Lujin Savunması

Nabokov'un Pireneler'in kaplıca köylerinden Le Boulou'da tatildeyken ("kelebek avında") yazmaya başladığı ve Berlin'de tamamladığı Lujin Savunması, Rus göçmenlerin yayın yönetmenliğini yaptığı Sovremennye zapiski'de tefrika edilmiş ve yazarın V. Sirin mahlasıyla imzalanmıştı. Daha sonra tek cilt halinde göçmen yayınevi Slovo tarafından Защита Лужина adıyla basılmıştır.

Olayların satranç problemlerine bağlandığı kitabın baş karakteri Aleksandr İvanoviç Lujin için, Nabokov'un ahbabı satranç ustası Curt von Bardeleben'den esinlendiği düşünülmektedir. Bardeleben, 1924 yılında kendisini pencereden aşağı atarak intihar etmiştir. Kitabın bir diğer esin kaynağı da 1925 tarihli sessiz film Шахматная горячка'dır (Satranç Humması).[1]

Nabokov roman hakkında şunları söylemiştir: "Rusça kitaplarım arasında Lujin Savunması en çok 'sıcaklığa' sahip olan ve onu yayan eserimdir ki, satrancın ne kadar soyut olduğu düşünülürse bu çok ilginçtir." Daha sonraki yıllarda romanı "dehasının altında kalan bir satranç oyuncusunun hikâyesi olarak özetleyecek olan Nabokov, romanı yazdıktan otuz beş yıl sonra Michael Scammell'in yardımlarıyla İngilizceye çevirmiştir.

Roman Aleksandır İvanoviç Lujin'i anlatır. Çocukluğunda çirkin, sevimsiz ve çekingen bulunan ve okul arkadaşlarının alayına maruz kalan Lujin'in babasının evine bir gün bir misafir gelir ve oğlanın satranç oynamayı bilip bilmediğini sorar. Bu olaydan sonra Lujin satranç öğrenmeye karar verir. Okula gitmez, teyzesinin evinde oyunun kurallarını öğrenir. Kısa zaman içinde iyi bir oyuncu olur, yerel müsabakalara katılarak satrançta yükselir. Muazzam yeteneğiyle on yıldan kısa bir zamanda "büyük usta" unvanını kazanır. Senelerce dünyanın en iyi oyuncularından biri olarak kabul edilse de, dünya şampiyonu olamaz.

Bir tatil köyünde düzenlenen turnuvalardan bir tanesinde romanda adı hiç geçmeyen bir kızla yakınlaşır. Kısa zamanda birbirlerine âşık olurlar ve Lujin kıza evlenme teklif eder.

İtalyan Büyük Usta Turati'yle yapacağı ve kazananın dünya şampiyonuyla masaya oturacağı müsabaka sırasında işler kötüye gitmeye başlar. Oyundan önce ve oyun sırasında Lujin bir sinir krizi geçirir; Turati'nin ilk hamlelerinde yaptığı hatalar sonucu Lujin'in ustalıkla kurduğu savunma başarısız olur ve kimse oyunu kazanamaz. Oyun ertelendiğinde, Lujin gerçeklikten tamamen kopmuş halde kendini şehre atar.

Eve getirilir ve istirahat etmesi için bir ruh hastalıkları hastanesine yatırılır, burada iyileşir. Lujin'in nişanlısına doktor, Lujin'in satranç yüzünden bu hale geldiğini, etrafından satrancı hatırlatacak her şeyin temizlenmesini tembih eder.

Bir palto cebinde bulduğu cep satrancı, ya da filmde gördüğü mantıksız bir satranç oyunu sahnesinde satranç tekrar Lujin'in hayatına girer. Lujin hayatını bir satranç oyunu olarak görmeye başlar, oyuna olan takıntısını arttıran "hamlelerin" tekrar ettiğini görür. Hayatı anlamına gelen satranç oyununda kendisini koruyacak savunmayı bulmaya çalışsa da, sonun giderek yaklaşmakta olduğuna inanır.

Eski satranç ustası Valentinov ile karşılaştıktan sonra Lujin sonunda "oyunu iptal etmek" zorunda olduğunu hisseder. Kendisini banyoya kilitler (o sırada eşi ve misafirleri kapıyı açmaya çalışmaktadır). Lujin kendisini pencereden aşağı atar; düşerek öldüğü söylense de, sonu bilerek muğlak bırakılmıştır. Romanın son cümlesi şöyledir: "Kapı kırılmıştı. 'Aleksandır İvanoviç, Aleksandır İvanoviç,' diye kükredi sesler. Ama Aleksandır İvanoviç'ten eser yoktu."[3]

Aleksandır İvanoviç Lujin: Romanın kahramanı. Çocukken anne babasının anlamadığı, yaşıtlarınınsa uzak durduğu Lujin küskün bir insandır ve arkadaşı yoktur. Şişman, münasebetsiz ve unutkan bir adam olur. İtalyan büyük usta Turati ile maçı sırasında bir sinir krizi geçirir.

Lujin'in eşi: Annesi ve babasının itirazlarına rağmen Lujin'le evlenir. Başta satranç ustasının gizemli havasına ilgi duyar ve beceriksizliğini örtmeye çalışır. Lujin'le evliliği sırasında anaç bir tavır sergiler, onu eğlendirmeye ve aklını satranç takıntısından uzaklaştırmaya çalışır. Roman boyunca adı geçmez.

Valentinov: Satrancı çok iyi bilen, satranç problemleri üretse de kendisi oynamayan bu adam, Lujin'in çocukluğu sırasında hocasıdır. Lujin'i kendi kâr etmek için istismar eder. Küçük bir yetenek olarak pazarlayamadığı Lujin'i babasına geri götürür.

Turati: Karizmatik İtalyan büyük usta. Lujin, Turati'yle oyununun ortasında bir sinir krizi geçirir.

Film 2000 yılında The Luzhin Defence adıyla sinemaya uyarlandı. Yönetmenliğini Marleen Gorris'in üstlendiği ve romanın hayli hafif bir uyarlaması olarak kabul edilebilecek filmde Lujin rolünde John Turturro, eşi rolünde Emily Watson vardı.