Yabancılaştırma efekti
Yabancılaştırma efekti Bertolt Brecht’in doğrudan Marksizm-Leninizm etkilenimiyle oluşturduğu ve seslendiği seyirci kitlesini de emekçi sınıf olarak belirlemiş olan tiyatro kuramının (Epik tiyatro) en önemli araçlarından biridir.
Tanım
Aristoteles'çi olmayan, yani özdeşleşme temeline dayanmayan sahne yapıtlarında seyircilerin oyun kişileriyle salt bir yaşantı birliği içerisinde kalmasını önlemeyi amaçlayan sergileme yönteminin adıdır.[1]
Kavramın Kökeni
Brecht, burjuva için işlediğine inandığı dramatik tiyatroya karşı çıkmış ve tiyatrosunda seyirciyi körü körüne eğlendirmekten çok, seyircide bilinç hali yaratmayı hedeflemiştir. Bu amaçla kuramsallaştırdığı epik tiyatro anlayışının gösterim yöntemini ise gücünü hadeflediği yabancılaştırma etkisinden alır. Brecht'in yabancılaştırma efekti kavramını tiyatrosuna aktarırken esas olarak Çin Tiyatrosu'nun oyunculuk anlayışından ve Rus biçimci yazarlarından etkilendiği kabul edilmektedir.[2]
Brecht'in Çin Tiyatrosu'nda Gözlemlediği Yabancılıştırma Teknikleri
- Dördüncü Duvarı Kaldırmak: Epik tiyatro'da oyuncular kendilerini saran üç duvar dışında dördüncü bir duvar daha bulunuyormuş gibi davranmazlar. Yani oyuncular karşısındaki seyirci topluluğunun varlığından haberi olduğunu açıkça belli ederler.[1] Oyuncular tarafından icra edilen bu farkındalık ve haberi olma hali tiyatronun illüzyonik etkisini ortadan kaldırır. Kısaca seyircilerin katarsis yaşamasına mani olur.
- Kendi Kendini Seyrin Oyunlaştırılması: Mimiğin oyunlaştırılmasıdır. Seyircide yabancılaşma etkisini sağlayacak bir diğer yöntem oyuncunun kendi kendisini seyretmesidir. Büründüğü tiplemeyi canladırdığı sırada sanki: "Tıpkı böyle değil mi?" dercesine seyirciden yana bir göz atar.[3]
- Taklit Edilenin Oyunlaştırılması: Jestin oyunlaştırılmasıdır.
Kaynakça
- Brecht, Bertolt. "Çin Tiyatrosunda Yabancılaştırma Efektler", Epik Tiyatro içinde Çev: Kamuran Şipal, Say Yay., 1981.
- http://dergipark.gov.tr/download/article-file/28800
- http://kutuphane.halkcephesi.net/Bertolt%20Brecht/brecht_cin_tiyatrosunda_yabancilastirma.htm
Ek okuma
- Brecht, Bertolt. "On Chinese Acting", translated by Eric Bentley. The Tulane Drama Review 6.1 (1961): 130–136.
- Jameson, Fredric. Brecht and Method. London and New York: Verso, 1998. 1-85984-809-5 (10). 978-1-85984-809-8 (13).
- Min Tian, The Poetics of Difference and Displacement: Twentieth-Century Chinese-Western Intercultural Theatre. Hong Kong: Hong Kong University Press, 2008.
- Robinson, Douglas. Estrangement and the Somatics of Literature: Tolstoy, Shklovsky, Brecht. Baltimore and London: Johns Hopkins University Press, 2008.
- Squiers, Anthony. An Introduction to the Social and Political Philosophy of Bertolt Brecht: Revolution and Aesthetics. Amsterdam: Rodopi. 2014. 9789042038998.
- Willett, John, ed. and trans. Brecht on Theatre: The Development of an Aesthetic. London: Methuen, 1964. 0-413-38800-X. New York: Hill and Wang, 1964. 0-8090-3100-0.