Kayyum Nasırî

Tatarların ulusal uyanışı ve aydınlanmasının sembolü olan Abdülkayyum Nasıri, 15 Şubat 1825'te Yukarı Şırdan köyünde altı çocuklu bir ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk eğitimini babası Molla Abdünnasır'dan aldıktan sonra babası tarafından Kazan'daki Akmescid Medresesi'ne gönderildi. Bu medresede eğitim gördüğü 1855 yılına kadar kaldı ve Farsça, Arapça ve Rusça öğrendi. Ardından İlahiyat Akademisi'nde Tatarca öğretmenliğinde bulundu. 1871 yılında bu görevinden uzaklaştırıldı.

Rusça kurslarda Tatar çocuklarına Rusça öğretmeye başladı. 1873'ten istifa ettiği 1879 yılına kadar Muallim Mektebi'nde Tatarca öğretmenliği yaptı. Tercümanlık ve çeviriler yaptı, takvimler çıkardı. Coğrafya, matematik ve geometri ders kitapları yazdı. 1885 yılında Kazan Üniversitesi Arkeoloji-Tarih ve Etnografya Cemiyeti’ne asıl üye olarak seçildi.

Doğu edebiyatına hayran olan Nasırî, Arapça, Farsça'dan pek çok eseri Tatarcaya tercüme etti. Kendi anlayışına göre dindar olan Nasırî dinsizlikle itham edilmiştir. Osmanlı Türkçesi ve Çağatay Türkçesinden arındırılmış saf Tatarca taraftarı idi.[1] Eğitime önem veren Nasırî Rusça bilmeyen Tatarlar için Rusça sözlükler ve gramer kitapları hazırlamıştır. 20 Ağustos 1902 tarihinde ölmüştür, Kazan Mezarlığı'na gömülmüştür.

Rus oryantalistler; Maslovsky ve Joseph M. E. Gottwald Tatarca, Gülnar Hanım kendisinden Tatarca ve Türkçe dersleri almıştır. Osmanlı aydınları arasından Abdullah Cevdet kendisini Kazan'da ziyaret etmiştir ve gazetesinde ölümünden ötürü bir yazı neşretmiştir.

Eserlerinden bazıları şunlardır:

• Mecma‘u’l-ahbâr
• Nahiv Kitabı
• Numûne ya ki Enmûzec
• Kavâid-i Kitâbet
• Enmûzec
• Fevâkihü’l-cülesâ
• Coğrafya-yı Kebîr
• Istılâhât-ı Coğrafya
• Tatarca-Rusça Lugat
• Ahlâk Risâlesi