Sürdürülebilir moda

Sürdürülebilir moda hareketinin kökenleri, parçası olduğu modern dönemin ekolojik hareketleri ile iç içe geçmiş ve özellikle de 1963 yılında Amerikan biyolog Rachel Carson'ın "Sessiz Bahar[3]" adlı kitabının yayınlanması ile şekil almıştır. Carson'un kitabında yer alan endüstrileşmenin bir parçası olarak tarımsal kimyasalların kullanımı dolayısıyla yaşanan çevresel kirlilik, bugün modanın çevresel ve sosyal etkisinin tartışılmasında hala önemli olan bir tema olarak yer almaktadı. Kitabın çıkışından sonraki onyıllarda, endüstriyel faaliyetlerin etkileri de dahil olmak üzere, insan eylemlerinin çevre üzerindeki etkisi daha sistematik olarak araştırılmış ve 1987'de Brundtland Raporu tarafından belirtilen bir terim olan, "sürdürülebilir kalkınma" gündeme gelerek, yaşanan olumsuz etkileri azaltmak için yeni tartışmalar ortaya çıkmıştır.

1992 yılında Çevre ve Kalkınma konulu, Birleşmiş Milletler tarafından gerçekleştirilen Rio Dünya Zirvesi 15 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., moda ve tekstil konularındaki yayınlarda yer almaya başlamıştır.[4] Bu yayınlar, 1980'lerin sonunda iş modellerinde çevresel kaygıları getiren Patagonia 15 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve ESPRIT 13 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. gibi tanınmış şirketlerin çalışmalarını içeriyordu. O zamanlar bu şirketlerin sahipleri olan Yvon Chouinard ve Doug Tompkins, dış mekân sporları ile ilgilenen bireyler olarak, doğanın aşırı üretim ve tüketiminden zarar gördüğüne tanık oldular. Böylelikle şirketlerinde kullanılan liflerin etkileri hakkında araştırmalar yaptılar. Patagonia için bu durum, pamuk, yün, naylon ve polyester elyafları için bir yaşam döngüsü değerlendirmesi ile sonuçlandı. ESPRIT için ise odak nokta, işlerinin % 90'ını temsil eden pamuk ve pamuğa daha iyi alternatifler bulmaktı. İlginçtir ki, malzemelerin etkisine ve seçimine benzer bir odaklanma, otuz yıllık sürdürülebilir moda tarihindeki en belirgin tutum olmuştur.[5]

Bu iki şirketin öne sürdüğü gibi 'yeşil' veya 'ekolojik' moda ilkeleri, Arne Næss, Fritjof Capra, Ernest Callenbach ve tasarım teorisyeni Victor Papanek[6] gibi derin ekolojistlerin felsefesine dayanıyordu. Carolyn-Merchant[7], Suzi Gablik[8], Vandana Shiva[9], ve Carol Gilligan'ın önerdiği insan-doğa ilişkileri anlayışı ise daha çok feminist bir bakış açısıyla sosyal ilişkileri ve işçi haklarını ele alıyordu. Patagonia ve ESPRIT'in ilk çalışmalarının mirası, moda endüstrisinin bugün sürdürülebilirlik konusunda şekillenmektedir. Bu iki şirket, 1991'de California Visalia'da düzenlenen ilk organik pamuk konferansını finanse etmişlerdir. 1992'de, baş tasarımcı Lynda Grose 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarafından geliştirilen “ESPRIT Ecollection”, perakende satışa sunulmuştur. 1990'lar boyunca ve 2000'lerin başlarında, sürdürülebilir moda hareketi pek çok markayı kapsayacak şekilde genişledi. Her ne kadar öncelikli odak tekstil malzemesinin çevresel etkileri üzerinde yoğunlaşsa da, Doug Tompkins ve Yvon Chouinard sürdürülebilirliği tehdit eden temel nedeni üstel büyüme ve tüketim olarak uzun bir zaman önce belirtmişlerdir.[10] 2011'de Patagonia markası bir reklam yayınlayarak "Bu ceketi satın almayın" başlıklı kampanya ile insanları tüketimin çevre üzerindeki etkisini göz önünde bulundurmaya ve yalnızca ihtiyaç duyduklarını satın almaya teşvik etmeyi amaçlamıştır.

Sektör gündemine paralel olarak, sürdürülebilir moda konusundaki araştırma gündemi 1990'ların başından beri gelişmekte olup, alanın kendi tarihi, dinamikleri, politikaları, uygulamaları, alt hareketleri ve analitik ve eleştirel dilin evrimi gözlemlenebilmektedir.[11] Bu konu hakkında çalışan ve farklı bakış açıları sunan bir grup araştırmacı, biyolojik çeşitlilik kaybı ve iklim değişikliği zorluklarıyla orantılı olarak radikal ve koordineli bir araştırma faaliyeti için savunuculuk yapmak üzere 2019 yılında Duyarlı Moda Araştırmacıları Birliği 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'ni kurdular.[12]

Moda endüstrisi farklı davranmak için birçok fırsata sahiptir. Sürdürülebilir moda ile, toplum ve dolayısıyla dünya ekonomisi için yeni değer ve daha derin bir zenginlik yaratılırken, kâr ve büyümenin rolü de göz önünde bulundurulmalıdır.[13] Yönetimin gündemine çevresel, sosyal ve etik iyileştirmeler koymaya acilen ihtiyaç duyulmaktadır.[14] Sürdürülebilir modanın amacı, faaliyetleriyle gelişen ekosistemler ve topluluklar yaratmaktır.[15] Yerel üretim ve ürünlerin değerini artırmak; malzemelerin ömrünü uzatmak; zamansız kıyafetlerin değerini artırmak; atık miktarının azaltılması; ve üretim ve tüketim sonucu yaratılan çevreye zararın azaltılması gibi amaçlar hedeflenebildiği gibi, insanları çevre dostu tüketim uygulamaları konusunda eğitmek de amaçlanabilir.[16][17] Bununla birlikte, "yeşil tüketicilik" kavramı da, çevresel kirliliğin ve işgücü sömürüsünün ortadan kaldırılması ve moda endüstrisinin teşvik ettiği eşitsizliklerin azaltılması için ihtiyaç duyulan sürdürülebilir gündemi yüzeysel bir şekilde sunarak kendisine kârlı ve ekonomik büyüme alanı yaratacağından, bu konuda da giderek artan bir endişe bulunmaktadır. Bu durum, Burberry’nin 2018'de yaklaşık 28.6 milyon £ değerinde (yaklaşık 37.8 milyon $) değerinde satılmamış mallarını yaktığı raporun takibinde yapılan tartışmalarda açıkça ortaya çıktı.[18]

Modayı daha sürdürülebilir hale getirme mücadelesi tüm sistemi yeniden düşünmeyi gerektirir. Duyarlı Moda Araştırmacıları Birliği 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. endüstrinin 1980'lerin sonlarında ve 1990'ların başlarında görüşülen fikirleri tartışmaya devam ettiğini savundu. 1990'lardan bu yana moda ve sürdürülebilirlik konuları incelenirken, ekolojik açıdan çok az ilerleme kaydedilmiştir. Birliğin gözlemlediği gibi, "Şimdiye kadar, sürdürülebilir moda misyonu tam bir başarısızlık oldu ve tüm küçük ve kademeli değişimler, aşırılık, tüketim, atık ve bitmeyen işgücü istismarı gibi infilak eden bir ekonomi tarafından boğuldu."[19]

Sürdürülebilir moda alanında çalışanların sıkça sorulan bir sorusu, alanın kendisinin bir oksimoron olup olmadığıdır.[20][21] Bu, sürekli bir değişim olarak anlaşılan ve ürünlerin sürekli değişimini temel alan iş modellerine bağlı olan moda ile sürdürülebilirliğin bir arada anılmasındaki karışıklığı anlatmaktadır.[22] Görünen paradoks, yalnızca büyümeyi hedef alan iş modelleriyle ele alınan ve yeni kıyafetlerin tüketimiyle uyumlu bir süreç olarak değil[23], değerli ve değişen bir dünyada daha birbiriyle uyumlu yaşam biçimlerine yol açan bir mekanizma olarak çözülmelidir.[24][25]

Global olarak yayılan sürdürülebilirlik akımı, Türkiye'de de önem kazandı. Özellikle H&M, Nike ve Levi's gibi popüler markaların organik materyallerin kullanımına daha büyük önem vermesi de bu durumda etkili oldu. Moda arama motoru GLAMI'nin yaptığı Moda Araştırması'na göre 2019 yılında, sürdürülebilir alışverişte ve geri dönüştürülebilir paketlemeye verilen değerde artış görüldü. Ankete 5306 kişi katıldı ve katılanların %63'ü son bir yılda sürdürülebilir markalardan alışveriş yaptığını dile getirdi.[26]