Melek Ahmed Paşa Hamamı

1567 yılında Melek Ahmed Paşa tarafından yaptırılmıştır.[2] Hamravat kaynağından su alan hamamlar arasındadır.[1] Evliya Çelebi'nin Hamravat kaynağı ile ilgili verdiği bilgilere göre bu kaynak, Gözeli köyünden 1535 tarihinde Diyarbakır'a getirilmiştir.[1] Kaynaktan alınan su, Urfa Kapı ile Dağ Kapı arasında ve kuzeybatıdaki bir yerden Diyarbakır Kalesi'ne girmekte ve buradan başta Ulu Camii olmak üzere diğer camilere, han, imaret, hamam ve evlere taksim edilmektedir.[1] Evliya Çelebi hamamla ilgili "iç açıcı, hoş, aydınlık bir hamam" bilgisini vermiştir.[1] Temmuz 1864 tarihli bir belgede, hamamın 1832 ve 1846 tarihlerinde esaslı bir şekilde tamir edildiği anlaşılmaktadır.[1]

Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu'ndan alınan 2009 yılına ait tescil fişinde Diyarbakır ili Sur ilçesi 423 Ada 42 Parselde "Melek Ahmet Paşa Hamamı" adıyla kayıtlı olan yapının mimarisi ile ilgili şu bilgiler yer almaktadır:[1]

"Hamamın asıl kapısı soyunma yerinin kuzeyindedir. Cephesi ince yonu bazalttır. Sivri kemer altında lentoludur. Kemerin ayakları dört köşeli, başlık ve ince, burmalı yalancı birer sütun üstünedir. Lento inçe hendesi kabartmalıdır. Kapının içinde küçük bir kubbeyle örtülü bir giriş holü vardır. Soyunma yerinin üstünü örten kubbeyi yanlarda dört sivri destek kemeri ve köşelerde sivri kemer gerisinde dört tromp taşımaktadır. Kubbenin köşesinde sekiz köşeli bir ışık feneri vardır. Soyunma yerinin kuzeyi ile ılık sıcak kısımlarının kuzeyine gelen birer hücre birbirine bağlanarak erkeklere mahsus küçük bir bölüm oluşturulmuştur. Soyunma yerinin güneyine açılan basit bir kapı hamamın diğer kısımları kadınlar içindir. (eski kullanımı) ılık kısmının yan yana üçer kubbe ile birer yarım kubbeden oluşan içiçe iki tanedir. Her iki bölümün kuzey hücreleri birer bölme ile ayrılarak erkeklere tahsis edilmiştir. Sıcak kısım yanlarda sivri kemer gerisinde küçük birer kubbe ile örtülü dört eyvan ile köşelerde kubbeli birer hücreden oluşur."

Dikdörtgen bir şekle sahip olan Melek Ahmed Paşa Hamamı'nda yapı malzemesi olarak kesme bazalt ve moloz taş kullanılmıştır.[2] Sekizgen bir kubbeye sahiptir ve kubbenin ortasında sekiz köşeli bir feneri vardır.[2]