Küçlüğ Bilge Hatun
Küçlüğ Bilge Hatun, (698 - 723) yılları arasında yaşamış bir Göktürk hatunudur. Normalde Küçlüğ Bilge Hatun ile ilgili, kaynaklarda hiçbir bilgi geçmez. Ancak Fransız Türkolog Édouard Chavannes, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri adlı eserini yazarken bu hatunun mezar yazıtını bulmuştur. Adına yazıt dikilen bu kişinin babası, elbiselerini sağ tarafa ilikleyenlerin (Göktürklerin) ulu kağanı Kapgan Kağan'dır. Küçlüğ Bilge Hatun, babası Kapgan Kağan'ın Bayırku Seferi dönüşünde suikaste uğrayıp öldürüldüğü ve Göktürklerin büyük kargaşalara sürüklendiği yıllarda, kocası ile birlikte Tang Hanedanlığı'na sığındı. Küçlüğ Bilge Hatun'un kocası yasaları ihlal ettiği için hapsedildi. Kendisi de öldürülecekti ki Tang imparatoru tarafından affedildi ve saraydaki hizmet eden odalıkların başına getirildi. Küçlüğ Bilge Hatun, daha sonra Tang imparatorundan özel izin alarak ağabeyi Mo Tigin'in malikanesine döndü. Kendisine ipekli kumuşlar ve şahsı tarafından kullanılacak giysiler de verildi. Daha sonra Tang imparatoru, Küçlüğ Bilge Hatun'u, amcasının oğlu ve Otuz Aşiretin Büyük Kağanı Bilge Kağan ile evlendirmek istedi. Ancak Bilge'nin ilk eşi Pofu Hatun geçimsizlik çıkartıp Balasagun'da bulunan babası Tonyukuk'un yanına küs olarak gidince evlilik işi gerçekleşmedi.
| Küçlüğ Bilge Hatun Eski Türkçe:             | |
|---|---|
| Göktürk hatunu | |
| Eş(leri) | A-che-te Mi-mi |
| Çocukları | Houai-ngen |
| Hanedan | Aşina |
| Babası | Kapgan Kağan |
| Doğum | 698 |
| Ölüm |
17 Haziran 723 Houai-tö karargâhı |
| Defin |
12 Kasım 723 Ejderbaşı Yaylası |
| Dini | Tengricilik |
Ölümü
Zaten bu olay üzerinden çok geçmeden, Küçlüğ Bilge Hatun 17 Haziran 723 tarihinde, daha hayatının baharında iken, sağ cenahın bilgin kağanının payitahtında, Houai-tö karargâhında 25 yaşında iken öldü. 12 Kasım 723 tarihinde ise Tch'ang-ngan kazasındaki Long-cheou yaylasına defnedildi. Vefatının ardından amcasının oğlu ve Göktürklerin ünlü komutanı Kül Tigin tarafından mezar yazıtı Çinli ustalara yazdırılıp mezarının başına dikildi. Mezar yazıtında bu hatunun ölümü ile ilgili şu ifadeler yer almaktadır:
| « Birdenbire o hatun, müzeyyen köşkünü terketti ve vahşi otlarla kaplı mezarına ebediyen uzandı. Hayatın sonu bu olunca ilâhî hikmetten sorgu sual olur mu? Güneş yaban sarımsağının üzerindeki şebnemi kurutmak için acele ediyor; rüzgâr kapısını itmek için sabırsızlanıyor. Binlerce sonbahar ve onbinlerce vâde boyunca, ruhu sessiz ve yalnız, terkedilmiş olacaktır. » |
Ölümünün ardından Bilge Kağan Küçlüğ Bilge Hatun'un oğlunu himayesine aldı ve vefatından önce onu şad olarak tayin etti.