Türbe Höyük

Höyük, Guillermo Algaze tarafından 1988 yılında tespit edilmiş, ardından 2000 yılında Jale Velibeyoğlu, Alman Arkeoloji Enstitüsü'nden Andreas Schachner ve Şenay Schachner tarafından bir sezon için yüzey araştırması yapılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtemur[not 3] başkanlığındaki kazılar ise 2002 yılında başlamıştır.[1] Kazı çalışmaları 2007 yılına kadar sürdürülmüştür.[3]

Her ne kadar höyükteki yerleşim MÖ 6. binyılda başlamışsa da, (Halaf Kültürü Dönemi olarak tanımlanan) kazılarda MÖ 7. binyılın son çeyreğine tarihlenen buluntular da ele geçmiştir. Bunlar, üç taş sanduka mezardır. Sandukalardan birinde yedi kafatası ve bir insan kemikleri, ikinci sandukada sekiz kafatası ve iki insan kemikleri, üçüncü sandukada ise sadece birkaç kemik bulunmaktadır.[4]

MÖ 6. binyıla tarihlenen yapılar Halaf Dönemi'ne tarihlenmekteyken MÖ 5. binyıl yapıları Obeyd Dönemi'ne tarihlenmektedir. Fakat MÖ 4. ve 3. binyıla tarihlenen bir buluntu yoktur. Bu uzun dönem boyunca höyüğün iskan edilmediği düşünülmektedir. Bu dönem içinde höyüğün, Van Gölü bölgesinden güneye obsidiyen malzeme akışında bir ara istasyon işlevi gördüğü düşünülmektedir.[5] MÖ 2. binyıldan itibaren bölgenin yeniden Mezopotamya etkisine girdiği görülmektedir.[4]

Hemen hemen tüm alanda ilk tabakada çok sayıda Ortaçağ mezarı bulunmuştur. Çıkarılan iskeletlerin büyük çoğunluğu çocuk iskeletleridir. Doğu - batı yönünde sırt üstü yatırılan gömülerde bazen cam boncuk ve bilezik bulunmaktadır. Bu tabakada çanak çömlek ve alet bulunmadığından höyüğün Ortaçağ'da sadece mezarlık olarak kullanıldığı kabul edilmektedir.[6]

Ortaçağ mezarlığının hemen altında, höyüğün batısını çevreleyen 80 metrelik sur ve taş yapılar bulunmuştur. Höyüğün doğusundaki yapı duvarlarının sur işlevi gördüğü belirtilmektedir. Bu yerleşimin iki evreli olduğu, ilk evrede surla çevrilmiş bulunduğu kabul edilmektedir. Bu yapı katının Roma Dönemi öncesine tarihlenmesi öngörülmektedir.[6]

Höyüğün güneydoğusunda 250 x 300 metrelik bir alanda ele geçen obsidiyen buluntular, yerleşmede obsidiyen değiş – tokuşu yapıldığı şeklinde yorumlanmaktadır. Yerleşmenin Botan Vadisi girişinde ve Dicle Vadisi üzerinde bulunması, doğal ulaşım hatları açısından bir avantaj sağlamaktaydı.[1]

Kazılar sırasında çok sayıda Halaf Kültürü ve Ubayd Kültürü'ne ait çanak çömlek bulunmuştur.[1]

Türbe Höyük kazılarının önemli bir buluntusu da MÖ 9. yüzyıla, Yeni Asur Dönemi'ne ait bir kil tablettir. Bu kil tablette Asur Kralı II. Asurnasirpal'in[not 4] Garzan ve Botan bölgesine düzenlenen bir seferden 200 kadar köle, koyun, keçi ve sığırdan oluşan bir ganimetle döndüğü belirtilmektedir.[7]

Türbe Höyük kazılarında ortaya çıkan "Habur Çanak Çömleği", bu çanak çömleğin yayılma alanıyla ilgili bigilerde önemli sayılabilecek bir değişikliği sağlamıştır. Kuzey Mezopotamya'dan yayılan ve Orta Tunç Çağı'nın tarihlendirilmesinde yararlanılan bu mal grubunun kuzey yayılması Malatya – Elazığ hattı olarak kabul edilmekteydi. Ancak Türbe Höyük'teki Habur Çanak Çömleği buluntuları bu kuzey sınırını Yukarı Dicle ve Botan Vadisi'ne kadar genişletmiştir.[8] Habur Çanak Çömleği'nin böylesi geniş bir alana yayılmasının temel nedeni, bu tür malların kronolojik olarak ortaya çıkışının, Asur Ticaret Kolonileri Çağı'na denk gelmesi olarak görülmektedir.[7]

Türbe Höyük'ün, Obsidiyen buluntuları, Van Gölü bölgesinden gelen bu malzemenin güneye, Ubayd ve Halaf Kültürü'nün de kuzeye üzerinden yayıldığı önemli bir geçiş yolu olduğu kabul edilmektedir.[6]

• ege.academia.edu
• fotoğraf