Türkan Rado
Türkân Rado (d. 30 Ekim 1915, İstanbul - ö. 3 Mart 2007, İstanbul) Türkiye'nin ilk kadın hukuk profesörü ve Dünya'daki ilk kadın Roma Hukuku profesörüdür. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku Kürsüsü'nde 46 yıl eğitim vermiştir.
Özel hayatı
Babası Darülfünun Hukuk Fakültesi ceza usul hukuku ve tatbikatı müderrislerinden avukat Cevdet Ferit Basman, annesi Ayşe Nikfal Basman'dır.
Gazeteci ve yazar Şevket Rado ile 1943'te evlenen Türkan Rado, eşini 1988 yılında kaybetmiştir. Bir oğlu (Mehmet) ve bir torunu (Ömer Kerim Rado) vardır. Türkan Rado, ayrıca Nobel Edebiyat Ödülü sahibi ilk Türk yazar olan Orhan Pamuk'un da teyzesidir.
Türkan Rado, 1949 yılında Türk Üniversiteli Kadınlar Derneğinin kurucu üyeleri arasında yer almıştır.
Eğitimi
İlk, orta ve lise tahsilini Fransız Notre Dame de Sion Fransız Lisesi'nde yaparak Haziran 1933'te pekiyi derece ile mezun olmuş, aynı yaz Fransız bakalorya ve Galatasaray Lisesi'nde de Türk bakalorya imtihanlarını vererek 1933 Ekim'inde o yaz Atatürk'ün Üniversite Reformu ile yenilenen İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydolmuştur.
Öğrenciliği sırasında çalışkanlığı, iyi Fransızca ve ayrıca Latince de bilmesi o yıllarda fakülteye gelmiş olan Alman profesörlerin dikkatini çekmiş ve hatta bazen dersin tercümesi için kürsüye bile çağırdıkları olmuştur. Haziran 1936'da hukuk fakültesinden pekiyi derece ve birincilikle mezun olan ve o zaman Basman soyadını taşıyan Türkan Rado, aynı yılın Ekim ayında Roma Hukuku dersini o sırada münavebe ile okutan Prof. Richard Honig ve Prof. Andreas Bertalan Schwarz'ın tavsiyeleri üzerine fakülte dekanı Prof. Sıddık Sami Onar tarafından Hukuk Fakültesi'nin ilk kadın asistanı olarak atanmıştır. Prof. Honig'in 1939'da Türkiye'den ayrılmasıyla Roma hukuku kürsüsünde Prof. Schwarz'la önce asistan, sonra da doçent, profesör ve kürsü başkanı olarak kendi isteği ile emekliye ayrıldığı 1982 Ekim'ine kadar tam 46 yıl binlerce hukukçu yetiştirmiştir.
Çalışma hayatı
Asistan olur olmaz doktora çalışmalarına ve Almanca öğrenmeye başlayan Türkan Rado, 1938'de doktora sözlü sınavlarını pekiyi derece ile başararak "Senatus consultum Vellaeanum ve Roma'da kadınların borç iltizamları" konulu tezi ile hukuk doktoru olmuştur. Hazırlanmasına birkaç yıldan beri devam ettiği "Senatus consultum Macedonianum ve aile evlatlarının para borçları" konulu tezi ile de doçentlik sınavlarını başararak 5 Haziran 1944'te Roma Hukuku doçentliğine tayin edilmiştir. O tarihten itibaren Prof. Schwarz'ın derslerinin tercümesini bırakarak müstakilen ders vermeğe başlamış, aynı zamanda profesörlük çalışmalarının hazırlığına ve İtalyanca öğrenmeğe de girişmiş, 1950'de de fakültesi tarafından İtalya'ya gönderilmiş, Roma Üniversitesi'nin Roma Hukuku ve Akdeniz Hukukları Enstitüsü'nde bu çalışmalarına devam etmiştir. 1956 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nin ilk kadın profesörü olmuştur.
Prof. Dr. Türkan Rado’nun hepsi hukukla ilgili çok sayıda yayını basılmış olup “Roma Hukuku dersleri, borçlar hukuku” isimli kitabı halen İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde ders kitabı olarak okutulmaktadır.
Prof. Dr. Türkan Rado, 3 Mart 2007 günü İstanbul'da 92 yaşında ölmüştür.
Prof. Dr. Türkan Rado'nun Yayınları
Kitaplar
- Pricipatus devrinde Roma hukukunun senatus consultum'lar yoluyla ıslahı, İstanbul, 1954.
- Roma hukukuna göre alım satımda mülkiyetin nakli ve semenin tediyesi, İstanbul, 1956.
- Roma hukuku dersleri, borçlar hukuku, İstanbul 1956 …1996 (Halen okutulmaktadır)
Makaleler
- Gaius ve Institutiones'den bazı parçalar, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1938
- Eski Roma hukukunda bazı evlenme şekilleri, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1942.
- Roma hukukunda cebri icra usullerinin inkişafı, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1944.
- Roma hukukunda maldaki ayıptan dolayı satıcının mesuliyeti, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1944.
- Roma'da Senatus ve teşrii selahiyeti, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1947.
- Gaius'a göre Roma hukukunda furtum suçu, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1952.
- Actio legis Aquiliae noxalis'in bazı hususiyetleri, Tahir Taner'e armağan, İstanbul 1955.
- Le senatus consultum claudianum, Annales de la Faculte d'Istanbul, 4-5, 1955.
- Alım satım bahsinde Roma hukuku prensiplerinin hukukumuza tesiri, Samim Gönensay'a armağan, İstanbul 1955.
Tercümeler
- Andreas Bertalan Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, İstanbul 1942 … 1965.
- Gaius, Institutiones, Borçlar kısmı, İstanbul 1953 (Latince'den tercüme). Tercümenin baş kısmında profesör A. B. Schwarz'ın çok değerli bir giriş yazısı vardır.
Makale ve konferanslar
- Paul Collinet, Digesta'nın orijinalliği, Capitolium, 1935.
- Paul Collinet, Justinianus Codex'inin orijinalliği, Capitolium, 1935.
- Henry Levy-Buhl, Roma hukukunda hukukî muameleye dair, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1940.
- A. B. Schwarz, Harp ve hususi hukuk, İ. Ü. H. F. Mecmuası 1941 ve Üniversite Konferansları, 1940-1941.
- V. Arangio-Ruiz, Klasik Roma hukuku ilminde şerhler sistemi, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1955.
Kaynakça
- İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Prof. Dr. Türkan Rado’ya Armağan sayısı 1997, Cilt: LV – Sayı: 3
- Güncel Hukuk Dergisi,Sayı:5 Mayıs/2004,Sah.36, İlk kadın hukuk hocası Prof. Dr. Türkan Rado