Latinceden Rumenceye ses değişiklikleri
Kaba Latince dönemi
Iotacization
Kaba Latince'de, diğer ünlü izleyen kısa /e/ ve /i/ yarı ünlüle /j/ değiştirildi. Daha sonra, /j/'den önce olan ünsüzleri palatalize edildi.
- Lat. puteum > *putju > Rum. puţ, fakat:
- Lat. rōgātiōnem > *rogatjone > *rogačone > Rum. rugăciune ('dua')
- Lat. hordeum > *ordju > *ordzu > Rum. orz ('buğday'), fakat:
- Lat. deorsum > *djosu > *džosu > Rum. jos ('aşağı')
- Lat. socium > *sokju > Rum. soţ ('dost', 'koca')
- Lat. cāseum > *kasju > Rum. caş ('bir peynir çeşidi')
- Lat. vīnea > *vinja > *[viɲe] > Rum. vie /vije/
- Lat. mulierem > *muljere > *[muʎere] > Rum. muiere /mujere/ ('kadın')
Labial ünsüzler değişmezdi:
- Lat. rubeum > *robju > Rum. roib
Ünlüler
Latince ünlüler a, o ve u değişmezdiler:
- Lat. mare > Rum. mare ('deniz')
- Lat. pālum > *paru > Rum. par ('direk')
- Lat. focum > *focu > Rum. foc ('ateş')
- Lat. pōmum > *pomu > Rum. pom ('meyve veren bir ağaç')
- Lat. multum > *multu > Rum. mult ('çok')
- Lat. tū > Rum. tu ('sen')
Latince'de kısa bir u, (ama m ve b'den önce gelen de) o haline geldi.
- Lat. *autumna (from autumnus) > *tomna > Rum. toamnă ('sonbahar')
- Lat. *rubeum > *robju > Rum. roib
Bazan Latince'de uzun bir ō u haline geldi:
- Lat. cohortem > *cōrtem > Rum. curte
e ve i ünsüzleri aşağıdaki değişlikler yaptılar:
- kısa, vurgulu e *[ɛ] haline geldi
- kısa, vurgusuz e, uzun ē ve kısa i *e haline geldi
- uzun ī değişmez (i)
Meselâ:
- Lat. pellem > *[pɛlle] > Rum. piele /pjele/ ('deri')
- Lat. signum > *semnu > Rum. semn ('simge')
- Lat. vīnum > *vinu > Rum. vin ('şarap')
Ünsüzler
Yalnız ünsüzlerde, büyük değişiklikler yoktu.
- Lat. quattuor > *quattro > Rum. patru ('dört')
- Lat. equa > *[ɛpa] > *jepa > Rum. iapă ('kâbus')
- Lat. lingua > *lemba > Rom. limbă ('dil')
- Lat. quid > *ke > Rum. ce ('ne')
- Lat. quandō > *kando > *kându > Rum. când ('ne zaman')
- Lat. sanguis > *sange > Rum. sânge ('kan')
Diğer değişiklikler: ct > pt, gn > mn ve x > ps. Daha sonra, ps s haline gelerek kolaylaştırıldı.
- Lat. factum > *faptu > Rum. fapt ('olgu')
- Lat. signum > *semnu > Rum. semn ('simge')
- Lat. coxa > *copsa > Rum. coapsă ('kalça'), fakat:
- Lat. laxō > *lapso > *lasu > Rum. las ('bırakıyorum')
Sözcük sonundaki ünsüzler
Bütün sözcük sonundaki ünsüzler kayboldu.
Proto-Rumence'ye kadar
'l' rotasizmi
Ünlüler aralarındakı l r oldu.
- Lat. gelu > Rom. ger ('frost')
- Lat. salīre > Rom. a sări (sărire) ('sıçramak')
Palatalizasyon
- Lat. testa > *[tɛsta] > *tjesta > *ţesta > Rom. ţeastă ('kafatası')
- Lat. decem > *[dɛke] > *djeke > *dzeče > Rom. zece ('on')
- Lat. servum > *[sɛrbu] > *sjerbu > Rom. şerb ('serf')
- Lat. dīcō > *dziku > Rom. zic ('söylüyorum')
Vurgusuz ünlüler hafifletmesi
Vurgusuz a ă oldu ya vurgusuz o u oldu. Then ă became e after palatal sounds. Unstressed o was kept in some words due to analogy.
- Lat. capra > Rom. capră ('goat')
- Lat. vīnea > *vinja > *viɲă > *viɲe > Rom. vie /vije/ ('bağ')
- Lat. fōrmōsum > Rom. frumos ('güzel')
Backing of e
The vowel e was changed to ă when preceded by a labial consonant and followed by a back vowel in the next syllable (i.e. it stayed e when the following vowel was i or e):
- Lat. mēnsam > *mesa > *măsă > Rom. masă ('table'), fakat
- Lat. mēnsae > *mese > Rom. mese ('masalar')
- Lat. vēndō > *vendu > *văndu > *vându > Rom. vând ('satıyorum'), fakat
- Lat. vēndis > *vendi > *vendzi > *vindzi > Rom. vinzi ('satıyorsun')
Yeni değişiklikler
Bu değişiklikler bütün lehçelerinde değil. Some belong to the standard language, while some do not.
Changing of voiced affricates into the corresponding fricatives
Cenûbî lehçelerde ve Standart Rumence'de, dz kaybedildi, z sesine dönüştü:
- dzic > zic ('söylüyorum')
- lucredzi > lucrezi ('çalışıyorsun')
The affricate dž became j only when hard (i.e. followed by a back vowel):
- gioc /dʒok/ > joc ('oyun'), fakat:
- deget /dedʒet/ ('parmak') did not change.
Insertion of a glide /j/ between 'â' and soft 'n'
This affects only a few words:
- pâne > pâine ('ekmek')
- câne > câine ('köpek')
It also explains the plural mână - mâini ('el(ler)'). This is also specific to southern dialects and the standard language; in other regions one may hear câne etc.
'ş', 'ţ' ve 'dz' sertliği
Şimâlî lehçelere ilgilendirir. İnce vokalleri kalınlarıyla değişir:
- şi > şî ('ve')
- ţine > ţânʲe ('tutuyor')
- dzic > dzâc ('söylüyorum')