Mecmua-i Fünun

Mecmua-i Fünûn (Türkçe: Bilimler Dergisi), 19. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul'da yayımlanan aylık Türkçe bilim dergisi.

Türkiye'de Osmanlı döneminde çıkartılan ilk Türkçe bilim dergisidir; Osmanlı basın tarihinde "Vekayi-i Tıbbiye"'den sonra ikinci dergidir. Felsefe ve türlü bilim dalı hakkında yazılar içeren derginin geniş bir kadrosu, parasal kaynakları ve geniş bir okuyucu kitlesi vardı.[1]

Dergi, Mehmed Tahir Münif Paşa’nın kurduğu ve Osmanlı Devleti'ndeki ilk sivil bilim kurumu olma özelliğini taşıyan Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'nin (Türkçe: Osmanlı Bilim Derneği) yayın organı olarak çıkarıldı. Amacı pozitif bilimleri tanıtmak ve yaygınlaştırmak olan derginin ilk sayısı 1860'ta çıktı[2] ancak; yayınlanmaya 1862’de başladı. Derginin yayın hayatı 1862’den itibaren kesintilerle 1883’e kadar devam etti. İlk olarak 33. sayısından sonra kolera salgını nedeniyle kesintiye uğrayan dergi, 1866'da 34. sayısını çıkararak yayımlanmaya devam etti; üyelerin dağılması ve Münif Paşa'nın işlerinin yoğunluğu nedeniyle 1867'de 47. Sayıda yayımına ara verildi. 48. ve son sayısı 16 yıl sonra 1883'te yayımlandı. Bu sayıdaki “Yıldız Böceği İle Bir Yolcu” başlıklı nükteli bir yazı nedeniyle padişah II. Abdülhamit tarafından sürekli olarak kapatıldı.

Dergide felsefe, pedagoji ve antropoloji konusunda yankı uyandıran yazılar yayınlıyordu. Ayrıca fizik, kimya, jeoloji yanında tarih, coğrafya, mantık ve maliye gibi konularda da makaleler ve çeviriler yer almıştı. Münif Paşa, derginin müdürü ve en önde gelen yazarlarındandı. İlk sayıda “Mukayese-i ilim ve Cehl" başlıklı yazısı ile bilginin önemi üzerinde durdu. Tarihçi Hayrullah Efendi, Maarif Şurası üyesi Kadri Bey, Ethem Pertev Paşa, Mehmet Sait, Bab-ı Ali tercümanı Ohannes Efendi, Ahmet Vefik Paşa, Paris sefiri Mehmet Cemil Paşa dergide yazıları yayımlanmış kimselerdendir.

Mecmua-ı Fünûn yayınlandığı dönemde okuyucular için bir okul vazifesi görmüş, Grande Encyclopédie'nin XVIII. yüzyıl Fransası’nda oynadığı role benzer bir rolü XIX. yüzyıl Türkiye'sinde oynamıştır.[3] Dergi, birçok yayına ve dergiye ilham verdi. Bir Darülfünun (üniversite) kurulması fikrinin bile Cemiyet-i İlmiye- Osmaniye Cemiyeti'nin ve Mecmua-ı Fünûn’un yarattığı ortam sayesinde doğduğu düşünülür.[3]