İsrail'de bilim ve teknoloji

WEIZAC – İsrail ve Orta Doğu’daki ilk modern bilgisayar.

Filistin Manda’sına yahudi yerleşimi oldukça motive ediciydi. Anavatana dönüş toprağa bağlı bir dönüş olarak algılandı. Siyonist ideolojinin çekirdeğini oluşturan köyleri kurmak ve destekleyici yahudi çiftçilerin üretime geçmesi izlendi[5]. Tarımsal araştırmalar 1870'te Alliance Israelite Universelle tarafından kurulan ülkenin ilk tarım okulu olan Mikveh Yisrael School’un mezunları ve öğretmenleri tarafından yürütüldü[6]. Bilimsel tarım uzmanı Aaron Aaronsohn Hermon Dağı’na yaptığı bir gezi sırasında buğdayın anası olarak bilinen Triticum dicoccoides’i keşfetti[7]. 1909’da Atlit’de içinde kapsamlı bir kütüphanenin ve biriktirdiği jeolojik ve botanik örnekleri barındıran bir tarımsal araştırma merkezi kurdu[8].Toprak araştırması ve ülkenin zor iklim şartlarında tarım yapımını inceleyen Araştırma Merkezi 1921’de Rehovot’ta kuruldu[9]. Daha sonra Tarımsal Araştırma Kuruluşu olan bu merkez şimdi İsrail’in en büyük tarımsal araştırma ve geliştirme enstitüsüdür.

Albert Einstein Technion’da, 1925

Technion yani İsrail Teknoloji Enstitüsü’nün temeli 1912’de o zamanlar Osmanlı İmparatorluğuna ait olan Hayfa ‘da şenliklerle atıldı. Technion sonraları önde gelen bir ulusu yaratan dünyaca ünlü eşsiz bir üniversite olacaktı. Yahudiler genellikle Avrupa’daki teknik eğitimden yasaklı olduğundan[10],Technion modern bir ulusu oluşturmak için gereken becerilerin ülkeye gelişini sağladı[11]. I. Dünya Savaşı’ndan önce kurulan Kudüs’teki Yahudi Sağlık merkezi halk temizliği, göz bozuklukları ve bakteri bilimi ile ilgi çalışmalarda bulunan ve ayrıca halk sağlığı araştırmaları ile ilgilenen Nathan Straus tarafından kuruldu[12].Merkez tifo ve koleraya karşı aşılar üretti ve tarla farelerinin sayısının kontrolü için metotlar geliştirdi. Bu merkeze bağlı olan Pasteur Enstitüsü kuduz aşısını geliştirdi[12] .Mikrobiyoloji, biyokimya, bakteri bilimi ve hijyen departmanları 1925’te Scopus Dağı üzerinde kurulan Kudüs İbrani Üniversitesi’nde kuruldu. 1936’da Ülke’nin merkezinde işçiler adı sonradan ülkenin ilk kan bankası Beilinson olarak değiştirilen Judea ve Sharon hastanesinin kurulması için 2 günlük kazançlarını bağışladılar[13]. 1939’da Scopus Dağı’nda kurulan Rothschild-Hadassah Üniversite Hastanesi ülkedeki ilk öğretim veren tıp merkezi oldu. İsmi Hadassah Tıp Merkezi olarak değiştirildiğinden beri, tıbbi araştırmalarda lider oldu[14]. 1934'te Rehovot’da Daniel Sieff Araştırma Merkezi’nde girişimlerine başlanan endüstriyel araştırmalar, Technion’da başladı. The Dead Sea laboratuvarları 1930’larda açıldı. İsrail ve Orta Doğu’daki ilk modern bilgisayar ve dünyadaki büyük çaptaki ilk depolama programlarından biri olan WEİZAC 1954-55 yıllarında İleri Çalışma Enstitüsü(IAS) temelinde Weizmann Enstitüsünde yapıldı[15].Weizac IEEE tarafından bilgisayar ve elektronik mühendisliğinde kilometre taşı olarak tanındı.

Kaydı 8 haziran 1950’de IBM Israel ülkenin ilk yüksek teknoloji firmasıydı. Tel Aviv’de Allenby Caddesi’nde yer alan firma delgeçli kart makineleri , sıralama makineleri ve tabulara torları tamir etti. 1956’da kurulan yerel ilk işletme delgeçli kartları üretmeye başladı ve bir yıl sonra bilgisayarlı bilgi işleme hizmeti sunan servis merkezi açıldı[16] .İsrail’deki bilimsel ve teknolojik araştırmalar daha sonradan İsrail Ülke Başkanı olan Ephraim Katzir’in Endüstri ve Ticaret Bakanlığına atanmasıyla patlama yaptı[17].İsrail hükümeti yeni girişimler için hiçbir şart olmadan ve buradaki yönetimlere müdahil olmadan harcamaların yüzde 50-80’ini karşılayan ödenekler sağladı[17].80’lerin başlarında Elron Elektronik Endüstrisinde bir partner olan Data Konrol Kurumu ülkenin ilk ülkenin ilk risk sermayesi firmasını şekillendirdi[17].

Ben Gurion Ulusal Güneş Enerji Merkezi’nde dünyanın en büyük parabolik güneş enerji platformu[18].

Ülkenin geleneksel enerji kaynaklarının azlığı ülkeyi alternatif enerji kaynakların araştırılması ve geliştirilmesine teşvik etti ve İsrail güneş enerjisi alanında büyük gelişmeler gösterdi[19]. İsrail evde kişi başına düşen güneş enerjisiyle ısıtılan suyu kullanmada dünyanın en iyi ülkesidir.Güneş enerjisinin endüstriyel alanda da kullanılmasını sağlayacak oldukça etkili bir alıcı geliştirildi[20]. CleanTech grubunun 2009’daki bir raporunda, İsrail Danimarka,Almanya, İsveç ve İngiltere’den sonra temiz teknolojili 10 ülke arasında gösterildi[21].

Ilan Ramon İsrail’in İlk Astonotu

The Arrow Ecology şirketi ArrowBio İşleme isminde çöpü direkt olarak çöp kamyonlarından alan ve yerçekimsel kurulumla görüntüleyen, hidra mekanik olarak küçük parçalayarak organik ve organik olmayan materyal olarak ayıran patentli bir sistem geliştirdi. Sistem yüksek miktarlardaki katı atığı, geri dönüşümü yapılan materyalleri kategorize edebiliyor ve geri kalanları ise bio gaza ve tarımsal gübreye dönüştürebiliyor. Sistem Kaliforniya’da, Avustralya’da, Yunanistan’da, Meksika’da,Birleşik Krallık ‘da ve İsrail’de kullanılmaktadır. Örneğin Hiriya çöp alanında bulunan bir ArrowBio 2003’ten beri Tel Aviv bölgesine hizmet vermektedir ve günde 150 ton çöpü işlemektedir[22]. 2010 yılında Technion Büyük Technion Enerji programını kurdu. Bu çok disiplinli proje Technion’un dokuz fakülteden enerji bilimi ve teknolojisini bir araya getirdi. Bu programın 4 puan stratejisi alternatif yakıt, yenilenebilen enerji kaynakları, enerji depolaması ve dönüşümü gibi araştırmaları hedefler. Bu program şu anda enerji becerilerini bir araya getiren ve geleceğin enerji zorluklarını tayin eden tek yüksek lisans çalışmalarını yapar. Su uzmanlarına göre, borulardaki sızma bugün global su kaynaklarının karşı karlıya geldiği en büyük sorunlardan biridir. Üçte ikisi çöl olan İsrail için su tasarrufu kritik önemdedir. Uluslararası Su Birliği İsrail’i tüketiciye su götürmeden önce su kaybını en fazla düşüren lider ülkelerden biri olarak göstermiştir[23].

1970 ve 1980’ler boyunca İsrail uzay keşfi ve biliminde gelişme ve araştırma için gerekli altyapı çalışmalarını yapmaya başladı. 1982’de Bilim ve Teknoloji Bakanı Prof. Yuval Ne’eman ulusal uzay programında ilerlemek ve koordine etmek amacıyla İsrail Uzay Ajans’ını (ISA) kurdu. Technion Asher Uzay Araştırma Enstitüsü gelecek nesillerin mühendislerinin eğitiminde önemli rol oynamaktadır[24]. İsrail 19 Eylül 1988’de yerel olarak Shavit’de inşa edilen araçtan ilk uydusunu gönderdi ve uzay araştırmasında birçok alanda katkılar sağladı[25]. Ilan Ramon İsrail’in ilk astronotuydu. Ramon içinde o ve 6 diğer üyenin Güney Amerika üzerinde bir kazada öldüğü Columbia Uzay Mekiği’nin yük uzmanıydı. Raman 1997’de yük uzmanı olarak seçildi ve 1998’den 2003’e kadar Houston Teksas’daki Johnson Uzay Merkezi’nde eğitildi. 2009’da İsrail Thomson Reuters Ajans’ı tarafından uzay araştırmalarında gelişmiş yirmi ülke arasında ikinci olarak gösterildi[26].

Elli İsrailli bilim insanı İsviçre’de Geniş Hadron Parçacığı çalışmasını yapan Avrupa Nükleer Araştırma Kurumu CERN’de tam zamanlı olarak çalışmaktadır. İsrail 1991’de gözlemci olarak kabul edildi ama şimdi tam üye olma aşamasındadır. Başkan Şimon Peres’i temsil eden bir delege 2011’de partikül hızlandırıcıyı ziyaret etti[27].

Kimya alanında dört İsrailli Nobel Ödülü kazanmıştır. 2004'te Technion’dan biyolog Avram Hershko ve Aaron Ciechanover ubiguitin vasıtasıyla protein ayrıştırmanın keşfiyle ödülü kazanan 3 kişiden 2’si oldular[48]. 2009’da Weizmann’dan Ada Yonath ribozomun fonksiyonu ve yapısıyla ilgili çaşışmalarıyla ödülü kazanmıştır.2011’de ise Technion’dan Daniel Shechtman quasicrystals’ın keşfiyle ödülü kazanmıştır. Bunlara ek olarak Yahudi anne babadan doğan Joshua Lederberg 1958 de Tıp alanında kazanandı, 2004'te Fizik ödülünü kazanan David Gross lisans eğitimine aldığı İsrail’de hayatının bir bölümünü geçirdi. Sosyal bilimlerde, ekonomi ödülü 2002’de Daniel Kahneman’e ve 2005 Kudüs İbrani Üniversitesi’nden Robert Aumann’a verildi.