuları arasında yer almış, Cenubi Garb-i Kafkasya Hükumetini dağıtmak için bölgeye gelen Anzak Birlikleri'yle çatışarak onları bölgeden uzaklaştırmış, Malta Sürgünü'nden kurtulmuştur.[9]

1920 Yılının Haziran ayında şiddetlenen Ermeni Saldırılarına karşı Erhacı Bölgesine çekilme kararı alan Ali Ekber Tufan, "12 Kasım 1920 Iğdır'ın Kurtuluşu Günü" bölgeye ulaşan Kâzım Karabekir komutasındaki Türk Ordusuna, 10 Bini aşkın milis gücü desteği sağlayarak, Aras Nehri boyunca mevzilenen Ermeni Kuvvetlerine karşı taarruz etmiştir.[2][5][15]

Zorlu savaş günlerinde çeşitli sebeplerden dolayı babası, annesi ve kızını kaybeden Ali Ekber Tufan, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra başlatılan "nüfûs mübâdelesi" ile Sürmeli bölgesinin Türk Ocağı başkanlığını üstlenerek Iğdır'a göç eden halk ile ilgilenmiş, belediyecilik alanında çalışmalara yön vermiş ve birçok siyasi partinin kurulmasına öncülük etmiştir.[15]
13 Kasım 1970 tarihinde hayata gözlerini kapatan Tufan'ın ölümü İran, Azerbaycan gibi ülkelerde büyük teessür uyandırdı.Naaşı bugünkü Melekli-Çaybaşı aile kabristanındaki anıt mezarına[16] defnedilmiştir[17].