II. İoannis

II. İoannis'e Meryem Ana tarafından taç giydirilmesini gösteren Bizans altın sikkesi

1 Eylül 1092 babası I. Aleksios tarafından ortak imparator olarak atanmış ve taç giydirilmişti ama bu daha çok sembolik ve törenler için bir unvandı ve gerçek iktidar babasının elinde idi. 1118 yılında babası I. Aleksios ölünce tek başına imparator olup tümüyle devlet idaresini eline geçirdi.

Bu zamanı yaşayan, olaylara çok yakın olan ve zamanın tarihini yazan tarihçiler, Anna Komnini, Aleksiad [1], İoannis Zonaras ve Nikitas Honiatis, Historia dolayısıyla bu tahta geçmenin çok ayrıntılı hikâyesi elimize geçmiştir. II. İoannis'in kız kardeşi olan Anna Komnini yazdığı Aleksiad adlı ünlü tarih kitabında olayları diğer iki tarihçiden değişik anlatır.

Anna Komnini 15 Ağustos 1118de Managana Manastırı'nda hasta yatağında son nefeslerini vermeye başlayan babasının çektiği korkunç acıları, yatağının etrafında kendi aralarında söz dalaşına girişen zamanın ünlü hekimlerini, "Nil nehrinden daha fazla su ihtiva eden" ağlayışlarla gece gündüz kocasının yatağı kenarından ayrılmayan annesi İmparatoriçe İrini'yi ve babalarının yatağı başında sona daima sadık olan üç Prensesi (Maria, Evdoksia ve yazar tarihçi Anna'yı) detaylı tasvir etmekte ve babasının tam ölüm anından sonra dul kalan imparatoriçenin mor renkli terliklerini ayaklarından çıkartıp atmasını, peçesini yırtmasını ve bir bıçak bulup güzel saçlarını kesip perişan hale getirmesini anlatır.[1]

Fakat diğer iki tarihçi bu olaya daha ekler yaparlar. Aleksios'un en büyük çocuğu olan Anna'nın babası tarafından seçilip varış olarak gösterilen II. İoannis'i çekemeyip kıskandığını, anneleri imparatoriçe İrini'nin Anna ve kocası olan Sezar unvanlı Nikiforos Bryennios'u imparatorluğa geçirmek istediklerini; ölümünden hemen önce Aleksios'un onlara sanki bir komplo yaparcasına karısı ve kızı Anna'dan gizli olarak manastıra gelen kardeşi İsakios Komnenos'a eliyle imparatorluk mührü olan altın yüzüğü verip varış olarak tercih ettiği II. İoannis'e bu yüzük-mührün götürülüp teslim edilmesini sağladığını yazarlar. II. İoannis bu yüzük-mührü eline geçirir geçirmez hemen kendine bağlı bir birlikle etrafına kendinin imparatorluğunu kabul eden ahaliyi de toplayıp Büyük Saray'a yürüdü. İrini'ye bu tam bir sürpriz oldu ve oğlunu tahttan vazgeçirmeye veya damadı Nikiforos'u tahtı ele geçirmek için girişimlere bulunmaya teşvik etmek için zaman bulamadı. Saray muhafızları önce II. İoannis'i imparator olarak kabul etmeleri için babasından bir haber bekledikleri gerekçesiyle onu saraya sokmadılar. Fakat mühür-yüzüğün eline geçmesi ve büyük sayıda taraftar ahalinin desteği ile II. İoannis saraya girdi ve tahta oturdu.[2]

Babası Aleksios ertesi akşam öldü. II. İoannis önce devlet idaresi üzerinde gücünün çok zayıf olması dolayısıyla ve babasının cenaze töreninde bir suikaste veya komploya karşı kendini savunma imkâni az olduğu nedeniyle cenaze alayına katılmayı kabul etmedi. Fakat çok vakit geçmeden II. İoannis iktidarın iplerinin hepsini eline toplamayı başardı ve imparatorluk pozisyonunu sıkıca eline geçirdi. II. İoannis 1119'da annesi eski imparatoriçe ve kızkardeşi Anna'nın kendi aleyhine bir komplo hazırlayıp Anna'nın kocasını imparator ilan etmek istediklerini öğrendi. II. İoannis bu komployu hazırlayanların hepsini - kayın biraderi, kızkardeşi ve annesi dahil - ya keşiş ya da rahibe olarak manastırlara kapattırdı. İmparatorluğun kendi çocuklarına geçmesini de sağlamak için de 1122'de genç oğlu Aleksios Komnenos'u ortak imparator olarak ilan etti ve taç giyme töreni yaptırdı.

II. İoannis ve ortak imparator büyük oğlu Aleksios

II. İoannis'in babası Aleksios 1081 yılında tahtı ele geçirdiğinde, Bizans için en büyük sorun Normanlardı ve Aleksios'ta bu büyük soruna karşı Venediklerle ittifak yapma yoluna gitti. Ancak bunun karşılığında Venediklilere ticari ayrıcalıklar verdi ki bu Venedik'in, Bizans ticaretini ele geçirmesinin yolunu açtı. II. İoannis babasının ölümünden sonra tahta çıktığında ise gerek Venediklilerin ticaret üstündeki hegemonyasına son vermek, gerekse Venedik'in denizlerdeki gücüne duyduğu ihtiyacın azalması sebebiyle bu ticari ayrıcalıkları yenilemeyi reddetti.Venedikliler bunu bir savaş nedeni saydı ve Bizans'ın Ege'deki ve Anadolu kıyılarındaki üslerine saldırılar düzenledi.Anadolu'da tekrar egemenlik kurmak isterken Venediklilerle savaşamayacağını gören imparator geri adım attı ve Venedik'in ticari ayrıcalıklarını onaylamak zorunda kaldı.

İstavroz taşıyan II. İoannis'i gösteren Bizans altın sikkesi.

1119-1121 döneminde II. İoannis güney-batı Anadolu'yu ellerine geçirmiş olan Anadolu Selçuklulara hücum ederek bu bölgeyi tekrar Bizans idaresi altına aldı.

Bundan hemen sonra, 1122'de dikkatini Balkanlara geçmesi gerekti. Peçenekler kuzey Balkanlarda Tuna Nehrinin hemen güneyinde bulunan Yukarı Moesia ve - Aşağı Moesia bölgelerine akınlar yapmaya başlamışlardı. 1122de İoannis Anadolu'dan getirdiği Bizans ordusu ile son akın yapan Peçenekler üzerine yürüdü. Akını yapan bu Peçeneklerin komutanları Kiev prensine paralı askerlik yapmıştı ve yeni yerleşkeler aramaktaydılar. II. İoannis askerleri ile Peçenek akıncılarının sardı ve onlarla müzakerelere geçerek onları Peçeneklere çok uygun bir barış yapmaya hazır olduğuna inandırdı. Fakat sözünde durmayan II. İoannis Peçeneklerin ana yerleşme merkezine çok şiddetli bir hücuma geçti. Beroia Muharebesi adı verilen çatışma çok çetin geçip uzun sürdüyse de sonunda Bizans ordusu bu muharebeden galip çıktı. Bu muharebe ile Bizanslılar Peçeneklerin Tuna güneylerine Peçenek silahlı akınlarının önüne geçtiler. Bu muharebeden sonra Bizanslıların eline geçen Peçenek esirler aileleri ile güney Tuna boylarına feoderati niteliği ile yerleşmelerine izin verildi ve bu gruplar da güneye Peçenek akınlarını önleyen bir savunma sağladı.

Bundan hemen sonra II. İoannis Bizans ordusunu Sırplar üzerine çekti. Sırpların oturduğu yerler zaten ismen Bizanslılar tarafından bir korunan bölgeler olarak tanınmaktaydı. Ama İoannis onlara gözdağı vermek istemekteydi. Ayrıca doğuda Anadolu'daki Bizans Selçuklu sınırını pekiştirmek istemekteydi. Bu nedenle birçok Sırp ailesini Anadolu'ya göç etmeye zorlayarak İzmit (Nicomedia) civarlarında bulunan sınıra orduya asker sağlayan göçmen olarak yerleştirdi.

II. İoannis, Macar krallık ailesinden İrini adlı bir prenses ile evli idi. Bundan dolayı Macaristan'daki krallık varışlığı çatışmalarına karışmak gereğini duydu. Daha önceki Macar krallığına olan iddiası dolayısıyla mücadeleye girişmiş ve bunda yenilip gözlerine mil çekilımış olan Almos adlı Macar köylüye İoannis mültecilik hakkı tanımıştı. Bu Macarları tedirgin etmekteydi ve Macarlar 1128'de Balkanlarda Bizans arazilerine hücuma geçtiler. Macar orduları Belgrad, Nis, Sofya ve ta güneyde Filibe (o zamanki Philippopolis)'e kadar girdiler.[2] II. İoannis iki yıl süren uzun bir askeri seferi başlattı. İoannis, Macar ve onların müttefiki Sırp ordularını o zaman "Haram" adlı (yeni Sırpça ismi Bačka Palanka ve Osmanlıca:Küçük Hisar) adlı kale yakınlarında büyük bir yenilgiye uğrattı. Bu Macar hücumlarını durdurup barış sağladı.

Yirmi beş yıl süren hükümdarlık döneminde II. İoannis, Bizans'ı tekrar bir büyük devlet görünüşüne sokmuştur. Batı'da Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu ile müttefiklik yapmıştır. Balkanlarda Peçenekleri, Macarları ve Sırpları savaşlarda yenip Bizans arazilerine hücumlar yapmaktan önlemiştir. Doğu'da Anadolu'da Selçuklulara karşı yaptığı savaşlarla sınırlarda bulunan birçok kasaba, şehir ve kaleyi tekrar Bizans eline geçirmiştir. Güney'de Menderes Nehri vadisinde Bizans toprakları batıya doğru ilerlemiş; Çukurova (Kilikya) ve Tarsus yine Bizans şehri olmuşlardır. Haçlı devletleri olan Antakya Prensliği ve Urfa Kontluğu Bizans'ın yüksek egemenliğini onun zamanında açıkça kabul etmişlerdir.

Tarihçiler II. İoannis'in saltanat dönemini Komninos Hanedanı'nın imparatorluk dönemi içinde en başarılı dönem olarak değerlendirmişlerdir. II. İoannis'in askeri kampanyaları çok başarılı bulunmuştur. Özellikle bu kampanyalarının jeopolitik hedefinin İmparatorluğun merkezinin devamlı hücumlardan korunması ve ancak çok sınırlı olarak yeni arazi ele geçirmeyi hedef alması övülmeye uygun görülmüştür. II. İoannis'in askeri yaklaşımının bir düşman ordusuyla çok rizikolu büyük bir meydan savaşına girişmekten ayrılması ve kale kuşatma savaşına önem vermesi Bizans ordusunun 1081-1180 yüzyılında gelişmesine taban sağlamıştır. Bu yaklaşımı ve savaşları Selçuklular ve Türkleri Anadolu'da savunmaya önem vermeye zorlamış ve Batıda ise Sicilya'daki Normanların İtalya ve diğer yakın bölgelere genişleme eğilimlerini önlemiştir.

Genel olarak II. İoannis öldüğünde Bizans İmparatorluğu tahta geçtiğinden çok daha güçlü idi. Önemli bölgeler tekrar Bizans eline geçmişti ve imparatorluğa karşı hücuma geçmeye hazır olan Peçenekler, Sırplar, Macarlar, Selçukluları hücumlarını durdurup tekrar hücumlardan caydırmayı başarmıştı. Bizans'ın Haçlı devletlerinden olan Antakya Prensliği ve Urfa Kontluğu tarafından üst hükümdarlığının kabul edilmesi imparatorluğun prestiji yükseltmiştir. Olduğu zaman Haçlılar, batı Avrupalılar, Selçuklular ve Suriye'deki müslüman emirlerinin gözünde çok iyi bir devlet hükümdarı olduğu kabul edilmekte idi. Erken ölmesi Bizans'ın daha da önemli kazançlarda bulunmasını önlemiştir.

1119'da II. İoannis aleyhinde annesi ve kardeşinin katıldığı bir komplo hazırlanmıştı. Bu komplodan haberdar olan II. İoannis annesini ve kızkardeşini manastırlara rahibe olarak kapattırdı. İmparatorluk verasetinde hiçbir çekişme olmamasını sağlamak için de 1122'de genç oğlu Aleksios Komnenos'a ortak imparator olarak taç giydirdi.[3]

Bu politik entrikalar II. İoannis'in imparatorluğu idare etme stiline etkileri olduğu gerçektir. II. İoannis kendine danışman veya yüksek idareci olarak imparatorluk sülalesi ile yakın akrabalık bağı olan kişileri atamadan çekinmiştir. II. İoannis'in en önemli danışmanı gençken babası tarafından kendisine köle olarak verilen bir Türk asıllı İoannis Aksuh adlı kişi idi. II. İoannis ve kölesi birlikte büyüyüp eğitim almışlardı ve çok yakın arkadaşlardı. II. İoannis babası olup imparator olunca İoannis Aksuh'a Bizans bürokrasisi içinde en önemli mevki olan Eyalet ordularının kumandanı "(Magos Domestikos)" unvanını verdi. Bu Bizans kara ordularının komutanlığını içermemekteydi ve İmparator'dan sonra en yüksek devlet unvanı idi. Bu atanma babası Aleksios'un döneminde en önemli görevlerin aile ve sülale yakınlarına verilme politikasından tam bir ayrılık göstermekteydi. Bu görev sahibine protokol icabı şahsen karşılaşılınca hürmet gösterileri yapma gereği, yani bir eski köleye hürmet gösterme gereği, bütün saraylıları ve özellikle imparatorun ailesi mensuplarını tedirgin etmekteydi. İoannis, bu aile bağlarına bağlı olmadan yetenekli kişilere devlet görevlerine getirme politikasını bütün hükümdarlık döneminde ve daha küçük devlet mevkileri için de uygulamıştır.

Anna Komnini kardeşi II. İoannis'in daha bebekken şahsi görünüşünü şöyle tasvir eder:

Bu çocuk kara yağız ten renkli idi. Geniş bir alnı ve biraz ince görünüşlü yanakları vardı. Burnu ne başık ve geniş ne de kartal gagası gibi dardı; ikisinin arasında genişlikte idi. Yeni doğmuş bir çocuğun gözlerinden nasıl bir kişi olacağı tahmin etmek kabil ise, kara gözleri çok hayat dolu bir kişiliği olacağını ifade etmekteydi.

[4]

Latin asıllı tarihçi Surlu Vilyam (Willemnus Tyrensis) ise daha açıkça İoannis'in kısa boylu ve bir imparatordan bekleneden çok daha çirkin olduğunu; gözlerinin, saçlarının ve simasının çok siyah ve esmer olduğunu ve bir Bizanslı'lıdan çok bir Mağribiye benzediğini yazmaktadır.[5]

Hoş görüntülü olmamasına rağmen II. İoannis Güzel İoannis olarak anılmış ve bu fiziksel görünüşüne değil şahsiyetine dayanan bir lakap olarak ortaya çıkmıştır. Hem babası hem de annesi gayet dindar Hristiyanlardı; ama II. İoannis'in inancı ve davranışları bakımından onlardan katkat daha fazla dindardı. Sarayda şahsi yemeklerinde ve sarayda verdiği ziyafetlerde davetlilerin mutlaka ciddi sorun ve konular üzerinde konuşma yapmalarını isterdi. İmparator'un masasına getirilen yiyecekler çok basit, ucuz ama gayet besinli gıdalardı. II. İoannis sofrada ve başka toplantılarda devamlı olarak fazla lüksden kaçılmasını ve alınan gıdanın ve kullanılan giysi ve eşyaların basit ve susuz olmasını herkese telkin ederdi ve kendi ve ailesi de bu telkinin prensiplerine hiç şaşmadan uyarlardı. Herkes II. İoannis'in bu prensiplere içten inandığını ve hiç taviz vermeden uyguladığını bilmekteydi. Bunun için tanıdık ve halk İoannis'i tenkit etmezler ve çok severlerdi.

İoannis dindarlığı yanında çok çok yumuşak huylu, gayet adil ve merhametli tutumları, hükümleri ve kararları ile ün yapmıştı. Hükümdarların çok sert, merhametsiz ve aştığı astık kestiği kestik olduğu orta çağlarda II. İoannis'in bu yumuşak ve adil tutumu, saf tutum ve davranışları ve güzel şahsiyeti yaşadığı çağdaki hükümdarlara iyi idareciliğe bir örnek olarak görülmekteydi. Bir imparator olarak 25 yıllık döneminde tek bir kişiye bile işkence ettirme veya idam cezası vermemiştir. İmparatorluk döneminde zayıf ve fakirlere karşı hayırseverlik en yüksek seviyelere erişmiştir.

Diğer taraftan kendi imparatorluğunu korumak için bir sürü başarılı askeri sefere girmiş ve şahsi cesareti ve kendini devamlı kontrolü sayesinde iyi bir strateji ve taktik uygulayan bir askeri komutan olarak da ad yapmıştır.

Ayasofya'da karısı İmparatoriçe İrene'nin mozaik resmi

II. İoannis 1104de Macaristan Kralı I. Ladislas'ın kızı olan Macaristanlı Priroska ile evlendi ve Bizans sarayının adetine göre de karısına bir Bizans saraylı ismi olarak İrini adı verildi. Bu evlilik Bizans'ın Macar Kralı Koloman'a kaybettiği bazı Bizans topraklarına karşılık olarak yapılmış bir politik evlenme idi. Ama İrini ile II. İoannis çok uygun bir çift olarak yaşadılar. İmparatoriçe devlet ve siyaset islerine hiç karışmadı ve hayatını çok büyük sayıda (8 tane) çocuklarını büyütüp eğitimlerine hasretti. Bu çocukları yaş sırasına göre şöyle verilir:

1. Aleksios Komnenos (ö. 1142), 1122-1142 ortak imparator
2. Maria Komnini (Aleksios'un ikiz kardeşi), John Roger Dalassenos ile evli
3. Andronikos Komnenos (ö. 1142)
4. Anna Komnini, Stephanos Kontostephanos ile evli
5. İsaakios Komnenos (ö. 1154)
6. Theodora Komnini, Manuil Anemas ile evli
7. Eudokia Komnini, Theodoros Vatazes ile evli
8. I. Manuil (ö. 1180)

İmparatoriçe İrini 13 Ağustos1134de ölmüştür. İmparatoriçe İrini ölümünden hemen sonra bir Ortodoks Hristiyan evliyası olarak kabul edilmiş ve Azize İrini olarak anılmıştır. Ayasofya'da mozaikten yapılmış bir ikon portresi bulunmaktadır.

• 
  II. İoannis'in 13. yüzyılda yapılmış bir minyatür portresi
• 
  II. İoannis'un Antakya'ya girişi.
• 
  II. İoannis ve Poitiers'li Raymond
• 
  II. İoannis'in ölümü ve oğlu I. Manuil'un imparatorluk tacı giymesi

Özel

Wikimedia Commons'ta Ioannes II Komnenos ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Genel

Birincil

• Nikitas Honiatis, critical edition and translation by Magoulias, Harry J., (Ed.) (1984). O City of Byzantium: Annals of Niketas Choniatēs. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 978-0-8143-1764-8. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019.
• İoannis Kinnamos, critical edition and translation by Brand, Charles M., (Ed.) (1976). Deeds of John and Manuel Comnenus, by John Kinnamos. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-04080-6.
• Surlu Vilyam, Historia Rerum In Partibus Transmarinis Gestarum (A History of Deeds Done Beyond the Sea), translated by E. A. Babock and A. C. Krey (Columbia University Press, 1943). See the original text in the Latin library.

İkincil

• Angold, Michael, (1984) The Byzantine Empire 1025–1204, a political history, Longman. 978-0-58-249060-4
• Angold, Michael, (1995) Church and Society in Byzantium under the Comneni, 1081–1261. Cambridge University Press.Poetry and its Contexts in Eleventh-century Byzantium
• Bernard, F. and Demoen, K. (2013) Poetry and its Contexts in Eleventh-century Byzantium, Ashgate Publishing
• Birkenmeier, John W. (2002). The Development of the Komnenian Army: 1081–1180. Brill. ISBN 90-04-11710-5.
• Bucossi, Alessandra and Suarez, Alex R. (2016) John II Komnenos, emperor of Byzantium: in the shadow of father and son, Routledge. 978-1-47-246024-0
• Dennis, G.T. (2001) Death in Byzantium, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 55, pp. 1–7, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University
• Fine, John Van Antwerp (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century (İngilizce). Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08149-7.
• Finlay, George (1854), History of the Byzantine and Greek Empires from 1057–1453, Volume 2, William Blackwood & Sons
• Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. ISBN 1-85728-495-X.
• Harris, Jonathan (2014), Byzantium and the Crusades, Bloomsbury, 2nd ed. 978-1-78093-767-0
• Holt, P.M.; Lambton, Ann K.S.; Lewis, Bernard (1995). The Cambridge History of Islam. 1A. Cambridge University Press.
• Loos, Milan (1974) Dualist Heresy in the Middle Ages Vol. 10, Springer, The Hague.
• Magdalino, Paul (1993). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019.
• Necipoğlu, Nevra (ed.) (2001) Byzantine Constantinople, Brill.
• Norwich, John J. Byzantium; Vol. 3: The Decline and Fall. Viking, 1995 0-670-82377-5
• Runciman, Steven (1952). A History of the Crusades, Volume II: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press.
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society (İngilizce). Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.
• Urbansky, Andrew B. Byzantium and the Danube Frontier, Twayne Publishers, 1968
• Varzos, Konstantinos (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών [Komninosların Soyağacı] (PDF) (Yunanca). A. Selanik: Bizans Araştırmaları Merkezi. OCLC 834784634.

• Bucossi, Alessandra and Rodriguez Suarez, (2016) John II Komnenos, emperor of Byzantium: in the shadow of father and son, Routledge. 978-1-47-246024-0

Resmî unvanlar
Önce gelen: I. Aleksios	Bizans İmparatoru 1118-1143 1122-1142: Oğlu Aleksios Komnenos ortak imparator	Sonra gelen: I. Manuil