Karadeniz fıkraları

Yunancada kullanılan bir isim olan "Temel", fiil hatta tüm mecaz anlamlarıyla Türkiye Türkçesine kabul edilen bir terimdir ve İslami isim verme geleneğinin dışında kalmasına karşın Doğu Karadeniz Bölgesi'nde erkek ismi olarak kullanılmış, Anadolu'da özel isim olarak sadece bu yöreye özgü olmuştur.[6] Özhan Öztürk'ün Bizum Temel adlı çalışmasında Temel karakterinin atasının Karagöz oyunundaki Laz olduğunu belirtmiştir. Temel fıkralarında güldürü unsuru olarak kıt akıllı oluşa yer verilmektedir. Temel ile Fadime de bu sıfatın tamlananı olarak gösterilmektedir.[7] Temel'in, kimi zaman kurnazlığı, hazır cevaplığı ve pratik zekâsıyla övüldüğü fıkralarla da mevcuttur.[8]

Temel, Karadenizlilerin kişileştirilmiş formu olup daha çok mizahi anlamıyla ve fıkra kahramanı olarak kullanılmaktadır. Karadeniz fıkralarında kulanılan Temel karakterinin atasının Karagöz oyunundaki Laz olduğu iddia edilmektedir. Temel, Karadenizlinin keskin pratik zekası, hiperaktif karakteri, safça samimiyeti, olayları alışılmadık bakış açısıyla yorumlaması kendine özgü mizah anlayışına sahip fıkraların esin kaynağı olmuştur [9]. Osmanlı döneminde yaratılan diğer mizah kahramanları unutulurken Laz etnisitesini temsil eden Temel'in modern Türk folkloru içerisinde yaşaması Karadenizlilerin orta sınıf kentli elitle ve metropollere göçen diğer etnisitelerle kültürel çatışma sonucu güçlendiğine dikkat çekilmiştir [10]. Özhan Öztürk, Laz veya Karadeniz fıkraları da denilen fıkraların 3 bölümden oluşan bir kalıptan oluştuğunu bu kalıba uymayan fıkraların kahramanlarının Temel, Fadime, Dursun, İdris, Yunus gibi isimler yakıştırılarak anlatılsa bile başka kültürlerden uyarlanıp Türkçeye çevrilen aptal fıkraları olduğunu iddia etmiştir. Öztürk'e göre Temel fıkraları günümüzde orijinal kaynağından uzaklaşmış olup kent kültürü tarafından yaratılan mizah endüstrisinin kapsamına girmiştir[11].

Karadeniz fıkralarının esas kadın tipi Fadime'dir. Fadime, çoğunlukla erkek fıkra tipi Temel'in ve bazen de diğer erkek fıkra tipleri olan Cemal, İdris ve Dursun’un karısı rolündedir. Fıkrada adı olan tek kadın fıkra tipidir.[12] Kimi zaman "gereğinden fazla kilolu, zayıf ya da büyük göğüslü" gibi fiziksel özellikleriyle tanımlanırken çoğu zaman rolleri gereği sergilediği tutum ve davranışlarıyla betimlenmektedir.[12] Fadime fıkralarda zeki,[13] hazırcevap,[14] kurnaz,[15] saf ve aptal,[16] boyun eğen,[17] talep eden,[18] cinselliği talep edemeyen,[19] arzu nesnesi,[20] duygusal,[21] ilgi bekleyen,[22] kıskanç,[23] utangaç,[24] güzel[25] gibi özelliklere sahiptir.

Cemal, Dursun ve İdris diğer erkek fıkra tipleridir. Temel'in kimi zaman babası kimi zaman arkadaşı kimi zaman da kardeşi olan bu fıkra tipleri Temel ile benzer özellikler gösterirler.[26] Sıla Akdeniz, Temel Fıkralarında "Yardımcı Erkek Oyuncu" olarak Dursun'un İşlevi başlıklı makalesinde yardımcı erkek oyuncuların işlevlerini; olayları geliştirip gerilim yaratan kişi olmak, en az Temel kadar komik ve saf olarak abartı yaratarak güldürmek ve Temel'in arka plana alındığı fıkralarda ön plana çıkmak olarak açıklamıştır.[27]