Kararlı Güç Harekâtı

EF-111A Raven Savaş Uçağı Aviano Üssü'nde Bosna Sırp hedeflerine hava akını düzenlemeye hazırlanırken (12 Eylül 1995)

30 Ağustos günü saat 02.00'te İtalya’daki üslerden ve Adriyatik’teki USS Theodore Roosevelt ve USS America uçak gemilerinden havalanan 60’ı aşkın uçağın, Saraybosna çevresindeki Bosna Sırp mevzilerini vurulmasıyla başlayan yoğun bombardıman 12 gün sürdü. Pentagon, Irak'ın askerî potansiyelinin tamamen imhasıyla sonuçlanan Çöl Fırtınası hava harekâtında kullandığı özellikleri göz önünde tutularak Sırp Cumhuriyeti Ordusunu zayıflatmak amacını gütmüştür. Bunun dışında, Fırtına Harekâtıyla Krayina'yı bozguna uğratan Hırvat-Boşnak güçleri, Amerikan-İngiliz-Kuveyt-Suudi kara birlikleri rolünü oynayacaktı.

NATO'nun saldırılarında Nevesinje'de, Bijeljina'da, Saraybosna'da (Sırpların çoğunlukta olduğu Hadžići, Ilidža, Ilijaš, Novi Grad ve Vogošća), Pale'de, Lukovica'da, Čajniče'de, Foča'da, Vişegrad'de, Han Pijesak'ta, Rogatica'da, Vlasenica'da, Miliçi'de, Sokolac'ta, Kalinovik'te, Lisina'da, Banya Luka'da, Kasindol'da, Pavlovac'ta, Crna-Rijeka'da, Svinjara'da, Doboj'da, Pecanje'de, Kozara, Majevica, Ozren ve Jahorina dağlarında, Gorajde ve Tuzla yakınlarında çok sayıda askeri ve sivil hedef vuruldu. Hava saldırıları sonucunda hava savunma sistemleri, radar ve haberleşme sistemleri, iletişim ve komando merkezleri, ağır silahların mevzileri, silah depoları, askeri üsler, kışlalar, silah fabrikaları, uçaksavar topları, köprüler, televizyon vericileri, radyo istasyonları ve su kuleleri tahrip edilmiştir. Bu da Bosna Sırp birliklerinde ağır bir zayiata sebebiyet verdi ve ordu düzeni bozulup maneviyatı kırıldı. Ezici bir üstünlük sağlayan Hırvat ve Boşnak güçleri, Bihaç-Una nehri, Drvar-Mlinişte-Vigorog-Donji Vakuf ve Maglaj-Vozuća-Orahovica cephe hatlarını yarmayı ve Sırp Cumhuriyetine ait 4.000 kilometrekarelik topraklarını işgal etmeyi başardılar. (bakınız: NATO destekli etnik temizlikler) Batı'da gelişen aşırı Sırp düşmanlığı boyutları o kadar ileri gitmiş ki, kendi Sırplar Sırp sivilleri öldürmek ve zarara uğratmakla da suçlandı. Özgür Avrupa Radyosu yorumcusunun sözleri ise Batı'nın tutumunu açıkça ortaya koymaktadır: "NATO Sırp mevzilerine darbeyi umutsuzluk anlarında indiriyordu".[10]

NATO'cular 'misilleme harekâtı' başlatarak ilk fırsatta Radovan Karaciç'i öldürmek amacını gütmüşlerdir. Harekâtı ilk günü Sırp Cumhuriyeti başkenti Pale birkaç kez havadan bombardımana uğramıştı, idare binaları ve Karaciç'in ikametgâhı tahrip edilmişti. Bunlarla birlikte NATO, Karaciç'in Saraybosna'da bulunduğu haberi sebebiyle Sırp Saraybosnasını en yoğun bir bombardımana tabi tuttu. Üç günlük bombardımanlar sonucu Haciçi'de evlerin 100'den fazlası, su kalesi, benzin istasyonu tahrip edilip Ortodoks Mezarlığı hasar gördü. Uşivak'taki 40 ton kimyasal maddenin bulunduğu bir depo da hasar gördü.[11]

30 Ağustos günü NATO tarafından Rogatica'ya atılan 1.000 kg'lık bomba, on kişinin ölmesine, beş insanın da kalıcı yaralar edinmesine neden oldu. Aynı gün Kasindol hastanesi hasar gördü, Nevesinje Belediye Sarayı, Majevica Dağındaki Sırp köyleri ve Lukavica Teknik Üniversitesi vuruldu. 250 sivil Üniversitesi'nin mahzenlerinde siperlendiler. Çarşamba sabahı NATO, Kmur Tepesindeki verici ve Çayniçe'nin çevresindeki sivil hedeflerini de vurdu. Podrinje bombalamaları sürdürülürken, Srbinje ile Gorajde arasındaki Ustikolina köyüne atılan füzeler ve ağır bombalar nedeniyle evlerin birçoğu yakıldı.[12] 31 Ağustos günü NATO tarafından Ozren Dağı yakınındaki Kalauzoviçi ve Komar köylerinin bombalanması sonucunda birçok sivil öldü.[13]

5 Eylül günü NATO, Sırp ağır silahlarını Sırp Saraybosnasının dışına çekmeme bahanesi kullanarak hava akınlarını tekrar başlattı. Karaciç'in muhtemel barınağı bulunduğu Haciçi'nin ve VRS karargâhı yerleştiği Han-Pijesak'ın temel hedefler olduğundan bu kasabalara 5-11 Eylül arası adet ve misket bombası dışında 5.800 uranyumlu füze ve bomba atıldı. Han-Pijesak'ta mülteci kampları, çiftlikler, su tesisleri gibi unsurlar temel saldırı hedefleri oldu. Kent elektriksiz ve susuz kaldı, nüfus sığınaklara kaçtı. Haciçi'ye, Lukavica'ya, Pavlovac'a, Vraçe'ye, Pale'ye ve İgman Dağındaki köylere saldırıları sonucu onlarca konut, üç transformatör merkezi, iki su kulesi, dört erzak deposu, hamamçamaşırhane ve Teknik Onarım Fabrikası (Tehnički remontni zavod Hadžići) kırıldı, Sırp Saraybosnasında elektrik ve su kesildi. Hedefini şaşıran bombalar Sırp Saraybosnasındaki Rus UNPROFOR Taburu mevzilerine düştü, 1 Rus askeri hafif yaralandı.

Ayrıca, Güney-Doğu Bosna ve Doğu Hersek şehirlerine hava akınları artmaya başlamıştı. 6 Eylül (saat 16.00-17.00) tarihindeki Vişegrad Bombardımanı 110 kV'luk enerji nakil hattını kesti. 5-6 Eylül günlerinde, Nevesinje'ye atılan onlarca füze ve 1.000 kg'lık bomba büyük maddi hasara ve sivil kayıpların bilinmeyen sayısına neden oldu. 9 Eylül sabahı ise, NATO Nevesinje radyo televizyon kulesine vurdu, 2 kişi öldü, birkaç kişi de yaralandı. Ratko Mladiç'in doğum yeri olan Kalinovik kenti bombardımanı en barbar şekilde uygulandı. Şehir merkezindeki bütün evler, vericiler, su tesisleri ve Kızılhaç deposu tahrip edildi. Srbinje'de büyük binalar, depolar, posta-telefon-telgrafhane, maden işletmesi, köprüler vuruldu. Kalinovik ve Srbinje elektriksiz ve susuz kaldı. Nüfusu civar ormanlara ve mağaralara kaçıp açık havada ve soğuk yerlerde vakit geçirmek zorunda kaldı. Srbinje mülteci kampına ve Mostar yakınındaki Zivlje köyüne karşı NATO'nun düzenlediği bombardımanlarda 11 kişi öldü, 17 kişi de yaralandı. Praçe, Sutjeska, Ilova va Bistrica nehirleri üzerindeki köprüler bombardımanlarla yıkıldığından yaralıları hastaneye götüremedi. Bir hamile ve bir hasta hastanelere gelirken öldüler.[14]

Fransız uçağı (SEPECAT Jaguar), Majevica Dağındaki İletişim Merkezine 1.000 kg'lık bomba attıktan sonra Sırp Cumhuriyeti başkenti Pale ile telefon bağlantısı kesildi. 7 Eylül günü Doboj'a 1.000 kg'lık bomba da atılmış, yıkıntıların altından çıkarılan sivil sayısının 15 olduğunu ve 5 yaşından önceki 4 çocuğun da dahil olduğunu tespit edilmiştir.[15]

Tomahawk füzesi saldırısından önceki Lisina iletişim istasyonu (10 Eylül 1995)

Tomahawk füzesi saldırısından sonraki Lisina iletişim istasyonu (10 Eylül 1995)

9 Eylül Cumartesi günü NATO, operasyonu genişleterek Banya Luka, Bosanska Krupa, Gradişka, Sanski Most, Sanica, Klyuç, Petrovac, Drvar, Prnyavor, Tesliç, Sırp Saraybosnası, Pavlovac, Srbinje ve Kozara (verici istasyonu tahrip edildi), Majevica, Jahorina, Igman dağları gibi Sırp Cumhuriyeti’nde hedeflere bir vuruş yaptılar.[16] Tesliç yakınındaki Gornja Radonja'nın vurulması sonucu 4 Sırp evin tahrip edildiğini, 2 kişinin yıkıntılar altında kaldığını, 1 kadın ve 3 çocuk yaralandığını bildirildi.[17] 9 Eylül saat 20:30'da Semizovac-Srednje yolundaki Ljubina nehri üzerinde köprüden geçen arabaya roket saldırısı 26-yaşındaki kız Radmila Galinac ve kardeşi Radenko Galinac'ın ölümüne yol açtı.[17][18] Onun ikiz kardeşi Radovan Galinac 27 Ağustos'ta Boşnaklar tarafından öldürüldü.

10 Eylül sabahının erken saatlerinde Amerikan kruvazörü USS Normandy'den fırlatılan 13 Tomahawk füzesi Lisina’da (Banya Luka) Bosna Sırp askeri hedefleri vurdu. Akşam Tomahawk'lı saldırı ardından Banya Luka'ya yoğun hava akınları başladı. NATO savaş uçakları, iletişim merkeleri, radyotelevizyon vericileri, elektrik ve su tesislerinin üstüne 250, 500 ve 1.000 kg'lık bombalar atıyordu.[19] Pazar günü NATO, Srbinje, Han-Pijesak, Gorajde yakınındaki Trovrh, Sekoviçi, Majevica, Kalesija, Vişegrad, Bosanska Krupa (aynı zamanda Una nehrinin Batı kıyısındaki Boşnaklar Krupa'yı top ateşine tuttu ), Jasenica'yı da bombalıyordu. Bir bomba Prnjavor'un 12 km güneyindeki Donji Vijacani köyünde kilise ile okul arasında yere düştü, ama patlamadı (Pentagon, eski silah ve cephanenin imha işlemine para harcamamak için kullanım süresi geçmiş bombalar ve füzeler kullandı).

11 Eylül saldırıları yeniden Mladiç'in doğum yeri olan Kalinovik'e karşı gerçekleştirdi. Bu saldırıda şehir fiilen tamamen yıkıldı ve birçok sivil (kadın ve çocuk dahil) yaralandı. Voçani köyü (balık çiftliği, okul ve su boru hattı hasar gördü), Srbinje (1 sivil öldü, birkaç kadın ve çocuk yaralandı) ve Banya Luka pazartesi günü NATO da kurbanı oldu.

12 Eylül günü Doboj'da Usora sanayi merkezindeki binalar alevler içindeydi, 2 kişi öldü, birkaç kişi de yaralandı. Ayrıca, Boşnak birlikleri, Vozuça'yı kuşattıkça Doboj'u ateşe tutmaya başlatmıştı.[8] 13 Eylül tarihindeki Doboj'a uyumlu NATO-Boşnak saldırısı sonucu 5 kişi öldü ve 10'dan fazlası yaralandı.

Çarşamba günü NATO, Banya Luka'yı ve Sırp Saraybosnası'nı bombalamaya devam ediyordu. Sırp Saraybosnası salgın hastalıkların tehdidi altında bulunduğunu belirtildi.

Sırp Cumhuriyeti Başkomutanı Ratko Mladiç, 26 Eylül 1995'te düzenlediği basın toplantısında, NATO'nun Sırp Cumhuriyeti'ne 10.000 ton patlayıcı attığını bildirdi.[20] 60-yaşındaki Sırp kadını, bu hava akınlarının çocukluk döneminde yaşadıkları Faşist bombardımanlarına benzediğini söyledi.[21]

Devlet	Sorti sayısı	Yüzde (%)	Uçaklar
ABD	2.318	%65,9	A-10, F-15E, F/A-18, F-16, EA-6B, EC-130E, EC-130H, AC-130, KC-135, KC-10, MH-53, MC-130, EF-111A
Birleşik Krallık	326	%9,3	GR-7, FMK-3, L-1011, FA-2, E-3D
Fransa	284	%8,1	Mirage F-1, SEPECAT Jaguar, Mirage 2000, Super Etendard, E-3F, C-135, Puma
Hollanda	198	%5,6	F-16
NATO'ya ait AWACS	96	%2,7	E3A
Türkiye	78	%2,2	F-16
Almanya	59	%1,7	Tornado
İtalya	35	%1,0	Tornado, AMX, Boeing 707, C-130, G-222, E-3
İspanya	12	0,3%	EF-18A, KC-130, CASA 212
Toplam	3.515	%100[22]	-

23-25 Temmuz 1995'te 19. Regiment Royal Artillery'ne mensup 400 asker[23] Saraybosna'da stratejik öneme sahip İgman Dağı'nı ele geçirdi. Daha sonra İngilizlere 1.300 Fransız[23] ve 170 Hollandalı[24] da katıldı. İgman Dağına yerleştiren BM Acil Mukabele Gücü (UN Rapid Reaction Force) 105mm'lik hafif toplara, 155mm'lik AMX 30 AuF1 tanklara ve 120mm'lik havanlara sahipti.

İngiliz topçuları Sırp Saraybosnasını bombalıyorlar. (İgman Dağı, 30 Ağustos 1995)

30 Ağustos günü saat 04.30'te hava akınlarının hemen ardından BM Acil Mukabele Gücü topçu birlikleri, Sırp hedeflerini dövdü. Sırplara saldırı emri İngiliz General Rupert Smith'ten aldı. 30 Ağustos-13 Eylül arasında İngiliz-Fransız-Hollanda birliği, Sırp top bataryalarını, tanklarını, havan mevzilerini ve NATO uçaklarını vurabilecek uçaksavar toplarını susturuyordu. Harekâtın ilk gününde Sırp Saraybosnasına atılan mermi sayısı 600'dü. Bundan sonra BM Acil Mukabele Gücü her gün 1.000 top/havan atışı yaptı. Kara harekâtını diğerlerinden ayıran en önemli özellik ise, harekâtın, MPRI askeri danışmanlarının Boşnak Ordusu Saraybosna Karargâhı'nda bulundukları sırada gerçekleştirilmiş olmasıdır. BM Acil Mukabele Gücü, NATO ve Boşnak Ordusu uyumlu eylemlerde bulunarak aynı Sırp hedeflerini bombaladı. Bu yüzden Boşnaklar Grbavica bir bölgesindeki birkaç mevzileri ele geçirebildiler.

Müslüman Saraybosnasının batısındaki ve güneyindeki Sırp kasabaları ve köyleri de, her gün İgman Dağından bombardımanına uğruyordu. BM Acil Mukabele Gücü tarafından top ve havan ateşinin Sırp Saraybosnasında konutları ve otobüs durağını tahrip ettiği, onlarca sivili hayatını kaybettirdiği kaydedildi. Hava bombardımanı sonucu yangını söndürmeye çalışan itfaiye arabaları da top atışına tutuldu. 8 Eylül günü ise Fransız topçusunun fırlattığı mermi Blažuj hastanesini vurmuş, 10 hasta ve hemşireyi öldürmüş, 22 kişiyi de yaralamış.[16]

Sırpların ağır silahlarını 20 km'lik kapalı alanın dışına çekmediğini bahane eden NATO 30 Ağustos - 1 Eylül, 5 Eylül - 13 Eylül tarihlerinde Bosna Sırp hedeflerini bombaladı. 5-20 Eylül içinde Sırplar, ağır silahlarını ve 250 tankı Saraybosna'dan çekmek zorunda kaldılar. Bunun üzerine Bernard Janvier ve Leighton W. Smith tarafından alınan karar doğrultusunda yapılan ortak açıklamada, Sırpların Saraybosna etrafındaki ağır silahlarını çekme konusunda BM şartlarına uyduğu, bu nedenle şu an için yeni bir hava operasyonuna gerek olmadığı yolunda görüş birliğine varıldığı kaydedildi.[25]

4 Ekim 1995'te NATO savaş uçakları, Sırpların füze bataryalarına üç ayrı hava akını düzenledi. NATO Sözcüsü Binbaşı Dag Christensen yaptığı açıklamada, hava akınlarını doğrularken, Sırplar'ın radarlarının, Bosna üzerindeki uçuş yasağını denetleyen NATO uçaklarına kilitlendiğini, bunun üzerine NATO uçaklarının kendilerini savunmak amacıyla Sırp füze bataryalarına HARM füzeleri fırlattığını söyledi.[26]

8 Eylül-10 Ekim arasında Hırvat ve Boşnak güçleri, NATO'dan aldığı askeri destekle, "Maestral", "Uragan 95", "Una 95", "Sana 95" ve "Južni potez" harekâtları düzenleyerek çoğunlukla Sırpların yaşadığı Šipovo, Jajce, Donji Vakuf, Drvar, Vozuća, Bosanski Petrovac, Ključ, Bosanska Krupa, Mrkonjić Grad ve Sanski Most şehirlerini 'temizlediler'. Hırvat-Boşnak saldırısı sonucu yaklaşık 1.000 Sırp'ın öldürüldüğü veya kayıplara karıştığı, 95.000-120.000 arası Sırp'ın sürüldüğü belirtiliyor.

Bosna Tuzla’da "Eagle Base" adlı önemli ve büyük üs var.[27][28]

Pale yakınındaki Sırpların hedefine bombardıman (ABD uçağının yaptığı havadan fotograf görüntüsü)

4 Eylül 1995'te Ratko Mladiç, Eski Yugoslavya'daki UNPROFOR'un Komutanı Fransız General Bernard Janvier'e gönderdiği mesajda, NATO'yu ve BM Acil Mukabele Gücü'yü Sırplara karşı saldırılarında zayıflatılmış uranyum içeren bombalar ve mermileri kullanmakla suçlayarak bu doğrultuda özel komisyonu kurmak istedi.[29] Daha sonra Mladiç, Sırp Saraybosnası'na 1.000 atık uranyumlu merminin İngiliz-Fransız-Hollanda birliği tarafından atıldığını açıkladı.[15] Bu olayları Bernard Janvier görmezden geldi.

1996 yılında Bosna-Hersek Sırp Cumhuriyeti'ni işgal eden NATO'cularca kukla bir hükûmet kuruldu. Bilyana Plavşiç kukla hükûmeti, doğal felaketin boyutlarını gizlemek için elinden geleni yaptı. Bu maksatla Plavşiç, kanser hastalıkların artış nedenleri incelemek muhalefet girişimleri sertçe bastırıyordu. Bosna-Hersek'te radyoaktif silah kullanılması, beş yıl boyunca en fazla gizlenmeye çalışılan konulardan birisiydi. Ancak 2001 yılı Ocak ayında patlayan 'Balkan Sendromu' skandalı sessizlik perdesini yırttı. Dünya kamuoyu, Kosova'da görev yapmış bir NATO askerleri arasındaki kanserden ölümler ve 1999 yılındaki uranyumlu füzeleri ve bombaları kullanması haberlerini aldıktan sonra Bosna-Hersek sorunlarıyla da ilgilendi.

Belgrad Askeri Hastanesi Adli Tıp Başkanı Dr. Zoran Stankoviç, Bosna-Hersek'te kullandığı zayıflatılmış uranyum içeren bombalardan dolayı, toplumun yüzde 10'luk kısmının ölümle karşı karşıya olduğunu ileri sürdü.[30] Hava bombardımanlar yüzünden en büyük zarar Sırp Saraybosnası (özellikle Hadžići) gördü. Hadžići'den ayrılmak zorunda kalan mültecilerde ağırlıklı olarak akciğer, karaciğer ve böbrek kanseri görülüyor. Ve geçen 5 yılda yaklaşık 400 kişinin de kanserden ölmüştü.[31][32] Uranyumlu bombaların kurbanları olan 300 Sırp mülteci Doğu Bosna'nın Bratunac mezarlığında gömülmüştür. Radyoaktif tozu çekme veya radyoaktif maddelere dokunma sonucu ölen Saraybosnalı Sırpların kesin sayısı bilinmiyor. Çünkü Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerine göçü tercih eden Sırp mültecileri hakkında istatistik tutulmuyor. Zaten, nakledilen 8.000 Saraybosnalıların kaybolup durumunun kamuoyundan gizlendiği tahmin edilmektedir.[33]

NATO bombardımanları nedeniyle Saraybosna ile birlikte Miliçi, Vlasenica, Han Pijesak, Sokolac, Pale, Rogatica, Nevesinje, Srbinje (Foča), Kalinovik, Doboj bölgelerinin radyasyon tehdidi altında olduğu ortaya çıktı. Bu bölgelerde yaşayan Sırp nüfus bağışıklık sisteminin azalması, sık baş ağrısı, zatürre, sedef hastalığı, alerji, uykusuzluk, dozlaklık, habis tümörleri, Hiroşima'ya atom bombası saldırısını yaşamış olan Japonlar arasında en sık görülen beyin kanseri bir türü gösterirler. Hasta olmadan da sağlıklı insanlar bilinmeyen nedenlerle ani ölümün kurbanı olmaktadırlar. Ölü olarak doğan çocuk ve düşük vakaları arttı. Dünyaya gelen çocuklar ise kansızlık ve solunum hastalıklara müptela oluyor.

Zayıflatılmış uranyum da hayvanlar ve bitkiler alemi üzerinde olumsuz etki yaptı. Çeşitli eksik organları eksik olarak doğmuş veya mutasyona uğramış danaların ömrünün uzun olmaz.[34] 1996-1997 yıllarında Majevica ve Ozren dağlarında otlar kurur ve sararırken, ağaçların çiçeklenmesi dururken, göçmen kuşlar ve yırtıcı hayvanlar ortadan kaybolurken, yeni bir sivrisinek ve sıçan türleri çok ürediler ve çabuk çoğaldılar.

Pentagon, Bosna-Hersek'te 10 bin 800[35] uranyumlu bomba atıldığı kabul etmek zorunda kaldı.