Akhisar

Thyateira Antik Kenti Kalıntıları

Akhisar ve çevresinde, yerleşik hayatı geçilen Neolitik Çağ'dan itibaren yerleşimlerin oluştuğu yapılan araştırmalar ve kazılar ile kesinleşmiştir. Bu ilk yerleşim birimlerinin tarımsal olarak kullanılan köyler olduğu düşünülmektedir.[4] Günümüzde, höyük adı verilen bu eski yerleşim alanlarından başlıcaları Moralılar Höyüğü, Hastane Höyüğü, Kennez Höyüğü, Dağdeviren Höyüğü, Çamönü Höyüğü ve prehistorik idol-kap atölyesinin bulunduğu Kulaksızlar'dır. Bu höyükler arasından Hastane Höyüğü, günümüzde kazı çalışmalarının devam ettiği ilçe merkezinde bulunan bir alandır. Diğer höyüklerin birçoğu günümüzde üzerinde tarım yapılan alanlara dönüşmüşlerdir.

Akhisar'ın tarihi MÖ 3000'li yıllarda İskitler ile birlikte akınlar gerçekleştiren Amazonlar'ın bir kolu Lidya'ya kadar uzanıyordu. Akhisar da bu güzergahtaki karargahlardan biri olmuştur. Akhisar M.Ö. 24 yılında büyük bir deprem sonucu yıkılana kadar Amazon komutanlarından Thyateira'nnn adıyla anılmaktaydı. Thyateira kuruluşundan sonra Helen Rumları tarafından Pelopia, Polonya, Ohipko, Semiramis gibi isimlerle anıldı. Akhisar, tarih boyunca Hititler, Akadlar, Lidyalılar, Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Saruhanlılar ve Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetiminde kalmıştır. Lidyalılar döneminde önemli bir konuma sahip olan Akhisar, Senatosuyla, kalabalık ve zengin nüfusuyla dönemin en önemli şehirleri arasında yer almıştır. Bizans İmparatoru I. Konstantin tarafından Gölmarmara'ya sürülen Tyeder, Akhisar'a beyaz taşlardan bir kale inşa ettirmiştir. Bu kalenin inşasının ardından şehrin ismi Beyaz Kale anlamına gelen Aspro Kastro oldu.

Akhisar'ın 1890 yılına ait bir gravür

Kent, 1308 yılında Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılması ile başlayan Anadolu beylikleri döneminde, Saruhan bey'in 1313 yılında Manisa‘yı Bizanslılardan alıp, Saruhanoğulları Beyliği'ni kurması ile bu beyliğin hakimiyetine girmiştir. Şehir, önceleri Thyateira diye anılırken, bu dönemde Akhisar adını almıştır.[1] Saruhanoğulları Beyliği'nin 1412 yılında Osmanlı Devleti hakimiyetine girmesinden itibaren de Saruhan Sancağı'nın bir parçası olmuştur.

Akhisar'ın I. Dünya Savaşı öncesi nüfusu yaklaşık 12.000 kişidir ve bu nüfusun yaklaşık %75'ini Türkler oluştururken geri kalan %25'lik dilimin büyük çoğunluğu Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler oluştururdu.[5]

Bazı kaynaklar, 26 Ağustos'ta başlayan Büyük Taarruz harekâtı sonucu Türk ordusunun Akhisar'a girerek 7 bin Rum'un öldürülmesiyle ilçedeki tüm Hristiyan nüfusunun da yok olduğunu iddia etmektedir.[6]

Akhisar, 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından Manisa'nın büyükşehir olması ile birlikte, ilçe belediye sınırları Manisa Büyükşehir Belediyesi mülki sınırlarına dahil oldu.[7]

2014 yılına kadar ilçeye bağlı 9 kasaba ve 86 köy, ilçe merkezinde 14, kasabalarda 20 olmak üzere 34 mahalle muhtarlığı bulunuyordu. 2012'de Meclis Genel Kurulunda kabul edilen 6360 sayılı yasa ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinden itibaren ilçenin sınırları genişlemiş ve toplamda 109 mahalle sayısına ulaşmıştır.[7]

Akhisar'da kaymakamlık ve Bakanlıkların Taşra teşkilatı olan İlçe Müdürlüklerinin tamamı ve İlçe Özel İdare Müdürlüğü'de bulunmaktadır. İlçede Orman İşletme Müdürlüğü, Kadastro Müdürlüğü, Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü, Askerlik Şubesi Başkanlığı gibi çevre yerleşim birimlerine de hizmet veren bölge veya işletme düzeyinde teşkilatlanan birimlerde bulunmaktadır.

İlçe adli yönden ağır ceza merkezidir ve şehirde A3 Tipi Kapalı/Açık Ceza İnfaz Kurumu[8] bulunmaktadır. Akhisar'da biri aktif olarak kullanılmak üzere 2 adet Askeri Havalimanı bulunmaktadır. Kentteki Garnizon Komutanlığı ise Albay düzeyindeki Hava Meydan Komutanı tarafından yönetilmektedir. Akhisar Hava Meydan Komutanlığı NATO/CAOC-6 karargahına ev sahipliği yapan Muharip Hava Kuvveti ve Hava Füze Savunma Komutanlığı'na bağlı yedek hava meydanı olarak kullanılan bir havalimanıdır. Albay düzeyindeki komuta kademesi ile birlikte ağırlıklı olarak teknik personel olmak üzere 500 civarında askeri personel, er ve erbaş görev yapmaktadır.

Alçak ve az eğimli Neojen arazisinin büyük bir kısmında doğal bitki örtüsü ortadan kaldırılmıştır ve buraları tarım alanları olarak kullanılmaktadır. Doğal bitki örtüsünün görüldüğü alanlar ise nispeten yüksek ve eğimli alanlara tekabül eder. Akhisar Ovasının yüksek kesimlerinde kızılçam, karaçam, kermez meşesi, katran ardıcı, tespih ağacı, akçakesme, laden, ağaç fundası gibi bodur maki elemanlarıyla graminelerden oluşur.[29]

Akhisar, Batı Anadolu Fay Hattı üzerinde kurulmuş bir ilçedir. Bu sebeple ilçede sık sık depremler meydana gelmekle birlikte can kaybına neden olacak ölçekte bir deprem şimdiye kadar kayıtlara girmemiştir. İlçede orta ölçekli ve hasara neden olan en son deprem, 12 Eylül 2016'da meydana gelmiştir. 5.0 ölçeğindeki bu depremde 15'i ağır olmak üzere 50 bina hasar görmüştür.[30][31] Akhisar'ın yakın köyleri ve çevresinde 2020 Şubat ayında başlayıp, en büyükleri 5.4 ve 5.1 olmak üzere yaklaşık 2 ay kadar süren bir deprem fırtınası da yaşanmıştır.

Akhisar'da, yazları sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı olduğu, kar yağışlarının ve don olaylarının fazla görülmediği bir Akdeniz İklimi hüküm sürer. İlçede, yıllık ortalama sıcaklık 16 derecedir ve günümüze kadar ölçülen en yüksek sıcaklık 45 derece, en düşük sıcaklık ise -14 derecedir.[29]

İlçenin 1980'lere kadarki en önemli tarımsal faaliyeti tütün üreticiliği iken bu durum 1990'ların başında zeytin üreticiliğine kaymıştır.[32] Akhisar günümüzde zeytin üretimi açısından ilçe sınırları içerisinde barındırdığı 12 milyon zeytin ağacı ile Türkiye’nin en büyük zeytin ve zeytinyağı üreticisi konumundadır.[32][33] Ayrıca ilçe kırsalında özellikle sultani üzüm üretimi de son dönemde yaygınlaşmıştır.

Akhisar Organize Sanayi Bölgesi, Manisa Valisi Başkanlığındaki İl Özel İdaresinin %34, Akhisar Belediyesinin %33, Akhisar Ticaret ve Sanayi Odasının %33 katılımı ile toplamda 292 hektarlık alanda oluşturulmuştur. Bölge, 1.914.553 m² alana sahip 77 adet sanayi parselinden oluşmaktadır. Sadece Akhisar'a istihdam sağlamak ile kalmayan bölge, çevre ilçe ve beldelere de istihdam sağlamaktadır.

5 asırdır geleneksel olarak kutlanan Akhisar'a özgü bir bahar bayramıdır.[34] 15. yüzyılda yaşadığı varsayılan bir Akhisar’lı olan Şeyh İsa'nın, eğitimini tamamlayıp şehre geri döneceği zaman Akhisar halkının bölgede bulunan Çağlak bölgesinde onu karşılamak için 17 gün beklemesi ile başlamıştır. Bekleme süresince halk kazanlarla yemekler yapmış, cirit, at yarıştırma, güreş gibi oyunlar oynayarak vakit geçirmiş ve bir şenlik halini almıştır. O dönemde halk tarafından benimsenen bu şenlik her yıl benzer tarihlerde tekrarlanarak günümüze kadar ulaşmıştır.[35] Çağlak Festivali, Anadolu kültüründe önemli yeri olan Hıdrellez, Nevruz gibi gelenekler ile büyük benzerlik göstermektedir.

Günümüzde festival, Akhisar Belediyesi'nin önderliğinde Mayıs ayı içerisinde gerçekleştirilmektedir. Festivalin ilk günü, Şeyh İsa'nın mezarı başında bir anma, ardından da Çağlak mesire alanında düzenlenen cirit ve güreş müsabakları ile başlar. Festival süresince Akhisar Gölet Park içerisinde çeşitli yerel ve ulusal firmalar tanıtım stantları açarken, kültürel alanda da çeşitli oyun ve spor karşılaşmaları, konserler, imza günleri gibi etkinlikler düzenlenir.

Türkiye’nin 12 milyon zeytin ağacı ile en büyük zeytin ve zeytinyağı üreticisi konumundaki Akhisar’da[32][33] ilki 2009 yılında gerçekleştirilen şenlik, her yıl Akhisar'da bulunan 1652 yaşında, 10,6 metre gövde çapı, 13 metre tepe çapı ve 6,84 boyundaki anıt ağaç çevresinde yapılan törenle başlar[36]. Şenlik anıt zeytin ağacının yanında yapılan açılış töreninden sonra Keskinoğlu Şirketler Grubu'nun kurduğu açık hava müzesi Ravika Köyü'nde gerçekleştirilen etkinliklerle devam etmektedir. Ravika Köyü'nde yapılan etkinlikler kapsamında yerel üreticiler kendi üretimi zeytinlerin tadımları için stantlar açmaktadır.

İstiklal Savaşı sırasında Akhisar Cephesi Kuvay-i Milliye kumandanlığı da yapmış olan istiklal madalyası sahibi Murat Tolun Bey, 1925 yılında Türk Tayyare Cemiyeti'nin Akhisar şubesini kurup başkanlığını üstlenmiştir. Murat Tolun Bey, Tayyare Sinemasının projesini kendisi yapmış, inşaatında Bulgar ve Türk işçiler ile birlikte çalışmıştır. Sinemanın yapımı 30.000 liraya mal olmuştur. Tayyare Sineması'nın günümüzdeki adı Akhisar Belediye Sinemasıdır. Akhisar Belediyesi tarafından işletilen sinema salonu dönem dönem konser, imza günü, tiyatro oyunları gibi kültürel etkinliklere de ev sahipliği yapmaktadır.[37]

2013 yılında Manisa Valiliği ve Akhisar Belediyesi tarafından gerçekleştirilen 251 bin Dev Öğrenci projesi kapsamında inşa edilen 3 Bin kişi kapasiteli Amfi Tiyatro 2 milyon 694 Bin TL’ye mal olmuş ve bunun 400 Bin TL’si 251 Bin Dev Öğrenci Projesi grubundaki öğrenciler tarafından toplanmıştır.[38][39]

560 kişilik salonu ve fuayesi ile ilçede konser ve tiyatro mekanı olarak kullanılan salon, 2014 yılında, Soma Faciası davalarının görülmesi için geçici süreliğine Adalet Bakanlığına kiralanarak, Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi Duruşma Salonu'na çevrilmiştir.[40]

Hüsnü Kahraman'ın belediye başkanlığı döneminde proje haline getirilen ve yıllarca atıl durumda kalan alan, 2007 yılında inşaata yeniden başlanıp 2008 yılında tamamlanarak hizmete girmiştir. 50 bin metrekare alan üzerine inşa edilen parkta yapay göletin yanı sıra kültür merkezi, tenis kortları, tam ve yarı olimpik yüzme havuzu, basketbol sahası, piknik alanı gibi birçok sosyal ve kültürel alan bulunmaktadır. 5 asırdır devam eden Çağlak Festivali de bu alan içerisinde yapılmaktadır.

İlçe Merkezindeki Thyateira Basilikası

İlçe sınırları içerisinde Thyateira Antik Kenti ve 1 adet Arkeoloji Ve Etnografya müzesi barındıran Akhisar'daki Ulu Cami, Paşa Camii, Şeyh isa Camii ve Yeni Gülruh Camii ile Hashoca Mahallesindeki Türkiye’nin ilk kütüphanelerinden olan Zeynelzade Kütüphanesi şehirdeki diğer tarihi ve turistlik yerlerdendir. Akhisar'ın yakın çevresinde ise Khliara (Kırkağaç), Kalamos (Gelenbe), Yortan (Bostancı) Höyüğü, Nakrasa (İlyaslar), Apollonis (Mecidiye), Hierokemo (Beyoba) gibi diğer turistik, tarihi bölgeler bulunmaktadır.

Akhisar ilçesinin antik çağdaki ismi olan Thyateira kenti, bugünkü modern kentin altında kalmıştır. Kent, Lidya devletinin ve Pergamon Krallığı'nın en önemli yerleşimlerinden olup, Roma İmparatorluğu döneminden, Bizans dönemine kadar bu isimle anılmıştır. Aziz Pavlus tarafından Batı Anadolu'da kurulan Hristiyanlığın ilk yedi kilisesinden biri de Thyateira kentindedir. Thyateira kentine ait kalıntıların bir bölümü bugün Akhisar kent merkezinde bulunan Tepe Mezarı mevkinde görülebilmektedir.

Çeşitli araştırma ve kazılarda eski kent yapısı ile ilgili kalıntılar bulunmuştur. Bunların en önemlisi kent merkezinde bulunan Tepe Mezarı kazısı sonrası bulunan kalıntılardır. Çeşitli yıllarda yapılan kazılarda burada bir sütunlu yol ile asbisli kolosal yapı ortaya çıkarılmıştır. Öğretmen Evi ve Vergi Dairesi Kazılarından sonra Tepe Mezarından çıkarılan sütunlu yol, Thyateira akropolü olan eski hastanenin bulunduğu tepeciğe gitmektedir. Tepe Mezarındaki asbistli yapı kuzey-güney yönünde uzanmakta olup uzunluğu 43 metreyi bulmaktadır.[41]

Müze, Thyateira Antik kenti kalıntılarının hemen yanında bulunan ve 1932 yılında inşa edilip öncesinde okul daha sonraları da öğretmen evi olarak kullanılan alanda yapılan rölöve ve restorasyon çalışması sonrası 2012 yılında hizmete açılmıştır. 11 ayrı bölümden oluşan müzede 1451 adet arkeolojik ve etnografik eser sergilenmektedir. Bu eserlerin en önemlileri arasında 18-11 milyon yaşlarındaki fosiller, ve el aletleri ile MÖ 500'lere tarihlenen lir çalan Eros rölyefi sayılabilir.[42][43]

Türk Telekom Müdürlüğü binasının hemen arkasında tarihi bir sinagog bulunmaktadır. Yapım tarihi ile ilgili bilgi bulunmamakla birlikte günümüzde, Kültür ve Turizm Bakanlığı kayıtlarına geçmiş eski kapısı dışında yapıya ait çok fazla bir kalıntı kalmamıştır.[44][45]

Akhisar Musevi Mezarlığı

Şehirdeki Reşat Bey mezarlığının yanında, 673 metrekarelik alana yayılmış bir Yahudi mezarlığı vardır. İbranice taş oymaları ile mezar taşları günümüzde de ziyarete açık haldedir.[44]

Or Yehuda Tarım Okulu Tarım Okulu

Akhisar'lı bir Yahudi aile tarafından Kayalıoğlu mahallesi'nde Ziraat Okulu olarak yaptırılan bina günümüzde hala ayaktadır. Bina, 1903 yılında inşa edilmiştir. 3 kattan oluşan yapı yakın bir döneme kadar ilköğretim okulu olarak aktif olarak kullanılmaktaydı. Etrafında ziraat çalışmalarının yapılabileceği bahçelerin de olduğu binanın bodrum katında bir şaraphane de bulunmaktadır. Bina ve bahçe yaklaşık 2 dönümlük bir alanı kaplamaktadır (8.100 m²).[44][46][47]

Kütüphane 1797 yılında Akhisar'ın zengin bir ailesi olan Zeynelzade ailesi tarafından yaptırılmıştır. Bina Hashoca Mahallesi'nde, Hashoca Camisinin karşısındadır. 1805 kayıtlarına göre 923 cilt el yazması kitap mevcuttu. Bu el yazması kitaplar arasında Kâtip Çelebi'nin Keşfü'z-Zunûn eseri de bulunmaktadır. Kütüphane 1805 yılında resmen tescil edilmiştir. Kütüphane, tek kubbeli olarak inşa edilmiş ve tavanında da alçı süslemeler kullanılmıştır. 2013 yılında Akhisar Belediyesi tarafından 208 Bin 195 TL yatırım yapılarak ve il özel idaresinden de 220 Bin 575 TL destek alarak restore edilen bina Akhisar turizmine yeniden kazandırılmıştır. Aynı adı taşıyan modern bir kütüphane 20. yüzyılda kentin bir başka yerinde inşa edilerek öğrencilere ve araştırmacılara hizmet etmektedir.[48]

Genel olarak, paranın, M.Ö. 7. yüzyılda Batı Anadolu'da Lidyalılar tarafından icat edildiği kabul edilmektedir. Kuzey antik Lidya'nın en önemli merkezi olan Thyateira, paranın kullanıldığı ilk şehirlerden biriydi. M.Ö. 200'ye doğru önemli ticaret merkezleri kendi paralarını basmaya başlamıştı. Bu dönemde Thyateira da kendi parasını basan bir merkez konumundaydı. Thyateira paralarında genellikle bir tarafında Apollo veya Artemis figürleri bulunurken, diğer yüzeyinde çift başlı balta olarak bilinen labris bulunmaktadır. MS 50'li yıllarda Thyateira, Roma İmparatorlarının, yerel valilerin veya şehir yöneticilerinin figürlerini taşıyan paraları basmıştır.[49][50]

İlçenin doğusunda bulunan, antik dönemdeki adı Plateia Petra olan ve günümüzde "Şahin Kaya" olarak bilinen yapı, Pers kültürünün ve Helenistik Dönemin izlerini taşımaktadır. Büyük bir kaya kütlesinin üzerine ve çevresine yayılmış kale kalıntıları günümüzde de görülebilmektedir. Yapılan araştırmalar sonucu buradaki ilk yerleşimin Persler tarafından gerçekleştirildiğini ortaya koymuştur. Konumu ve kalıntılar sayesinde, yerleşimin savunma amaçlı bir kale olduğunu göstermektedir. Plateia Petra'ya erişim, kayaya oyulmuş 3.050 basamaklı eski bir merdiven ile sağlanmaktadır.[51]

Akhisar köfte, %100 oranında dana etinden üretilir. İçerisine sadece kıyma, soğan ve tuz eklenerek ızgara üzerinde pişirilir. Pide ile servis yapılır.

Şevketi bostanlar ayıklanarak yıkanır, ince uzun doğranır. Yağda kavrulan soğan ve ete ilave edilerek, sararıncaya kadar ara sıra karıştırılır. İki bardak sıcak su ve tuz ilavesiyle kapağı kapatılır, ateş kısılır. Ocaktan alınmadan önce yoğurt, un ve limon suyu ilavesi ile hazırlanan terbiye üzerine gezdirilip birkaç dakika daha kaynatılır.

Börülcelerin varsa kılçıkları ayıklanarak, 3–4 cm uzunluğunda doğranır. Az tuzlu suda haşlanarak süzülür. Sarımsaklar biraz tuz ile dövülür, çukur bir kap içinde limon suyu, zeytinyağı ve 1 çorba kaşığı un ilavesiyle iyice karıştırılır. Haşlanıp, süzülmüş ve soğutulmuş börülceler kapaklı bir kaba alınarak hazırlanan sos üzerine dökülerek en az birkaç saat dinlendirildikten sonra servis yapılır.

Nohut ince, ancak un haline gelmeyecek şekilde havanda dövülür. Akşamdan ılık bir bardak su ve aldığı kadar un ilavesiyle yumuşak bir hamur yapılır. Üzeri örtülerek ılık bir yerde sabaha kadar bekletilir. Sabaha kadar kabaran bu hamur maya yapılarak, un, su ilavesiyle yoğrulur ve ılık bir yerde kabarıncaya kadar bekletilip, fırına koymadan önce üzerine yumurta sarısı sürülür.

Bir gece önceden ıslatılan buğday, kemiksiz tavuk eti ya da kuzu eti ile tencerede su eklenerek kaynatılır. İyice piştikten sonra bir tokmak ya da mikserle ezilir. Servis tabağına alındıktan sonra tereyağı ve yağda kızartılan salça ile süslenir.

1 kilo un ve 50 gram tuz, yarım litre su ile hamur yoğrulur. 1 saat dinlendirilir. Her hamur 90 gr. gelecek şekilde yuvarlanıp yağlanmış tepsiye sıralanır, 1 gün dinlendirilir. Ertesi gün hamurlar çok ince yufka halinde açılarak içine yumurta, maydanoz, peynir rendesi konularak karıştırılır, zarf şeklinde katlanıp, etrafına tereyağ konularak pişirilir. Kare şeklinde kesilerek ve üzerine peynir rendesi serpilerek servis yapılır.

• Akhisar Şehir Stadyumu
• Akhisar Kapalı Spor Salonu
• Spor Toto Akhisar Stadyumu[52][53][54]

İlçenin profesyonel futbol takımı Akhisar Belediyespor, tarihinde ilk kez 2012-13 sezonunda Süper Lig'de mücadele etme hakkını kazanmıştır. Bu başarıyı önceki sezon 1. Lig'de şampiyon olarak gerçekleştirmiştir. Daha önce kulüp iki sezon 1. Lig'de oynamıştır ve kuruluşundan beri çoğu zaman 2. Lig ve 3. Lig'de oynamıştır.

İlçenin profesyonel Basketbol takımı Akhisarspor, Türkiye Basketbol Ligi'nde mücadele etmektedir.

Akhisar Belediyespor dışında ilçede amatör yerel ligde mücadele eden futbol takımları da bulunmaktadır.

• Lozan, İsviçre[66][67]
• Gostivar, Kuzey Makedonya[68][69]
• Donji Vakuf, Bosna-Hersek[70][71]