Lazca dilbilgisi

Lazca bir Güney Kafkas dilidir. Bazı durumlarda Zan dilinin güney lehçesi olarak kabul edilir, bu durumda kuzey lehçe de Megrelce olur.

Günümüzde, Lazcanın konuşulduğu alanlar Gürcistan'ın Helvaçauri belediyesine bağlı Sarpi köyünden Rize ilinin Pazar ilçesine kadar uzanır. Lazca, aynı zamanda 1878-1879 yıllarındaki sürgünden kaçan Lazların yerleştiği Türkiye'nin batısındaki bazı köylerde de konuşulur. Gürcistan'da, Sarpi köyü haricinde, Abhazya'da Lazca konuşan başka köyler de vardı. Fakat günümüzde hala konuşan insanların kalıp kalmadığı bilinmemektedir.

Lazca üç lehçeye ayrılmıştır: Khopa-Chkhala (Hopa-Borçka), Vitze-Arkabe (Fındıklı-Arhavi) ve Atina-Artasheni (Pazar-Ardeşen). Diyalektik sınıflandırma temel olarak fonetik özelliklerle belirlenir. Daha spesifik olarak, belirleyici unsur, Kartvelian foneminin refleksleridir ([qʼ]). Bu ses, yalnızca Khopa-Çkhala diyalektinde kullanılır ancak Vitze-Arkabe ve Atina-Artasheni lehçelerinde farklı yansımaları vardır.

Ses bilgisi ve yazma sistemi

Sesli harfler

Lazca beş ünlü sesten oluşur: a, e, i, o, u.

Lazcada ünlü harfler tablosu
ön arka
dudak dışı dudak ünsüzü
yüksek i [i] u [u]
orta e [ɛ] o [ɔ]
alçak a [ɑ]

Sessiz harfler

Lazcadaki ünsüz bileşimleri diyalektik olarak değişir. Khopa-Chkhala lehçesinde tam ses kümesi vardır, ancak Vitze-Arkabe ve Atina-Artasheni lehçelerinde küçük dil ile alakalı gırtlaksı bir ses olan q sesi yok olmuştur.

Lazcada ünsüz harfler tablosu
duraklamalar yarı kapantılı ünsüzler sürtünmeli sessiz harfler geniz sessleri liquids yarı ünlüler
sesli sessiz sesli sessiz sesli sessiz
gırtlaksı sesler soluklu sesler gırtlaksı sesler soluklu sesler
dudak ünsüzü b [b] [pʼ] p [p] v [v] f [f] m [m]
dişsel d [d] [tʼ] t [t] ž [d͡z] ǯ [t͡sʼ] ʒ [t͡s] z [z] s [s] n [n] l [l]
diş yuvası c [d͡ʒ] ç̌ [t͡ʃʼ] ç [t͡ʃ] j [ʒ] ş [ʃ] r [r] y [j]
damaksıl g [ɡ] ǩ [kʼ] k [k] ğ [ɣ] x [x]
küçük dilsel q [qʼ]
gırtlaksı h [h]

Küçük dilsel q sesinin değişimi

Gırtlaksız küçük dil sesi olan q, sadece Khopa-Chkhala lehçesinde v ve l ünsüzlerinden önce kullanılır. Bu sesin varlığı aynı zamanda gırtlaksı duruşlarla kanıtlanır ve birkaç kelimede geçer, p̌qorop (Ben severim smb./sth.); ǩqorop (Ben seni seviyorum); t̆qubi (ikizler), ǯqv-/ǯqvin- (uzlaştırmak); ç̌qint̆i (taze yumuşak ve olgunlaşmamış) bu kelimelere örnektir. Ama çoğu durumda, *t̆q → t̆ǩ; *ǯq → ǯǩ; *ç̌q → ç̌ǩ ses dönüşümleri gerçekleşir.

Vitze-Arkabe lehçesinde, *q → ǩ ünsüz değişimi gerçekleşir ("olmak" anlamına gelen ovapu ← *oqvapu fiili istisnadır). İlk ön sesli harf ve ara vokallerde *q → ∅ değişimi gerçekleşir.

Atina-Artasheni lehçesinde:

  • İlk ön sesli harf durumlarında q → ∅ değişimi gerçekleşir. ör. *qoropa → oropa "sevmek", *qona → ona "mısır tarlası" vb.
  • Ara vokallerde *q → y/∅ değişimi gerçekleşir. ör. *loqa → *loʔa → loya/loa "tatlı", *luqu → *luʔu → luu "lahana" vb.
  • Kelime başlangıcında qv → ǩv/v değişimi gerçekleşir. ör. qvali → ǩvali/vali "peynir, *qvaci → ǩvaci/vaci "testis" vb.
  • Sesli vokallerde qv → y değişimi gerçekleşir. ör. *oqvapu → oyapu "olmak", *iqven → iyen "o olacak" vb.
  • Geriye kalan tüm durumlarda q → ∅ değişimi gerçekleşir.

Regresif asimilasyon

En yaygın türleri:

  • Regresif seslendirme değişimleri:
    • s → z
    • t → d
    • k → g
    • ş → j
    • ç → c
    • p → b
  • Regresif sertleşme:
    • b → p
    • g → k
  • Regresif gırtlaklaştırma
    • b → p̌
    • p → p̌
    • g → ǩ

Ünsüzlerin yok olması

İki tane n sessiz harfini içeren bazı morfolojik bağlamlarda, "n" harfi yalnızca sesli harfle ayrılır. İlk "n" harfi yok olur. miqonun → miqoun (Benim {herhangi bir nesne} var), iqvasinon → iqvasion (o yapacak), mulunan → *muluan → mulvan (Onlar geliyorlar).

Bir başka yok olma, deǩiǩe → deiǩe (dakika) kelimesinde gerçekleşir. Arapçadaki دقيقة daqīqa kelimesi de [q] sesini içerir. Ancak Lazcada q sesi yukarıdaki gibi belirsizdir.

Sesli vokallerdaki r sesinin düşmesi

Bu değişim Khopa-Chkhala ve Vitze-Arkabe lehçelerinde görülür. r → y → ∅ değişimi gerçekleşir.

Yarı kapantılı ünsüze dönüşme

Atina-Artasheni lehçesinde, kelimede damaksıl ön sesli harfler olan e ve i ile kayma ünsüzü olan y kullanıldığında aşağıdaki harflerde yarı kapantılı ünsüze dönüşme gerçekleşir:

  • g → c
  • ǩ → ç̌
  • k → ç

Alfabe

1928 yılında basılmış bir Lazca gazete

Lazca, Gürcü alfabesi ya da Latin alfabesi ile yazılabilir.(Türkçede kullanıldığı gibi, ancak belirli Lazca ekleri ile).

Gürcüce (Mkhedruli) Latin (Türkiye) Latin (Ender) IPA
Ortografik alfabeler Transkripsiyon
a a [ɑ]
b b [b]
g g [ɡ]
d d [d]
e e [ɛ]
v v [v]
z z [z]
t t [t]
i i [i]
ǩ, veya [kʼ]
l l [l]
m m [m]
n n [n]
y y [j]
o o [ɔ]
p̌, veya [pʼ]
j ž [ʒ]
r r [r]
s s [s]
t̆, veya [tʼ]
u u [u]
p p [p]
k k [k]
ğ ɣ [ɣ]
q [qʼ]
ş š [ʃ]
ç č [t͡ʃ]
ʒ, veya з [1] c [t͡s]
ž, veya ʒ [d͡z]
ǯ, veya зʼ [1] ċ [t͡sʼ]
ç̌, veya çʼ č’ [t͡ʃʼ]
x x [x]
c ǯ [d͡ʒ]
h h [h]
f f [f]

Dilbilgisel durumlar

Lazcada ismin sekiz farklı hali vardır. Bunlar; yalın, kılıcısız, datif, genitif, latif, ablatif ve kullanımı bittiği düşünülen zarf halidir.

  İşaret
Yalın-i/-e
Kılıcısız-k
Datif-s
Genitif-
Latif-işa
Ablatif-işe
Enstrümental-ite
Zarf-ot

Sıfat çekimleri örneği

  İşaret Kök: mcveş- ("eski")
Yalın-imcveş-i
Kılıcısız-kmcveş-i-k
Datif-smcveş-i-s
Genitif-mcveş-
Latif-işamcveş-işa
Ablatif-işemcveş-işe
Enstrümental-itemcveş-ite
Zarf-otmcveş-ot

İsim çekimleri örneği

  İşaret Stem: ǩoç- ("adam")
Yalın-iǩoç-i
Kılıcısız-kǩoç-i-k
Datif-sǩoç-i-s
Genitif-ǩoç-
Latif-işaǩoç-işa
AbLatif-işeǩoç-işe
Enstrümental-iteǩoç-ite
Zarf-otn/a

İsimler

Diğer Güney Kafkas dillerinde olduğu gibi Lazcada da isimler ve objeler ikiye ayrılır:

  • 'Akıllı' varlıklar. Bu varlıklar mi? (kim?) sorusu ile bulunur.
  • 'Akıllı olmayan' varlıklar. Bu varlıklar mu? (ne?) sorusu ile bulunur.

İsim sınıflandırma şeması

Somut Soyut
Canlı Cansız
İnsan ve insan benzeri canlılar (ör. Allah, tanrılar, melekler) Hayvan Cansız fiziksel objeler Soyut objeler
Akıllı Akıllı olmayan
mi? ("kim?") mu? ("ne?")

Sayılar

Birkaç fonetik farklılık dışında Lazcadaki sayılar Megrelcedeki sayılar ile aynıdır. Sayı sistemi Gürcücede olduğu gibi vigesimaldır.

Nicel sayılar

Lazcadaki nicel sayıların büyük çoğunluğunun kökü Proto-Kartvelian dillerine dayanır. Sadece ar(t) (bir) ve eči (yirmi), Zan dili ve Gürcüce deki düzenli fonetik refleksler olan Karto-Zan kronolojik düzeyi için yeniden yapılandırılmıştır. Silya (bin) sözcüğü Pontus Rumcasından alınmıştır ve orijinal Lazcada vitoši olarak geçer.

Lazcadaki nicel sayıların Megrelce, Gürcüce ve Svanca ile karşılaştırılması

  Lazca Megrelce Gürcüce Svanca
1 ar(t) arti erti ešxu
2 jur/cur žiri/žəri ori yori
3 sum sumi sami semi
4 otxo otxi otxi oštxw
5 xut xuti xuti woxušd
6 anşi amšvi ekvsi usgwa
7 şkvit škviti švidi išgwid
8 ovro ruo rva ara
9 çxoro čxoro cxra čxara
10 vit viti ati ešd
11 vitoar vitaarti tertmeṭi ešdešxu
12 vitojur vitožiri tormeṭi ešdori
13 vitosum vitosumi cameṭi ešdsemi
14 vitotxo vitaantxi totxmeṭi ešdoštx
15 vitoxut vitoxuti txutmeṭi ešdoxušd
20 eçi eči oci yerwešd
21 eçidoar ečdoarti ocdaerti yerwešdiešxu
30 eçidovit ečdoviti ocdaati semešd
40 jurneçi žaarneči ormoci woštxuešd
50 jurneçidovit žaarnečdoviti ormocdaati woxušdešd
60 sumeneçi sumoneči samoci usgwašd
70 sumeneçidovit sumonečdoviti samocdaati išgvidašd
80 otxoneçi otxoneči otxmoci arašd
90 otxoneçidovit otxonečdoviti otxmocdaati chxarašd
100 oşi oši asi ašir
101 oşi do ar ošarti aserti ašir i ešxu
102 oşi do jur ošžiri asori ašir i yori
110 oşi do vit ošviti asati ašir i ešd
200 juroşi žiroši orasi yori ašir
500 xutoşi xutoši xutasi woxušd aršir
1000 şilya/vitoşi antasi atasi atas
1999 şilya çxoroş

otxoneçdovit̆oçxoro

antas čxoroš

otxonečdovitočxoro

atas cxraas

otxmocdacxrameṭi

atas čxara ašir

chxarašd chxara

2000 jurşilya žiri antasi ori atasi yori atas
10000 vit şilya viti antasi ati atasi ešd atas

Sıra sayıları

Lazcada sıra sayıları ma-...-a eklerinin arasına konulur. Megrelcede ise sayılara -n eki eklenir. Ma-...-a ekleri Proto-Kartvelian dillerinden alınmıştır. (Gürcüce me-...-e' ve Svanca me-...-e)

Sıralı sayılarını türetme kuralı

Lazca Megrelce Gürcüce Svanca
ma-SAYI-a(ni) ma-SAYI-a me-SAYI-e me-SAYI-e

Lazcadaki sıra sayılarının Megrelce, Gürcüce ve Svanca ile karşılaştırılması

  Lazca Megrelce Gürcüce Svanca
1. maartani ṗirveli ṗirveli manḳwi
2. majura(ni) mažira meore merme
3. masuma(ni) masuma mesame meseme
4. maotxa(ni) maotxa/mantxa meotxe meuštxwe
5. maxuta(ni) maxuta mexute meuxušde
6. maanşa(ni) maamšva meekvse meusgwe
7. maşkvita(ni) maškvita mešvide meyšgwide
8. maovra(ni) maruo merve meare
9. maçxora(ni) mačxora mecxre meyčxre
10. mavita(ni) mavita meate meyšde
11. mavitoarta(ni) mavitaarta metertmeṭe meyšdešxue
12. mavitojura(ni) mavitožira metormeṭe meyšdore
13. mavitosuma(ni) mavitosuma mecameṭe meyšdseme
14. mavitotxa(ni) mavitaantxa metotxmeṭe meyšdoštxe
15. mavitoxuta(ni) mavitoxuta metxutmeṭe meyšdoxušde
20. maeça(ni) maeča meoce meyerwešde
21. eçidomaarta(ni) ečdomaarta ocdameerte
30. ečidomavita(ni) ečdomavita ocdameate mesemešde
40. majurneça(ni) mažaarneča meormoce meuštxuešde
50. jurneçidomavita(ni) žaarnečdomavita ormocdameate meuxušdešde
60. masumeneça(ni) masumoneča mesamoce meusgwešde
70. sumeneçidomavita(ni) sumonečdomavita samocdameate meyšgwidešde
80. maotxoneça(ni) maotxoneča meotxmoce mearašde
90. otxoneçidomavita(ni) otxonečdomavita otxmocdameate mečxarašde
100. maoşa(ni) maoša mease meašire
101. oşmaarta(ni) ošmaarta asmeerte
102. oşmajura(ni) ošmažira asmeore
110. oşmavita(ni) ošmavita asmeate
200. majuroşa(ni) mažiroša meorase meyorašire
500. maxutoşa(ni) maxutoša mexutase meuxušdašire
1000. maşilya(ni)/mavitoşa(ni) maantasa meatase meatase

Kesirli sayılar

Lazca ve Megrelcedeki kesirli sayı türetme kuralı Eski Gürcüce ve Svancaya benzer.

Kesirli sayıları türetme kuralı

Lazca Megrelce Gürcüce Svanca
Eski Yeni
na-SAYI-al/or na-SAYI-al/or na-SAYI-al me-SAYI-ed na-SAYI-al/ul

Lazcadaki kesirli sayıların Megrelce, Gürcüce ve Svanca ile karşılaştırılması

  Lazca Megrelce Gürcüce Svanca
Eski Yeni
whole mteli teli mrteli mteli tel
half gverdi gverdi naxevari naxevari xənsga
1/3 nasumori nasumori nasamali mesamedi nasemal
1/4 naotxali naotxali/naantxali naotxali meotxedi naoštxul
1/5 naxutali naxutali naxutali mexutedi naxušdal
1/6 naanşali naamšvali naekvsali meekvsedi nausgwul
1/7 naşkvitali naškvitali našvidali mešvidedi nayšgwidal
1/8 naovrali naruali narvali mervedi naaral
1/9 naçxorali načxorali nacxrali mecxredi načxaral
1/10 navitali navitali naatali meatedi naešdal
1/11 navitoartali navitaartali natertmeṭali metertmeṭedi naešdešxul
1/12 navitojurali navitožirali natormeṭali metormeṭedi naešdoral
1/20 naeçali naečali naocali meocedi nayerwešdal
1/100 naoşali naošali naasali measedi naaširal
1/1000 naşilyali/navitoşali naantasali naatasali meatasedi naatasal

Zamirler

Kişisel zamirler

Lazca Megrelce Gürcüce
Khopa-Chkhala Vitze-Arkabe Atina-Artasheni
Ben ma(n) ma ma ma me
Sen si(n) si si si šen
O aya haya ham ena esa
Bu ia heya him ina isa
Biz çki çku şǩu čki/čkə čven
Siz tkvan tkvan t̆ǩva tkva tkven
Onlar antepe hamtepe hani enepi eseni
Bunlar entepe hemtepe hini inepi isini

İyelik zamirleri

Lazca Megrelce Gürcüce
Khopa-Chkhala Vitze-Arkabe Atina-Artasheni
Benim çkimi çkimi şǩimi čkimi/čkəmi čemi
Senin skani skani sǩani skani šeni
Onun muşi muşi himuşi muši misi
Bizim çkini çkuni şǩuni čkini/čkəni čveni
Sizin tkvani tkvani t̆ǩvani tkvani tkveni
Onların mutepeşi hemtepeşi nişi inepiš mati

Fiiller

Lazcada fiillerin; kişi, sayı, versiyon, zaman, ruh hali, görünüm ve ses belirten halleri vardır.

İnsan ve sayılar

Lazcada fiiller, Megrelce, Gürcüce ve Svancada olduğu gibi tek değerlikli, iki değerlikli ve üç değerlikli olabilir.

  • Tek değerlikli fiiller sadece öznel bir kişiliğe sahiptir ve geçişsizdir.
  • İki değerlikli fiiller bir konu ve bir nesneye sahiptir (doğrudan veya dolaylı). Onlar:
    • Nesne doğrudan ise geçişlidir
    • Nesne dolaylı ise geçişsizdir
  • Üç değerlikli fiiller bir konu ve iki nesneye sahiptir (biri doğrudan ve diğeri dolaylı) ve geçişsizdirler.
Verb personality table
Tek değerlikli İki değerlikli Üç değerlikli
geçişsiz geçişli geçişsiz geçişli
Konu + + + +
Doğrudan nesne + +
Dolaylı nesne + +

Kişi tekil veya çoğul olabilir.

Lazcadaki kişi ve nesne işaretleri Megrelcedekilerle aynıdır.

Nesne işaretleri

  Tekil Çoğul
S1 v- v-...-t
S2 ∅- ∅-...-t
S3 ∅-...-n/-s/-u ∅-...-an/-es

Nesne işaretleri

  Tekil Çoğul
O1 m- m-...-an/-es/-t
O2 g- g-...-an/-es/-t
O3 ∅- ∅-...-an/-es

Önceden sessiz harfin kullanıldığı durumlarda v- ve g- harfleri fonetik olarak değişir:

  • sesli ünsüzlerden önce: v- → b-
  • sessiz ünsüzlerden önce:
    • v- → b- → p-
    • g- → k-
  • gırtlaklı ünsüzlerden önce:
    • v- → b- → p̌-
    • g- → ǩ-

Version

Megrelce, Gürcüce ve Svancada olduğu gibi Lazcada da versiyon kiplerini göstermenin dört farklı türü vardır:

  • öznel - eylemin eylemi yapan için tasarlandığını gösterir,
  • amaç - eylem başka bir kişiye yöneliktir,
  • nesnel-pasif - eylem başka bir kişi için amaçlanmıştır ancak konu pasiftir,
  • tarafsız - tarafsız olarak.

Lazcada versiyon işaretlerinin Megrelce, Gürcüce ve Svanca ile karşılaştırılması

Versiyon Lazca Megrelce Gürcüce Svanca
Öznel -i- -i- -i- -i-
Amaç -u- -u- -u- -o-
Nesnel-pasif -a- -a- -e- -e-
Tarafsız -o- -o-/-a- -a- -a-

Zaman kipleri

Lazca'da en fazla 22 mastar eki olabilir. Bunlar üç seri hâlinde gruplandırılmıştır (Oqopumu/ovapu/oyapu).

Fiil çekim örneği

kökü: ç̌ar- (yazmak) ve r- (olmak)

I Serisi
Khopa-Chkhala Vitze-Arkabe Atina-Artasheni
şimdiki zaman ç̌arups ç̌arums
hikâye birleşik zamanı ç̌arupt̆u ç̌arumt̆u
optatif hikâye birleşik zamanı ç̌arupt̆as ç̌arumt̆as
imperfective inferential ç̌arupt̆-eren ç̌arumt̆u-doren ç̌arumt̆u-donu
şartlı şimdiki zaman ç̌arupt̆u-ǩon ç̌arumt̆u-ǩo(n)
gelecek zaman I (r)t̆as-unon (r)t̆asen ort̆as-en
geçmişte kalmış gelecek zaman I (r)t̆as-unt̆u t̆ast̆u ort̆as-eret̆u
II Serisi
Khopa-Chkhala Vitze-Arkabe Atina-Artasheni
geniş zaman ç̌aru
optatif geniş zaman ç̌aras
aoristic inferential I ç̌ar-eleren

/ç̌ar-een /ç̌ar-elen

ç̌aru-doren ç̌aru-donu
aoristic inferential II ç̌ar-eleret̆u

/ç̌ar-eet̆u /ç̌ar-elet̆u

ç̌aru-dort̆u
aoristic inferential optative ç̌ar-eleret̆as

/ç̌ar-eet̆as /ç̌ar-elet̆as

n/a
aoristic conditional ç̌aru-ǩon
gelecek zaman II ç̌aras-unon ç̌aras-en
geçmişte kalmış gelecek zaman II ç̌aras-unt̆u

/ç̌ara-t̆u

ç̌ara-t̆u ç̌aras-ert̆u
conditional of aoristic inferential II ç̌ar-eleret̆u-ǩon

/ç̌ar-eet̆u-ǩon

n/a
inferential of the past of future II ç̌aras-unt̆-eren ç̌ara-t̆u-doren n/a
conditional of the past of future II ç̌ara-t̆u-ǩon n/a
III Serisi
Khopa-Chkhala Vitze-Arkabe Atina-Artasheni
inversive inferential I uç̌arun
inversive inferential II uç̌arut̆u
inferential optative uç̌arut̆as
inferential conditional uç̌arut̆u-ǩo(n)

Eskiliğine göre bu mastar ekleri iki kümede gruplandırılabilir:

  • eski (birincil) (Megrelce ile aynı).
  • yeni (ikincil) temel mastar eklerinden türetilmiştir (Lazcaya özel).

Mastar eklerini eskiliğine göre sınıflandırılması

Yeni (Lazcaya özel) Eski (Megrelce ile aynı)
imperfective inferential şimdiki zaman
gelecek zaman I hikâye birleşik zamanı
past of future I optatif hikâye birleşik zamanı
aoristic inferential I şartlı şimdiki zaman
aoristic inferential II geniş zaman
aoristic inferential optative optatif geniş zaman
future II koşullu geniş zaman
past of future II inversive inferential I
Conditional of aoristic inferential II inversive inferential II
inferential of the past of future II inferential optative
conditional of the past of future II inferential conditional

Belirteç

Belirteç, önermenin görünür bir gerçek olarak alınması gerektiğini iddia etmektedir.

Sorular

Bir gösterge ifadesini soruya dönüştürmenin iki yolu vardır:

  • Soru belirten kelimelerini kullanarak. ör. mi? (kim?), mu? (ne?), so? (nerede?), mundes? (ne zaman?), muç̌o? (nasıl?) vb. Bu kural Megrelce, Gürcüce ve Svancada da geçerlidir.
  • Bir fiilin yanına soru eki olan -i harfini ekleyerek. Aynı ek Megrelcede -o, Eski Gürcücede -a ve Svancada -ma/-mo/-mu'dur.

Emir kipi

Bir emri veya isteği ifade eder. 2. şahısa (tekil / çoğul) karşı kullanıldığında geniş zaman kullanılır ve geriye kalan tüm durumlarda optatif geniş zaman kullanılır.

Dilek kipi

Olasılık, dilek, arzuyu ifade eder.

Şartlılık kipi

Bir durumun olması ya da olmaması için gerekli koşulları ifade eder. Bu gibi durumlarda -ǩo (At.-Arsh, Vtz.-Ark.) / -ǩon/-ǩoni (Khop.-Chkh.) ekleri kullanılır.

Notlar

  1. Extension consonnant for the Altaic (Turkish) version of the Latin alphabet, often represented with the digit three (3) (currently missing from Unicode ?) ; the Cyrillic letter ze (З/з) has been borrowed in newspapers published in the Socialist Republic of Georgia (within USSR) to write the missing Latin letter ; modern orthographies used today also use the Latin digraphs Ts/ts for З/з ve Ts’/ts’ for(З’/з’

Kaynakça

  • Chikobava, Arn. (1936). Grammatical analysis of Laz with texts (Gürcüce). Tiflis.
  • Chikobava, Arn. (1938). Chan-Megrel-Gürcüce Comparative Dictionary (Gürcüce). Tiflis.
  • Fähnrich, H. & Sardzhveladze, Z. (2000). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages (Gürcüce). Tiflis.
  • Kajaia, O. (2001–2002). Megrelce-Gürcüce dictionary. 3 Vols. (Gürcüce). Tiflis.
  • Kartozia, G. (2005). The Laz language ve its place in the system of Kartvelian languages (Gürcüce). Tiflis.
  • Klimov, G. (1964). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages (Rusça). Moskova.
  • Klimov, G. (1998). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Mouton de Gruyter.
  • Klimov, G. (1998). Languages of the World: Caucasian languages (Rusça). Moskova: Academia.
  • Marr, N. (1910). Grammar of Chan (Laz) with reader ve wordlist (Rusça). St. Petersburg..
  • Qipshidze, I. (1911). Additional information about Chan (Rusça). St. Petersburg.
  • Qipshidze, I. (1914). The Grammar of Mingrelian (Iver) Language with reader ve dictionary] (Rusça). St. Petersburg..
  • Shanidze, A. (1973). Essentials of Gürcüce Grammar (Gürcüce). Tiflis.
  • Topuria, V. & Kaldani, M. (2000). Svanca Dictionary (Gürcüce). Tiflis.

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.