Topkapı Parşömeni

Topkapı Parşömeni, Timur İmparatorluğundan kalma, Topkapı Sarayı Müzesi'nde bulunan, mimarî süsleme desenleri içeren parşömen bir tomardır.

Topkapı Parşömeni'nde birbirine bitişik iki desen. Solda, geometrik şekillerden oluşan bir desen (ortada, üzeri köşeli Küfi yazı kaplı bir küp şekli bulunmaktadır). Sağda, bir mozaik örüntüsü.

Fiziksel özellikleri

Topkapı parşömeni, 33 cm x 29.5 metre uzunluğunda, yana doğru açılan bir tomardır.[1] Parşömenin bir ucu tahta bir çubuğa, öbür ucu koruyucu bir deri parçasına yapıştırılmıştır.[2] Parşömenin üzerine çeşitli desenler içeren kâğıtlar yapıştırılmıştır. Bazı çizimlerin çerçevelerindeki farklılıklar, bu parşömenin iki farklı parşömenin birleştirilmesinden meydana geldiğini işaret eder. Bu desen kâğıtlarında bir aşınma olmamasından dolayı, bu parşömenin bir zenaatkara ait bir atölye başvuru belgesi değil, sarayda sergilenmek için hazırlanmış bir eser olduğu düşünülmektedir.[3] Bu parşömen muhtemelen bir saray atölyesinde yapılmış eserlerin bir kaydı idi.[3] Parşömen tek bir kişinin eliyle yapılmıştır. Çoğu çizim birleştirilmiş iki farklı kâğıt üzerine yapılıp sonra parşömenin üzerine yapıştırılmıştır. Desenlerin parşömene yapıştırılması biraz düzensizdir, benzer içerikli desenlerin birbirlerinden ayrı düşmüş, iki kâğıttan oluşan bazı desenlerin kusurlu şekilde birleştirilmiştir.[3]

Parşömenin üzerindeki "H1956" kaydı parşömenin Hazine-i Enderun'a ait olduğunu belirtir.

Tarihçe

Parşömen muhtemelen 15. yüzyıl sonları veya 16. yüzyıl başlarında İran'da hazırlanmıştır. Parşömendeki bazı çizimler ile Yezd'deki Büyük Cami'deki bir pano arasındaki benzerlikler, bu eserin Tebriz'de hazırlandığına işaret eder. Öte yandan Gıyaseddin Cemşid tarafından "Şirazî" tabir edilen, yelpaze biçimli mukarnaslara ağırlık vermesi nedeniyle Şiraz'da da hazırlanmış olabilir. Osmanlıların Tebriz'e saldırısından elde edilmiş bir ganimet olduğu muhtemeldir. Parşömendeki yelpaze şekilli mukarnasların çoklukta olması, Timurî ve Türkmen İran ve Orta Asya mimarî tarzını yansıtır. Buna karşın o dönemde Kahire'deki mukarnaslar deniz kabuğu şeklindeydi.

Parşömen 1986'da keşfedilmiştir. Harvard Üniversitesi'nden Gülru Necipoğlu, parşömenin suretini de içeren, yorumlu bir kitap yazmıştır.[4] Kitap, Mihrdad Kayyumi Bidhind tarafından Farsçaya Handasa va Tazyin dar Mi‘mari-yi Islami: Tomar-i Topkapı (Tahran, Kitabkhana-yi Milli-yi Iran, 1379) olarak çevrilmiştir.

İçeriği
Altta, yelpaze şekilli ışınsal mukarnas çeyrek kubbe. Üstte, deniz kabuğu şekilli mukarnas çeyrek kubbe.
Dönel simetri ile altı adet Muhammed ve üç adet Ali ismi taşıyan altıgen.

Parşömen, mürekkep ve boya ile resmedilmiş 114 geometrik çizim içerir. 10-16. yüzyıllar arasındaki Timur İmparatorluğunda duvar ve kubbelerde görülen geometrik çizimleri sergiler. Parşömen, karmaşık mukarnaslarda, girihlerde, mozaik karolarında ve renkli duvar taşlarında görülen mimari tasarımlar için bir rehber niteliğindeydi. Sadece desenler bulunan parşömende bu desenlerin nasıl yapılacağını gösterilmemektedir, bir metin, tarih veya imza yoktur.

Parşömendeki resimlerin çoğu mukarnas adı verilen sarkıtlı kubbe desenleridir.[2] Bunların kâğıt üzerinde iki boyutlu olarak gösterilmesi onların üç boyutlu olarak nasıl uygulanabileceğini belirsiz kılmaktadır.[5][6]

Parşömenin kendine has özelliklerinden biri, köşeli Küfi tarzda yazılar içermesidir. Bu yazı tarzı İranlı İlhanlı Devleti'nde ilk defa görülmüş ve muhtemelen Çin yazıtlarında görülen köşeli yazılardan ilham alınarak türetilmiştir.[3] Var olan mimari yapılarla eşleşen desenlerden biri, bezemeli tuğla işçiliği (banna'i) için çizilmiş bir kufi yazıdır, bunun neredeyse aynısı, Varzane'deki Mescit-i Cami'nin kapısında bulunmaktadır.[2]

Bazı çizimler İslam geleneklerine geometrik ilkelerin uygulanmasını gösterir. Örneğin bir altıgenin kenarı boyunca Muhammed altı kere tekrarlanmıştır, ortasındaki altıgende ise Ali adı üç kere döndürülerek yazılmıştır.[7]

Parşömendeki bir çizim 9 ve 11 köşeli yıldızlar içermekte, bir diğeri ise 13 ve 16 köşeli yıldızlar. Geleneksel İslam sanatında, bu tür yıldızlar bir dörtgenin kenarları üzerinden belli şablonların yansıtılması yoluyla elde edilirdi.[8]

Parşömendeki bazı çizimler farklı ölçekli çizimlerin üst üste gelmesinden meydana gelmiştir. Bu özellik İslam mimarisinde sık görülür, bir binaya uzaktan bakıldığında görülen bazı şekiller binaya yaklaşılınca algılanamıyacak kadar büyürler, o zaman bunların içinde yer alan daha ayrıntılı şekiller ortaya çıkar.[1]

Kaynakça
  1. Cromwell, P.R. (2009). "The Search for Quasi-Periodicity in Islamic 5-fold Ornament". Mathematical Intelligencer. 31 (1). s. 36*56. doi:10.1007/s00283-008-9018-6.
  2. Gülru Necipoğlu (1992). "Timurid Art and Culture - Iran and Central Asia in the Fifteenth Century (eds (Golombek, L. and Subtelny, M.)". Geometric Design in timurid/Turkmen Architectural Practice: Thoughts on a Recently Discovered Scroll and Its Late Gothic Parallels (PDF). E.J. Brill. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2012.
  3. Rogers, J.M. (1997). "Notes on a recent study of the Topkapı scroll: a review article". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 60 (3). s. 433-439. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2012.
  4. Gülru Necipoglu: The Topkapı Scroll: geometry and ornament in Islamic architecture. Palace Museum Topkapı Library MS H. 1956. xiii, 395 pp. Santa Monica, CA: Getty Center for the History of Art and the Humanities, 1995
  5. Artisans and Mathematicians in Medieval Islam. The Topkapi Scroll: Geometry and Ornament in Islamic Architecture by Gülru Necipoğlu Review by: George Saliba (1999). Journal of the American Oriental Society, Vol. 119, No. 4, pp. 637-645 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. van den Hoeven, Saskia, van der Veen, Maartje. "Muqarnas-Mathematics in Islamic Arts" (PDF). 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2011.
  7. Hacali Necefoğlu. "Turkish Crystallografic Patterns: From Ancient to Present" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2011.
  8. Cromwell, P. R. (2010). "Islamic geometric designs from the Topkapı Scroll I: unusual arrangements of stars". Saudi Aramco Worls. 4 (2). s. 73-85.

Dış bağlantılar
  • Topkapı parşömenindeki bir panoda yer alan girih karolarının daha küçük karolardan oluştuğunu gösteren video.
  • Topkapı parşömeninde bulunan kare Kufi yazılara örnekler. 7 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Topkapı parşömeninden girih örnekleri 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Mukarnas çizimlerinin matematiksel özellikleri
  • 28 no'lu şekildeki öz benzerlikler.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.