Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

Bu anayasayı hazırlayan ve taslağını kabul eden Danışma Meclisi, 1961 Anayasasını hazırlayan Kurucu meclisin aksine, tümüyle tayin yoluyla oluşmuştur.[1] 1982 Anayasası, 1.626.431 "red" (yüzde 8.63) oyuna karşılık, 17.215.559 "kabul" (yüzde 91.37) oyuyla kabul edildi.[2] Bu oran 1961 Anayasasının %61.5 olan "evet" oylarına göre çok yüksek bir kabul düzeyini yansıtmaktadır. Bu yüksek kabul oranının sebepleri arasında MGK'nin partiler üstü görünümü, medyanın sıkı denetim altında tutulması, siyasi partilerin kapatılmış ve değişik görüşlerin ortadan kaldırılmış olması, 1980 öncesinin halkta derin izler bırakması, şiddet olaylarına tepki, eski siyasi iktidarlara güvensizlik ve referandum sonucunun "hayır" çıkması halinde olacakların belirsizliği sayılabilir.

Başlangıç, Genel Esaslar, Temel Haklar ve Ödevler, Cumhuriyetin Temel Organları, Mali ve Ekonomik Hükümler, Çeşitli Hükümler, Geçici Hükümler ve Son Hükümler olmak üzere toplam yedi bölümden oluşur.

• Başlangıç kısmı Anayasanın dayandığı temel görüş ve ilkeleri belirtir ve Anayasa metnine dahildir. Anayasa'nın nasıl yorumlanacağını ve yurttaşların vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunduğunu ifade eden bölümüdür.
• Genel Esaslar ise devlet ile ilgili tanımları içerir ve "Türk Milleti" olarak tanımlanan vatandaşların egemenlik haklarından anayasal devlet organlarına verdiği yetkileri tanımlar. İlk üç madde 4. maddede belirtildiği üzere değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.[3]
• Cumhuriyetin Temel Organları olarak belirlenmiş ve kuvvetler ayrılığı prensibi ile hareket etme zorunluluğu olan Yasama, Yürütme ve Yargı organlarına verilen yetkileri ve bunların görevlerini tanımlar.
• Malî ve Ekonomik Hükümler devletin hareket edeceği temel mali ekonomik politikaları ve kuralları belirler.
• Çeşitli Hükümler kısmında Başlangıç'ta da belirtilen İnkılâp kanunlarının korunması ile ilgili durum daha önceki anayasalarda yer alan kanunlar sıralanarak detaylı biçimde açıklanır.
• Geçici Hükümler kısmında anayasa değişiklikleri sırasında ortaya çıkan geçici durumlar yer alır.
• Son Hükümler Anayasa değişikliğinin nasıl yapılabileceğini ve bu anayasa metni içeriği ile ilgili teknik bilgileri içerir.

"Egemenlik, kayıtsız şartsız Türk milletinindir ve bu egemenlik haklarının kullanım yetkileri bu Anayasaya bağlı olmak kaydı ile kuvvetler ayrılığı ilkesi çerçevesinde kesin çizgilerle olmasa da yatay mânâda bir denklik yaratılarak yasama, yürütme ve yargı arasında paylaştırılmıştır.[4]

Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.

Yasama yetkisi Türk Milleti adına TBMM'nindir ve bu yetki devredilemez.[5] Yasama kısmında 1961 sisteminin getirdiği çift kanatlı meclis sistemi terk edilmiş, meclis tek çatı altında birleştirilmiştir.

Yürütme yetkisi ise, aynı zamanda devletin başı olan Cumhurbaşkanı'na verilmiştir.

Yargı yetkisi ise yine Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

Anayasada devlet, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olarak tanımlanmaktadır. Devletin şeklini, dilini, başkentini ve rejimin temel özelliklerini belirler. 5. Maddede ise devletin temel amaç ve görevlerini şöyle tanımlar;

Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.

Olağanüstü hâl rejimlerini düzenleyen maddesinin (Olağanüstü hâl yönetimi mad. 119) öngördüğü koşullarda yasama yetkisinin kısmen Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile cumhurbaşkanına devredilmesi öngörülüyor.

Ayrıca geçici 15. madde cunta döneminde yapılmış uygulamalara ve çıkarılmış yasal düzenlemelere Anayasa'ya uygunluğu bakımından denetimi yasaklamaktaydı. Bu madde, 2010 Türkiye Anayasa Değişikliği Referandumu ile yürürlükten kaldırılmıştır.

1982 Anayasası kazuistik (her şeyi kuralla çözümleyen, ayrıntıcı) bir anayasadır.

Başlangıçtaki metin; 17 Mayıs 1987 tarih ve 3361 sayılı Kanun, 8 Temmuz 1993 tarih ve 3913 sayılı Kanun, 23 Temmuz 1995 tarih ve 4121 sayılı Kanun, 18 Haziran 1999 tarih ve 4388 sayılı Kanun, 13 Ağustos 1999 tarih ve 4446 sayılı Kanun, 3 Ekim 2001 tarih ve 4709 sayılı Kanun, 21 Kasım 2001 tarih ve 4720 sayılı Kanun, 27 Aralık 2002 tarih ve 4777 sayılı Kanun, 7 Mayıs 2004 tarih ve 5170 sayılı Kanun, 21 Haziran 2005 tarih ve 5370 sayılı Kanun, 29 Ekim 2005 tarih ve 5428 sayılı Kanun, 13 Ekim 2006 tarih ve 5551 sayılı Kanun, 10 Mayıs 2007 tarih ve 5659 sayılı Kanun, 31 Mayıs 2007 tarih ve 5678 sayılı Kanun, 9 Şubat 2008 tarih ve 5735 sayılı Kanun, Anayasa Mahkemesi'nin 5 Mayıs 2008 tarih ve 2008/16 Esas, 2008/116 Karar sayılı sayılı kararı, 7 Mayıs 2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanun, Anayasa Mahkemesi'nin 7 Temmuz 2010 tarih ve 2010/49 Esas, 2010/87 Karar sayılı kararı, 20 Mayıs 2016 tarih ve 6718 sayılı Kanun, 21 Ocak 2017 tarih ve 6771 sayılı Kanun ile olmak üzere toplamda yirmi bir kez değişikliğe uğramıştır.

Vikikaynak'ta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982) ile ilgili metin bulabilirsiniz.

• TBMM'de Türkiye Cumhuriyeti Anayasası