Şûrâ-yı Devlet
Şura-yı Devlet (Osmanlıca: شوراى دولت) Osmanlı Devleti'nde günümüzdeki Danıştay'a karşılık gelen yüksek yargı kurumudur. 1868-1922 yılları arasında görev yapmıştır.
| Şûrâ-yı Devlet | |
|---|---|
 Şûrâ-yı Devlet'in bulunduğu Bâb-ı Âli binası | |
| Öncül | Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye |
| Ardıl | Danıştay |
| Kuruluş | 10 Mayıs 1868) |
| Kapanış | 4 Kasım 1922) |
| Tür | İdari Yargı |
| Yasal statü | Yüksek Mahkeme |
| Amaç |
İdari uyuşmazlıkları çözme Yasa tasarısı hazırlama |
| Merkez | İstanbul |
| Reis |
Mithat Paşa (ilk) 1868-1869 1876 Mehmed Tevfik Bey (son) 1921-1922 |
Şura-yı Devlet'in temelleri II. Mahmut tarafından 1837 yılında kurulmuş olan Meclis-i Vâlây-ı Ahkâmı Adliye adındaki yüksek mahkemeye dayanır. Bu mahkeme günümüzdeki Danıştay ile Yargıtay’ın temelleri olan bir kurumdur. Daha sonra 1839 yılında Gülhane Hattı Hümayunu ile Osmanlı halkının din ve mezhep farkı gözetilmeksizin can, mal, ırz ve namus gibi tabi haklarının kanun teminatı altına alınacağı devletçe vadedilmiş, böylece yeni bir hukuk devletinin temel prensipleri ortaya konmuş, idarenin (devletin) de hukuk kurallarına uyması gerekliliği Osmanlı’da kabul edilir bir fikir haline gelmiştir.
1868 yılında padişah Abdülaziz döneminde Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye ikiye ayrılarak Danıştay işlevini yapmak üzere Şura-yı Devlet, Yargıtay işlevini yapmak üzere ise Divan-ı Ahkâmı Adliye adıyla iki kuruma ayrılmış, böylelikle, yargı ve yasama birbirinden ayrılmıştır. Bu iki yargı organından Şura'yı Devlet'e hem kanun tasarılarını hazırlama hem de idari uyuşmazlıklara çözüm getirme şeklinde hem "kanun tasarı hazırlama" hem "yargı" görevi olarak iki görev verilmiştir. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye'ye ise yalnızca "yargı" görevi verilmiştir.
Padişah Abdülaziz'in 10 Mayıs 1868 günlü nutkuyla fiilen çalışmaya başlayan Şura-yı Devlet'in[1] görevi "Kavanin ve nizamat layihalarını tetkik ve tanzim, mesalihi mülkiyeyi tetkik, hükûmet ile eşhas beyninde mütehaddis deaviyi rü'yet ve memurini devletin tahkik ahvaliyle, muhakemelerini icra" olarak ifade edilmiştir. "Hükümet ile eşhas beyninde mütehaddis davaları" görmek ve çözümlemek görevi, 1876 Kanuni Esasisi ile genel mahkemelere bırakıldığından, Şura-yı Devlet'in yargısal görevi çok sınırlı kalmıştır.
Osmanlı döneminde 54 yıl görev yapan Şura-yı Devlet, 4 Kasım 1922 tarihinde İstanbul’daki bütün merkez kuruluşlarının TBMM Hükûmetinin yönetimine geçmesiyle sona erdi[2]. 669 sayılı Kanunla Şura-yı Devlet'in yerine Danıştay kurulup, 6 Temmuz 1927 tarihinde çalışmaya başladı.
Kaynakça
- II. Meşrutiyet Döneminde Danıştay (Şura-yı Devlet), Erkan Tural, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, V:13, 2006, sayfa: 79-89
- "1868'den 1922'ye Şura-yı Devlet Reisleri, Fethi Gedikli". 20 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2010.