K.O.P.

Konya Ovası sulamasının başlangıcı: Beyşehir Gölü regülatörü, Taş Köprü, 1914

Konya Ovasına ilk su getirme çalışması II. Abdulhamid devrinde yapılmıştır. Çumra sulama Projesi 1907-1914 yılları arasına uygulanmıştır. Beyşehir Gölü'nün fazla suları bir kanal ile Konya Ovası'na getirilmiş, taksim merkezleri ve sulama kanalları ile ovaya dağıtılmıştır. Böylece, zamanında dünyanın önemli projelerinden olan bu çalışma ile 57.000 dekar arazide sulamalı tarım başlamıştır. Temelde bu proje kapsamında DSİ tarafından havza dışından Konya Ovası'na su getirilmesi projesine Konya Ovası Projeleri kısaca KOP denilmektedir[1].

1985 yılında Karaman'ın da ilçe olarak yer aldığı Konya ilinde DSİ'nin sulama yatırımlarına KOP adı verilmiştir. Daha sonra DSİ IV. bölge illeri olan Niğde, Aksaray ve Karaman illeri Konya'nın ile birlikte projeye dâhil edilmiştir. Kop bölgesi; il özel idareleri, DSİ sulamaları ve halk sulamalarını, HESleri, içme sularını kapsayacak hele getirilmiştir. Kop böylece; 1 milyon 100 bin hektar arazini sulanacağı 14 sulama projesi, 1 enerji projesi ve 3 içme suyu projesi olmak üzere toplamda 18 projenin birleşiminden oluşmaktadır[1].

Parçalı küçük arazilerde salma sulama ile tarım verimsiz olduğundan, arazi toplulaştırma ve yeraltı basınçlı sulama sistemleri geliştirilmeye çalışılmaktadır. Çevresel sürdürülebilirliğe dayalı su tasarrufu odaklı tarımsal altyapı geliştirilmesi hedeflenmektedir.

2011 yılında DOKAP bölge kalkınma idaresi, DAP bölge kalkınma idaresine ek olarak Konya, Aksaray, Karaman ve Niğde'yi kapsayan KOP bölge kalkınma idaresi kurulmuştur.6 Haziran 2016'da Yozgat ve Nevşehir, 7 Eylül 2016'da Kırşehir ve Kırıkkale KOP bölgesine ilave edilmiştir [1].

KOP'nin temel amacı kapsamlı bir dönüşüm sağlamaktır. Tarımsal yapıda sürdürülebilirlik ve değişim sağlanarak, enerji, sanayi ticaret sektörlerini güçlendirmek, eğitim, kültür, sağlık gibi sosyal hizmetlere erişimi artırmak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farkını azaltmak, havzanın rekabet gücünü artırmak, vatandaşların refah seviyesini iyileştirmek temel hedeflerdendir[1].

DSİ'nin tamamlanan Bağbaşı Barajı ve Mavi Tünel ile bölge dışından su getirmiş olması başka kaynaklardan da bölgeye su getirilmesi fikrini doğurmuştur.

Konya, Aksaray, Karaman, Niğde, Kırıkkale, Yozgat, Nevşehir ve Kırşehir illerini kapsayan proje bölgesinin büyüklüğü 95.580 km² ile Türkiye'nin %12,2'sine karşılık gelmektedir. 2018 yılı sonu itibarıyla bölge toplam nüfusu Türkiye nüfusunun %5,45'ini oluşturan 4.406.245 kişidir.

Proje alanı sulanabilir geniş tarımsal sahalara sahip olmasına karşın su yetersizliği ile karşı karşıyadır. Mevcut üretim stili ve su kaynakları ile tarımsal yapının sürdürülmesi olanaksızdır. Türkiye kullanılabilir su kaynaklarının % 4'ü bölgede olmasına rağmen, sulanan alanların % 17'si bölgede bulunur. Sulama suyunun % 60'ı yer altı suyundan sağlanmaktadır. Yeraltı su seviyesinin her yıl 3 mm düşmesi, gelecekte bu suların kullanılmasını imkânsız kılacaktır[2].

Kop bölgesinde kaçak yeraltı su kuyuları dahil %30'unda sulu tarım, %70'inde kuru tarım yapılmaktadır. Türkiye nadas alanlarının %12'si (835.665 ha) bölgededir. Bölgede kullanılabilir su 2.435 milyar m³ yeraltı, 1.930 milyar m³ yerüstü olmak üzere 4.365 milyar m³ iken, ihtiyaç 15.286 milyar m³'tür. Son zamanlardaki yağış yetersizliği ve çiftçinin geliri fazla olan su isteği yüksek ürünlere yönelmesi yeraltı suları üzerindeki baskıyı artırmaktadır. Son yıllarda yeraltı suyunun yıllık 1[3] metre ile 3[4] metre çekildiği belirtilmektedir.

Türkiye hektara 4500 m³, kişi başı 1500 m³ su ile su stresi yaşayan ülke konumundadır. Proje alanında hektar başına su varlığı Türkiye ortalamasının 1/3'ü kadar, yıllık yağış miktarı Türkiye'nin yarısı kadardır. DSİ yeraltı kuyularına sayaç takarak kullanımı kontrol altına almaya çalışmaktadır.

Bölgenin en önemli geçim kaynağı olan tarımın mevcut şekilde sürdürülebilmesi için bölgede var olan suların yetersiz olduğu, havza dışından değişik kaynak sularının getirilmesi gerektiği düşünülmüştür. Sakarya Nehri, Fırat Nehri, Kızılırmak, Seyhan, Göksu, Manavgat gibi akarsulardan su getirilmesi fikirleri tartışılmaktadır. Bu amaçla aşağıdaki teklifler yapılmıştır[5]:

• Göksu Nehri Projesi; kapsamında Bağbaşı Barajı bitirilmiş, sular (Mavi Tünel Projesi) ile ovaya taşınmaktadır. İlave olarak Afşar Barajı ve Bozkır Barajı ve bu barajların suyunu Mavi Tünel sistemine taşıyacak Hadimi Tüneli yapımı sürmektedir. Tüm proje havzaya 414,13 hm³ su aktaracaktır. Bu proje uygulamadadır.
• Manavgat Nehri'i tamamen denize akmaktadır. Mavi Tünel'de uygulanan yöntem ile Manavgat önce Suğla Gölü'ne sonra ovaya aktarılabilir.
• Beyşehir Gölü Projesi, gölden çıkan Çarşamba Suyu kanala alınmış, Suğla Gölü'ne akması önlenmiş, üzerine Apa Barajı yapılmış ve Çumra Ovasının sulamasında kullanılmaktadır. Gölden Isparta'ya verilen suyunda proje bölgesine aktarılması teklif edilmektedir.
• Kızılırmak Nehri Projesi, Hirfanlı Barajı'ndan boru hattı ile Konya Ovası'na su getirilebilir.
• Karasu Nehri; Fırat Nehri'nin kuzey kolu olan akarsunun sularının Kızılırmak üzerinden taşınması teklif edilmektedir. 110 km uzunluğundaki kanal kullanılarak su Kızılırmak'a aktarılacak, 234 km'lik başka bir kanal ile 800 milyon ³ su havzanın kuzey bölgelerine aktarılabilecektir.
• Kızılırmak'ın suyu, Tuz Gölü Doğalgaz Deposu yapımında temiz su için Hirfanlı Barajından çekilen boru hatları Aksaray'ın tarlalarını sulamada kullanılabilir.
• Alara Çayı ve Kargı Çayı Orta Toroslardan, denize akmaktadır, bu nehirler bölgeye aktarılabilir.
• Seyhan Nehri üzerindeki Çatalan Barajı'ndan alınan suların havzaya aktarılması teklif edilmektedir. Güzergâh olarak da Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattının bir bölümünün kullanılması önerilmektedir. Aksaray, Niğde illeri ile Emirgazi ve Ereğli ilçelerinin sulamasında kullanılmalıdır.
• Sakarya Nehri'nin kaynağı Sakarbaşı ile Karasu Nehri ve Hirfanlı Barajı'ndan getirilecek su ile Yunak, Çeltik, Cihanbeyli, Kulu, Ilgın, Altınekin, Kadınhanı ve Sarayönü gibi Konya'nın kuzeyi sulanmalıdır.
• Gembos Polyesi havzasından Akdeniz'e akan sular Derebucak Prof. Dr. Yılmaz Muslu Barajı'nda biriktirilmekte, derivasyon kanalı ile Beyşehir Gölü'ne, oradan ovaya aktarılmaktadır.

Sonuç olarak; Kızılırmak ve Sakarya nehirlerinin kendi havzalarının ihtiyacını karşılayamadığı, Fırat, Seyhan ve Manavgat'dan suyun getirilmesinin ekonomik olmadığı görülmüştür. Göksu Nehrinden daha fazla su alınması, Kesikköprü ve Hirfanlı barajlarından bir miktar terfi, sonra cazibe ile bölgenin kuzeyine getirilebileceği düşünülmektedir[5].