Henrietta Swan Leavitt

Henrietta Swan Leavitt (4 Temmuz 1868 - 12 Aralık 1921), Sefe değişeni yıldızları'nın aydınlatma güçleri ve periyotları arasındaki ilişkiyi bulan, Amerikalı astronom. Radcliffe Üniversitesi mezunu olan Leavitt, 1893’te Harvard Üniversitesi Gözlemevi’nde kompüter olarak çalışmaya başlamıştır. Görevi, yıldızların parlaklığını ölçmek ve kataloglamak amacıyla fotoğrafik plakaları incelemekti. Hayatta olduğu süre içinde çok fazla tanınmasa da, astronomların dünya ile uzak gökadalar arasındaki mesafeyi ölçebilmeleri ilk olarak Leavitt’in keşfi sayesinde mümkün olmuştur. Yaptığı keşif hakkında Henrietta Swan Leavitt, “Maksima ve minimaya karşılık gelen iki nokta dizisi arasında düz bir çizgi çizilebilir; bu da değişenlerin parlaklığı ve periyotları arasında basit bir ilişki olduğunu göstermektedir,” demektedir.[1] Leavitt’in ölümünden sonra, Edwin Hubble, Sefe yıldızlar arasındaki aydınlatma gücü-periyot ilişkisini, ilk kez astronom Vesto Slipher tarafından Lowell Gözlemevi’nde ölçülen spektral değişimler ile birlikte kullanmış; ve evrenin genişlediğini belirlemiştir (bkz. Hubble kanunu).

Henrietta Swan Leavitt
Doğum 4 Haziran 1868(1868-06-04)
Lancaster, Massachusetts
Ölüm 12 Aralık 1921 (53 yaşında)
Cambridge, Massachusetts
Milliyet Amerikan
Mezun olduğu okul(lar) Radcliffe Üniversitesi
Oberlin Üniversitesi
Kariyeri
Dalı Astronomi
Çalıştığı kurumlar Harvard Üniversitesi

Erken Yılları ve Eğitimi

Bir kongregasyon kilisesi papazı olan George Roswell Leavitt[2] ve eşi Henrietta Swan’ın (Kendrick) kızı olan Henrietta Swan Leavitt, Lancaster, Massachusetts’de doğmuştur; aslen on yedinci yüzyılın başlarında Massachusetts Bay Colony’e yerleşen ve İngiliz, Puritan bir terzi olan Deacon John Leavitt’in soyundandır.[3] Erken tarihli Massachusetts kayıtlarında, ailenin soyadı Levett olarak geçmektedir. Henrietta Swan Leavitt, Oberlin Üniversitesi’ne devam etmiştir. 20 yaşında girmiş olduğu, sonradan adı Kadınlar için Kolej Eğitimi Cemiyeti olarak değiştirilmiş olan Radcliffe Koleji’nden 1892 yılında lisans diploması alarak mezun olmuştur. Radcliff’teki eğitimini, klasik Yunanca’dan güzel sanatlara; felsefeden, analitik geometri ve diferansiyel kalkülüse kadar pek çok değişik dersi alarak tamamlamıştır.[4] Üniversitedeki eğitiminin ancak dördüncü yılında astronomi dersi alan Leavitt, A- notu ile bu dersi başarı ile tamamlamıştır.[5]:27 Daha sonrasında Amerika ve Avrupa seyahatine çıkan Leavitt, bu esnada işitme duyusunu kaybetmiştir.[1]

Mesleki Yaşamı
‘Pickering'in Haremi'nin’, erken bir fotoğrafı. Edward Charles Pickering tarafından bir araya getirilmiş bir grup kadın kompüter çalışırken çekilen bu fotoğrafta Leavitt, Annie Jump Cannon, Williamina Fleming ve Antonia Maury görülebilir.

Leavitt 1892 yılında lisans derecesi ile Radcliffe'ten mezun olduktan sonra, 1893’te Harvard Üniversitesi Gözlemevi’nde, Edward Charles Pickering tarafından bir araya getirilen pek çok kadın "kompüter"den biri olarak işe başlamıştır. Burada yaptığı ilk iş, gözlemevinin fotografik plakalarında beliren yıldızların parlaklığını ölçmek ve kataloglamak olmuştur. (1900’lerin başlarında kadınların teleskop kullanmalarına izin verilmemekteydi.)[6] İşe ilk başladığı zamanlarda, kendi geçimini bağımsız olarak sağlayabildiği için, Edward Pickering tarafından kendisine maaş ödenmemiştir. Ancak daha sonralarında, yaptığı işin karşılığı olarak, Leavitt, saat başına 0.30 $ kazanmaya başlamıştır.[5]:32 Ufak tefek meşguliyetlerden çok, ailesine, kilisesine ve mesleğine büyük bir özveriyle bağlı olan Henrietta Swan Leavitt'in, çalışkan ve ağırbaşlı bir kişi olduğu ifade edilmiştir.[4]

Bir süre sonra Pickering, Leavitt’e aydınlatma güçleri zaman içinde değişim gösteren, değişen yıldızları inceleme görevi vermiştir. Bilim yazarı Jeremy Bernstein’a göre, “değişen yıldızlar, uzun bir süredir ilgi odağıydı. Ancak düşüncem şu ki, Leavitt bu plakalar üzerine çalışmaya başladığında, Pickering bu genç hanımın önemli bir keşif yapacağını ve bu keşfin de zaman içinde astronomiyi değiştireceğini aklının ucundan bile geçirmemiştir.”[7] Leavitt, Macellan Bulutları’nın görsellerinde yer alan binlerce değişen yıldızı kaydetmiştir. 1908 yılında, Annals of the Astronomical Observatory of Harvard Collegeda[8] (Harvard Üniversitesi Gözlemevi Yıllık Kayıtları) vardığı sonuçları yayınlamış, değişenlerin bazılarının bir düzenlilik gösterdiğini dile getirmiştir: Daha parlak olan yıldızların, periyotları da daha uzun olarak gözlemlenmiştir. Bu konu üzerinde bir süre daha çalıştıktan sonra, 1912 yılında, daha kuvvetli hakiki aydınlatma gücü olan Sefe değişenlerinin daha uzun periyotları olduğunu; ve aydınatma gücüyle periyodun bu ilişkisinin oldukça yakın ve tahmin edilebilir olduğunu teyit etmiştir.[9]

Leavitt basitçe, her bir Macellan Bulutu içinde bulunan Sefe’lerin hepsinin Dünya'dan yaklaşık eşit mesafe olacağı varsayımından hareket etmiştir. Böylece Sefe yıldızların hakiki aydınlatma güçlerinin, gözlenen parlaklıklarından (fotografik plakalardan ölçüldüğü kadarıyla) ve bulutların her birine olan mesafelerinden ölçülebileceği sonucuna varmıştır. “Değişenler muhtemelen Dünya’ya yaklaşık olarak aynı mesafe uzaklıkta olduklarından, periyotları da gerçek ışık emisyonu ile bağlantılıdır. Işık emisyonu ise, kütle, yoğunluk ve yüzey parlaklığı ile belirlenebilmektedir.”[10]

Leavitt’in bu keşfi, “periyot-aydınlatma gücü ilişkisi” olarak bilinmektedir. Periyodun [logaritma|logaritması], yıldızın ortalama hakiki aydınlatma gücü ile çizgisel olarak bağlantılıdır. (Hakiki aydınlatma gücü, görülebilir spektrumda yıldız tarafından yayılan enerjinin miktarının logaritması olarak tanımlanır.) Harvard fotografik plakalarında kayıtlı 1,777 değişen yıldız ile ilgili çalışmasından alıntılanan Leavitt’in ifadesiyle, “Maksima ve minimaya karşılık gelen iki nokta dizisi arasında düz bir çizgi çizilebilir; bu da (Sefe) değişenlerin aydınlatma güçleri ve periyotları arasında basit bir ilişki olduğunu göstermektedir.” [11][12]

Leavitt, aynı zamanda, 1913 yılında Harvard Standardı olarak bilinen ve Uluslararası Fotografik Şiddet Komitesi (International Committee of Photographic Magnitudes) tarafından kabul edilen fotografik ölçüm standartlarını geliştirmiştir. Harvard Standardı, 17 parlaklık biriminden büyük parlaklıklara sahip olan yıldızlar için geliştirilmiş bir logaritmik ölçüdür. Bunun için, 13 teleskoptan gelen 299 plakayı analiz etmiş ve parlaklık şiddeti 17’nin üzerindeki yıldızları sıralandırmak için logaritmik denklemler kullanmıştır. Yaşamı boyunca da bu konuyu mükemmelleştirmek ve genişletmek için çalışmalarına devam etmiştir.[13]

Çalışmalarının Etkisi
Leavitt'in Macellan Bulutları'ndaki 1777 Değişken" adlı çalışması, Harvard Üniversitesi Gözlemevi Yıllık Kayıtları, 1908

Sefe’lerle ilgili periyot-aydınlatma gücü ilişkisi sayesinde bu yıldızlar, astronominin ilk “standart mumları” olmuş ve yıldız paralaks gözlemleri yapılamayacak kadar uzakta bulunan gökadaların mesafelerinin, bilim insanları tarafından hesaplanmasına yardımcı olmuştur. Leavitt’in gözlemlerini yayınlamasından bir yıl sonra, Ejnar Herztsprung Samanyolu’ndaki bazı Sefe’lerin uzaklığını hesaplamıştır; bu ölçümleme ile herhangi bir Sefe’nin uzaklığı doğru olarak belirlenebilmektedir.[14]

Sefe’lerin varlığı, nihayetinde, Andromeda gibi diğer gökadalarda da (özellikle Edwin Hubble tarafından 1923-24 yılları arasında) belirlenmiştir. Bu yıldızlar,Samanyolu’nun oldukça uzağında bulunan “spiral nebula”ların aslında bağımsız gökadalar olduklarını gösteren en önemli kanıtlardan sayılmıştır. Dolayısıyla, Leavitt’in keşfi, gördüğümüz evren resmini sonsuza kadar değiştirmiştir: Bu keşif sayesinde, Shapley-Curtis tartışmasında, Harlow Shapley Güneş’in gökada içindeki konumuna dair eski görüşleri yıkmıştır. Yine bu keşif sayesinde, Edwin Hubble’ın da gökadamızın evrenin merkezi olmadığını ve bizimkinin dışında başka gökadaların da var olduğunu kanıtlamıştır.

Evrenin genişlediğini belirleyen Amerikalı astronom Edwin Hubble’ın başarısı, Leavitt’in ezberbozan araştırmalarına dayanmaktadır. David H. Ve Matthew D.H. Clark yazdıkları Measuring the Cosmos adlı kitaplarında, “Eğer Henrietta Leavitt evrenin büyüklüğünü belirlemede anahtarı sağladıysa, o anahtarı kilide sokan ve gözlemleriyle anahtarın kilit içinde dönmesini sağlayan kişi de Edwin Powell Hubble’dır” demektedirler.[15] Hubble, sık sık Leavitt’in çalışmalarıyla Nobel Ödülü’ne layık olduğunu dile getirmiştir. İsveç Bilimler Akademisi’nden Gösta Mittag-Leffler 1924 yılında Leavitt’in ödüle aday gösterilmesi için girişimde bulunmuş, ve Leavitt’in üç sene önce kanserden öldüğünü öğrenmiştir (Nobel Ödülü, ölmüş kişilere verilmemektedir).[16] Gösta Mittag-Leffler of the Swedish Academy of Sciences tried to nominate her for that prize in 1924, only to learn that she had died of cancer three years earlier[17] (The Nobel Prize is not awarded posthumously).[18] Uzay araştırmalarında kilit bir keşifte bulunmasına rağmen haftada 10.50 dolarlık asgari ücretle çalışan araştırmacı, büyük mesafelerin doğru ölçümünü geliştirmesiyle, evrenin yapısı ve boyutlarının anlaşılmasında, 19. ve 20. yüzyılda modern astronomide kendinden sonra yapılan hemen hemen tüm keşiflerin yolunu açmıştır.[4]

Hastalığı ve Ölümü
Henrietta Swan Leavitt Harvard Üniversitesi Gözlemevi'ndeki masasında çalışırken.[19]

Belli aralıklarla Harvard’da çalışan Leavitt, aynı zamanda sağlık sorunları ve aile meseleleri ile uğraşmak durumunda kalmıştır. Radcliff Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra yakalandığı bir hastalık Leavitt'in giderek sağırlaşmasına yol açmıştır.[19] 1921 yılında Harlow Shapley gözlemevinin müdürü olduğunda Leavitt de yıldız fotometrisi biriminin başına atanmıştır. 1921 yılının son aylarında ise kansere yenik düşmüş ve Cambridge, Massachusetts’de, Cambridge Mezarlığı'nda Leavitt aile mezarlığına defnedilmiştir.[5]:89

Leavitt’in biyografisini yazan George Johnson kitabında, “Bir tepeciğin üzerinde, uzun altıgen bir anıt bulunmaktadır. Anıt, kıvrım kumaşla örtülmüş görüntüsü verilmiş mermer bir kaide ve onun üzerine yerleştirilmiş bir küreden oluşmaktadır. Diğer Leavitt’lerle birlikte, amcası Erasmus Darwin Leavitt ve onun ailesi de burada yatmaktadır. Henrietta ve küçük yaşta ölen iki kardeşi Mira ve Roswell’i anan bir levha anıtta yer almaktadır. Leavitt’in mezarının diğer bir tarafında da, sıkça ziyaret edilen Henry James and William James’in mezarları bulunmaktadır." demektedir.[5]:90

Henrietta Swan Leavitt, Phi Beta Kappa, Amerikan Üniversiteli Kadınlar Cemiyeti, Amerikan Astronomi ve Astrofizik Topluluğu, Amerikan Bilimsel İlerleme Cemiyeti üyesi; Amerikan Değişen Yıldız Gözlemcileri Derneğinin şeref üyesiydi. Erken ölümü meslektaşları tarafından, bilimsel çalışmalarının ötesinde sebeplerle bir trajedi olarak nitelendirilmiştir. Vefat ilanında, meslektaşı Solon I. Bailey, kendisi için, “başkalarının değerli ve cana yakın yönlerini takdir etme becerisine sahipti; yaşamı her haliyle anlamlı ve güzel bulan Leavitt’in kişiliği de gün ışığı gibi aydınlıktı,” demiştir.[5]:28

Ödülleri
  • 5383 Leavitt asteroidi ve Ay'daki Leavitt Krateri'ne adları, astronom olarak çalışmış duyma engelli kadın ve erkekleri onurlandırmak üzere verilmiştir.[20][21]
  • İsveç matematikçi Gösta Mittag-Leffler, Leavitt'in dört yıl önce öldüğünü bilmeden, onu 1926 Nobel Fizik Ödülü'ne aday göstermeyi düşünerek, Shapley'den onun sefe değişenleri üzerine çalışmaları hakkında daha fazla bilgi istemiş, Sofia Kovalevskaya üzerine olan monografisini göndermeyi teklif etmiştir. Shapley, Mittag-Leffler'e Leavitt'in öldüğünü yazmış, esas ödüllendirilmesi gerekenin kendisinin Leavitt'in bulgularından yaptığı çıkarımlar olduğunu söylemiştir. Sonuçta Leavitt, Nobel Ödülleri kişinin ölümünden sonra verilmediği için, aday gösterilememiştir.[5]:118

Kitaplar ve Piyesler

Lauren Gunderson Silent Sky(Sessiz Gökyüzü) adlı, Leavitt'in Harvard'a kabul edilişinden, ölümüne kadar, hayatını anlatan bir piyes yazmıştır.[22]

George Johnson ise, Miss Leavitt's Stars(Bayan Leavitt'in Yıldızları) adında, Leavitt'in hikâyesi üzerinden, kadınların bilimdeki zaferlerini anlattığı bir biyografi yayınlamıştır.[23]

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya". 24 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  2. Gregory M. Lamb (5 Temmuz 2005). "Before computers, there were these humans..." Christian Science Monitor. 5 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2007.
  3. Out of Shadows: Contributions of Twentieth-century Women to Physics, Nina Byers, Gary Williams, Cambridge University Press, 2006 27 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-521-82197-5 ISBN 978-0-521-82197-1
  4. "1912: Henrietta Leavitt Discovers the Distance Key." Everyday Cosmology. N.p., n.d. Web. 20 Oct. 2014. <http://cosmology.carnegiescience.edu/timeline/1912 4 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>.
  5. Johnson, George (2005). Miss Leavitt's Stars : The Untold Story of the Woman Who Discovered How To Measure the Universe (1st ed. bas.). New York: Norton. ISBN 0-393-05128-5.
  6. "Exploratorium note". 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  7. Jeremy Bernstein, "Review: George Johnson's Miss Leavitt's Stars" 21 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Los Angeles Times, July 17, 2005
  8. Leavitt, Henrietta S. "1777 Variables in the Magellanic Clouds" 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Annals of Harvard College Observatory. LX(IV) (1908) 87-110
  9. Miss Leavitt in Pickering, Edward C. "Periods of 25 Variable Stars in the Small Magellanic Cloud" 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Harvard College Observatory Circular 173 (1912) 1-3.
  10. "Periods Of 25 Variable Stars In The Small Magellanic Cloud, Harvard College Observatory Circular 173, 1912, Edward C. Pickering citing Henrietta Leavitt". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  11. Miss Leavitt in Pickering, Edward C. "Periods of 25 Variable Stars in the Small Magellanic Cloud" 21 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Harvard College Observatory Circular 173 (1912) 2. Retrieved 2013-03-14
  12. Kerri Malatesta (16 Temmuz 2010). "Delta Cephei". American Association of Variable Star Observers. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  13. Henrietta Leavitt." Henrietta Leavitt. N.p., n.d. Web. 20 Oct. 2014. <http://www.sheisanastronomer.org/index.php/history/henrietta-leavitt 6 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>
  14. Fernie, J.D. (Aralık 1969). "The Period-Luminosity Relation: A Historical Review". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 81 (483). s. 707. Bibcode:1969PASP...81..707F. doi:10.1086/128847. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2013.
  15. David H. Clark; Matthew D.H. Clark (2004). Measuring the Cosmos: How Scientists Discovered the Dimensions of the Universe. Rutgers University Press. ISBN 0-8135-3404-6. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  16. Ventrudo, Brian (19 Kasım 2009). "Mile Markers to the Galaxies". One-Minute Astronomer. 12 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013.
  17. Singh, Simon (2005). Big Bang: The Origin of the Universe. HarperCollins. ISBN 0-00-716221-9. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  18. "Nomination FAQ". NobelPrize.org. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2013.
  19. Hamblin, Jacob Darwin (2005). Science in the early twentieth century: an encyclopedia. ABC-CLIO. ss. 181-184. ISBN 1-85109-665-5. 9 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  20. "Asteroids and Comets: 5383 Leavitt (4293 T-2) Leavitt Orbital Information". 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2013.
  21. "Moon Nomenclature". NASA. 23 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2013.
  22. "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  23. Measuring the Universe in 'Miss Leavitt's Stars'" NPR. NPR, n.d. Web. 20 Oct. 2014. <http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=4738071 30 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>

Ek Kaynaklar
  • Johnson, George (2005). Miss Leavitt's Stars: The Untold Story of the Woman Who Discovered How to Measure the Universe. New York: W.W. Norton & Company. ISBN 0-393-05128-5. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
  • Korneck, Helena: "Frauen in der Astronomie", Sterne und Weltraum, Oct. 1982 412–414
  • Lorenzen, Michael (1997). "Henrietta Swan Leavitt", in Notable Women in the Physical Sciences: A Biographical Dictionary. Edited by Barbara and Benjamin Shearer. Westport, CT: Greenwood Press, 233–237. ISBN 0-313-29303-1.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.