Ottoman Railway Company
Ottoman Railway Company, (Türkçe: Osmanlı Demiryolu Şirketi; rapor işareti: ORC), İzmir merkezli olmak üzere Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda 1856 – 1935 yılları arasında faaliyet gösteren ve Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir-Aydın Demiryolu (tam adıyla İzmir (Alsancak)-Aydın Demiryolu ve Şubeleri) hattını inşa eden ve işleten İngiliz demiryolu şirketidir.
| Tür | Demiryolu şirketi |
|---|---|
| Akıbeti | 1935 yılında TCDD tarafından satın alınarak feshedildi. |
| Kuruluş | 1856) |
| Feshedilme | 1935) |
| Genel merkezi | İzmir, Aydın, Denizli, Eğirdir, , |
| Kilit kişiler | Erward Purser |
|
Dipnotlar / referanslar Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir – Aydın Demiryolu'nu inşa eden ve işleten şirket | |
.svg.png.webp){kind=small}
ORC Şirketi, Osmanlı hükûmeti'nden aldığı imtiyazla İzmir ve çevresinde demiryolu sanayisini hızlıca hakim kıldı. Şirketin amacı, Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen çeşitli tarım ürünlerinin (özellikle İncir) İzmir Limanı'na daha hızlı getirilmesini sağlayarak ihracatı kolaylaştırmaktı. Şirket, 1912 yılı itibarıyla, ana demiryolu hattını önce Denizli'ye sonra da Eğirdir'e uzatmanın yanı sıra İzmir'deki kasabalara da (Ödemiş ve Tire) şube hatlarını inşa etti. Ancak ilk hedefi olan Konya'ya ulaşmayı başaramadı ve bölgesel bir demiryolu şirketi olarak çalışmaya devam etti. Ayrıca, şirket, İzmir'in güneyinde işletilen banliyö tren hizmetinde de önemli rol oynadı. 1912 yılında şirket tarafından 3 banliyö tren rotası (Buca, Seydiköy, Ödemiş) işletilmekteydi.
ORC Şirketi, 1935 yılında TCDD tarafından satın alınarak feshedildi ve işlettiği hatlar ve tren istasyonları da TCDD tarafından işletilmeye başlandı. Günümüzde İzmir – Aydın Demiryolu hattının ardılı İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu hattıdır.
Tarihçe
| İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu ve şubeleri | |
|---|---|
 | |
| Genel bilgiler | |
| Durum |
Kapatıldı. Yerini İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu aldı. |
| Terminal |
Alsancak Garı Eğirdir Garı |
| İstasyonlar | 129 |
| Rotalar | 1 (İzmir-Alsancak – Eğirdir) |
| İşletim | |
| Açılış | 1 Temmuz 1866[1] (İzmir-Alsancak – Aydın) |
| Sahibi | Ottoman Railway Company |
| İşletmeci(ler) | Ottoman Railway Company |
| Teknik | |
| Hat uzunluğu |
470,300 km (292,2 mi) (Ana Hat) 105,851 km (65,8 mi) (Şube Hatları) 576,151 km (358,0 mi) (Toplam) |
| Hat açıklığı | 1435 mm |
| İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu ve şubeleri | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Lejant
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Osmanlı hükûmeti, 22 Eylül 1856 tarihinde İzmir-Aydın Demiryolu hattını inşa etme ve 50 yıllığına işletme imtiyazı ORC Şirketi'ne verdi. Başlangıçta, hattın 1 Ekim 1860 tarihinde hizmete girmesi ve imtiyazın bu tarih itibarıyla geçerli olması üzerine anlaşılmıştı. Ancak inşaat süresi ve maliyeti gözardı edildiğinden ve 1,2 Milyon Sterlin olan başlangıç sermayesinin çok az olmasından dolayı, hattın tam anlamıyla hizmete girmesi ancak 1866 yılında mümkün oldu.
Hattın ilk bölümü olan Alsancak – Seydiköy arası 30 Ekim 1858 tarihinde hizmete girdi. Bu hat, Anadolu'daki ilk, Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki, 1856 yılında Mısır Eyaleti'nde hizmete giren İskenderiye – Kahire Demiryolu hattından sonra, ikinci en eski demiryolu hattıydı. ORC ek yeni imtiyazlar kazanarak hattı 1912 yılında Eğirdir'e kadar uzatmayı başardı. Ayrıca şirket 1921 yılında, 1870 yılından beri işlettiği Şirinyer – Buca şube demiryolu'nun[2] da mülkiyetini kazandı.
Şirketin amacı, Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen çeşitli tarım ürünlerini İzmir Limanı'na daha hızlı ulaştırmak ve ihracatını yapmaktı. Ancak bu hattaki yoğunluk büyük miktarda gelir elde etmek için yeterli değildi ve şirket yüksek miktarda kâr elde edemiyordu. Bu noktada, şirket için tek çıkış yolu demiryolu hattını Anadolu'nun içlerine doğru genişletmekti, ancak şirket Afyonkarahisar ya da Konya'ya demiryolu hattı inşa etme imtiyazını kazanamadı. Nitekim demiryolu imtiyazları oldukça siyasi kararlardı ve İngiliz seçmenleri de kendi hükümetlerinin Osmanlı İmparatorluğu'na demiryolu hattı inşa etmesinde yardımcı olmasını Hindistan ve Orta Doğu'daki İngiliz menfaatlerine aykırı buldukları için istemiyorlardı. Ancak öte yandan Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie (Türkçe: Osmanlı Anadolu Demiryolları; rapor işareti: CFOA) Şirketi'nin Afyonkarahisar ve Konya'da demiryolu inşa etme imtiyaz elde etmesi üzerine, ORC Şirketi işlettiği demiryolu hattının daha fazla uzatılabilmesi için Osmanlı hükûmetine lobicilik faaliyetinde bulundu.
Sonuç olarak, ORC daha çok bir sömürge demiryolu şirketi gibi hareket ediyordu ve hammadde ve tarım ürünlerinin ihracatını ve mamüllerin ithalatını kolaylaştırmak için hinterlandı büyük bir limanla (İzmir Limanı) bağlantı sağlama amacındaydı. ORC, Osmanlı'daki kötü planlamalardan dolayı, İzmir-Basmane – Kasaba (Turgutlu) demiryolu (SCR&SCP) hattında olduğu gibi, İzmir ile Konya gibi önemli şehirlerin bütünleşmesinde rol oynayamadı.
(Yeşil: İzmir – Aydın demiryolu ve şubeleri (günümüzde İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu))
İstasyonlar ve tesisler
ORC'nin ana demiryolu hattı üzerinde pek çok tren istasyonu ve tesis vardı. İstasyonlar arasında en büyük tesise sahip olanı Alsancak Garı'ydı. Burada bulunan Alsancak Bakım Atölyesi hizmete girdiğinde Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki en büyük bakım atölyesiydi. Pek çok kasabada da istasyonların yanında küçük yük depoları bulunmaktaydı. ORC'nin Alsancak ve Denizli'de iki adet lokomotif bakım atölyesi ve vagonlar için ise Alsancak, Cumaovası, Tire, Aydın, Denizli ve Dinar'da bakım atölyeleri bulunmaktaydı.
Hattın kısımları ve açılma tarihleri[3]
| Güzergâh | Mesafe | Hizmete Giriş Yılı | Türü |
|---|---|---|---|
| İzmir-Alsancak Garı – Şirinyer – Gaziemir | 13,965 km | ||
| Gaziemir – Seydiköy[4] | 1,400 km | ||
| Gaziemir – Torbalı | 34,622 km | ||
| Torbalı – Selçuk | 28,477 km | ||
| Selçuk – Ortaklar – Aydın Garı (Planlanan hattın sonu) | 52,948 km | ||
| Şirinyer – Buca[2] | 2,700 km | ||
| Aydın – Kuyucak | 56,932 km | ||
| Kuyucak – Sarayköy | 43,825 km | ||
| Sarayköy – Goncalı – Sütlaç – Dinar | |||
| Goncalı – Denizli Garı[5] | 9,409 km | ||
| Sütlaç – Çivril[6] | 30,225 km | ||
| Ortaklar – Söke Garı[8] | 22,012 km | ||
| Dinar – Gümüşgün – Bozanönü – Eğirdir Garı | 95,275 km | ||
| Torbalı – Çatal – Ödemiş Garı[9] | 61,673 km | ||
| Çatal – Tire Garı[10] | 8,657 km |
Dış bağlantılar
- Trains of Turkey Sayfası - Ottoman Railway Company31 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Zamanın Tanıkları: Bozkurt ve Çardak Tren İstasyonları21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- "ORC History". Trains of Turkey. 31 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016.
- Şirinyer – Buca şube demiryolu
- Robinson, ss.50-55.
- Gaziemir – Seydiköy şube demiryolu
- Goncalı – Denizli şube demiryolu
- Sütlaç – Çivril şube demiryolu
- Robinson, s.54
- Ortaklar – Söke şube demiryolu
- Torbalı – Çatal – Ödemiş demiryolu
- Çatal – Tire şube demiryolu