Iğdır Millî Cumhuriyeti

Ekim 1917 Sovyet Devrimi ardından Iğdır ve çevresinde oluşan otorite boşluğu sonrasında bölgede yaşayan Ermenilerin teklifiyle kurulan Iğdır İcra Hükümetinin devamı olarak kurulmuştur.[1][2][3]

Ekim Devrimi ardından, bölgede yaşayan Ermeni Ahalinin teklifiyle, başkanı Türk olması şartıyla 5 Türk 5 Ermeni yöneticiden oluşmuş, başkanlığına Ali Ekber Tufan getirilen bu hükümetin önceliği yaşam şartlarının iyileştirilmesi ve tarımsal çalışmaların düzenlenmesi olmuştur.[1][2][4]

Iğdır'da yaşayan Ermeniler, Van ve Adana bölgesinden Iğdır'a göç eden Taşnak Üyesi Ermenilerle (Gahdağanlarla) birlikte işbirliğine girerek Iğdır'da yaşayan Türk Ahaliye karşı sistematik katliamlara başlamalarıyla eşzamanlı olarak Stephan Şaumyan'in Bakü'de 14 Bin Müslümanı katletmesinin ardından Iğdır'da Azeri Türkleri ve Ermeniler arasında iç savaş başlamıştır. Özellikle Oba, Hakmehmet, Koçkıran katliamları bu süreçte yaşanmıştır.

İç savaşı önceden tahmin eden Milis Komutanları ve Türk Ahali tarafından, Iğdır Milli Cumhuriyeti (04.04 1917-1920) Iğdır, Tuzluca, Aralık, Şerur, Doğu Beyazıt, Vedibasar, Serdarabad'ı kapsayan ve Başkenti Melekli şeklinde ilan edilmiştir.720 Üyenin katılımıyla gerçekleşen seçimin ardından başkanlığına Ali Ekber Tufan seçilen bu cumhuriyet, Osmanlı ve Alman İmparatorlukları’nın tanıdığı Transkafkasya Federasyonu (SEYM) Meclisi tarafından tanınmıştır. Bu sebeple 'Tanınmış, Bağımsız İlk Türk Cumhuriyetidir[1][4][5]

Kafkasya'da Türk Halkını silahlandırmak adına yapılan gizli Tiflis Türk Kurultayı'na katılan Ali Ekber Tufan, Iğdır Milli Hükûmeti Birliklerini bu sayede Taşnak Çetelerine karşı savunacak hale getiren silah teminini Mehmed Emin Resulzade'nin yardımlarıyla elde etmiştir. Alman Denizaltılarından temin edilerek Gürcistan’dan Iğdır’a getirilen silahlar ve terhis edilen Rus Askerlerinin bıraktığı silahlar Iğdır Milli Cumhuriyetinin silah gücünü oluşturdu ve aynı zamanda Cemiyyet-i Hayriye ( Gardaş Kömeği) gibi kurumlar üzerinden Balkanlar'dan Kafkasya'ya gizli yardımlaşma ağının merkezi haline gelmiştir.[1][6]

Iğdır Milli Cumhuriyet Yönetimi:

Cumhurbaşkanı: Ali Ekber Tufan (Melekli)[1][2][7][8][9]

Eğitim Nazırı: Abbas Kulu Bey (Yalçın) (Vedibasar-Karakoyun)

Savunma Nazırı: İsmail Bey ( Küllük)

İaşe Nazırı: Süleyman Abbasoğlu ( Kacer)

İçişleri Nazırı: Meşhedi Abbas Vural (Iğdırmava)

Maliye Nazırı: Şefi Öcal

Adaler Nazırı: Kasım Bey (Obalı)

Zıraat Nazırı: Gulam Ali Bey ( Sultanabad)

Jandarma Komutanı: Hasan Bey (Nahcivanlı)

Genel Sekreter: Azizbey Rahimoğlu (Melekli)

Askeri Güç:

Aşiret Komutanı: Ali Mirza Bey

Tuzluca Kuvvetleri: Şamil Ayrım

Ağrı Dağı Kuvvetleri: Hamid Güneş ( Aşiret Lideri)

Suveren Kuvvetleri: Kerem Güneş

İdirmava – Süvari Komutanı: Hacı Mirza Bey (Vural)

Amarat - Çakırtaş Kuvvetleri: Muhtar Bey

Aralık Kuvvetleri: Bilal Toksöz

Aras Irmağı Solu-Zengibasar: Hüseyin Zengi

Gernibasar: Hüdayar Kasımoğlu

Karakoyun-Vedibasar: Abbaskulu Bey

olarak 10 Bini aşkın milis gücünü bir araya getirerek bölgede otoriteyi ele almışlardır.

Taşnak Çetelerinin ciddi saldırılarını püskürterek halkı korumaya alan hükûmet zaman zaman masum, yaşlı, çocuk ve kadınlarını İran’ın Hoy ve Makü şehirlerinde oluşturdukları mülteci kamplarına göndermiştir.[10]

Wilson İlkeleri kapsamında bölgeye gözlemci olarak gelen Amerikan Genelkurmay Başkanı General Harbord, yöneticiler eşliğinde bölge gezdirilmiş ve İtilaf Devletlerine "Büyük Ermenistan'da Ermeni Göremedim" raporunu ileterek bölgeye acilen "Barış Gücü" talep etmiştir.Bu rapor Gümrü, Lozan ve Moskova Antlaşmalarına Iğdır ve çevresinin Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde olmasına katkıda bulunmuştur.[1][2][7]

Kültepe, Yarmalar, Kireler, Dehne Boğazı, Küllük Meydan Savaşı, Çiftlik Savaşları yaşayan Iğdır Milli Cumhuriyeti, Ermeni komutam Drastamat Kanayan tarafından yapılan birçok saldırıyı geri püskürtmüş ancak bölgeye gelen İngiliz barış güçlerinin çekilmesiyle silahları Ermeni Kuvvetlerine bırakmasının ardından güçlenen Ermeniler Iğdır Milli Cumhuriyeti Kuvvetlerini yıpratmış ve Erhacı bölgesine çekilmelerine sebep olmuştur.3 Aylık bu çekilme sonrasında '12 Kasım 1920 Yılı Iğdır'ın Kurtuluşu Günü' bölgeye ulaşan Kazım Karabekir komutasındaki Türk Ordusuna 10 Bini aşkın milis gücü desteği veren Iğdır Milli Cumhuriyeti Kuvvetleri, Aras Nehri boyunca mevzilenen Ermeni Birliklerine taarruz ederek, Iğdır Ovasını geri almışlardır.[1][11]