Kalkan (jeoloji)

Kalkan, şiddetli kıvrımlanmış, kırılmış ve başkalaşmış, litosferin en yaşlı kayaçlarının bulunduğu yerkabuğu parçalarıdır. Magmatik kayalarca kesilmiş az eğimli, dom benzeri yükselmiş platolar halindedir[1]. Genellikle kıtaların birleşme ve yıpranma döngülerinden kurtulmuş bloklardır. Kalın bir kabukları ve Dünya'nın mantosuna birkaç yüz kilometre kadar uzanan derin litosferik kökleri vardır. Kalkanlar, kıtaların altında uzanan kristalin temel kayaçların yüzeye çıkmış halidir[2].

Dünyanın jeolojik alanları

Kalkanlar tektonizma açısından sakin, Prekambriyen yaşlı magmatik ve başkalaşım kayaçlarından oluşan geniş bir alandır. Bu kayaların yaşı her durumda 570 milyon yıldan fazladır, bazen 2 ila 3,5 milyar yıl öncesine dayanır. Prekambriyen'in sonunu takip eden deprem, dağ oluşumu gibi tektonik olaylardan çok az etkilenmişlerdir.

Kalkanlar ekseriyetle sığ denizler ile örtülüdür, üzeri daha genç kalın tortul kayaçlar ile örtülü olabilir. Kıt'aların iç kısımlarını oluşturan kalkanlar, kristalin kayaçlardan oluşmuş düz ve geniş alanlardır. Oldukça eski olan bu kayaçların bazıları radyometrik yaş tayininde 3,8 milyar yaşında çıkmıştır. Yerkabuğunun kalınlığı 30–40 km iken kalkanların altında 250 km veya daha kalın olabilmektedir[3].