Hamam böceği

Vücutları dorso-ventral yassıdır. Ayak ve antenleri uzundur.

• Blattella germanica 1,5 cm kadar uzunluktadır. Rengi kahverengidir. Erkek ve dişilerde kanatlar vücut hizasını geçer.
• Blatta orientalis 2,5 cm kadar uzunluktadır. Rengi siyahtır. Dişilerin kanatları rudimenterdir. Erkeklerde vücudun 2/3'üne kadar uzanır.
• Periplaneta americana'nın boyu 3 cm kadardır. Erkek ve dişilerde kanatlar vücut hizasını geçer, rengi kahverengidir.

Çoğu tür küçüktür. Bununla birlikte, Avustralya’daki “Dev Yuvalı Hamam Böceği” gibi bazı türler, 9 santimetre uzunluğa ulaşabilir. Büyük ölçüde dünyadaki en “ilkel” neopteran (kanatlı) böceklerden biri olarak kabul edilen hamam böceği, günlük hayatta kalmasına yardımcı olacak çok az “özel adaptasyona” sahiptir. Bununla birlikte, bu tür oldukça dirençlidir[1].

Hamam böceklerinin tanımlanması, çoğu küçük bir kafaya, düzleştirilmiş bir gövdeye ve ayrıca kırmızımsı kahverengi veya koyu kahverengi bir renge sahip olduğundan nispeten kolaydır. Hamam böcekleri ayrıca büyük gözleri, uzun antenleri ve başlarının altındaki ağız kısımlarıyla da bilinir. Bir hamam böceğinin gövdesi, kalsiyum karbonattan oluşan dayanıklı bir dış iskelet içeren bir dış yüzeyle üç ayrı bölüme ayrılmıştır. Bu kabuk, hem iç organlarını hem de kas sistemlerini zarardan korumaya yardımcı olduğu için hamam böceğinin hayatta kalması için çok önemlidir. Kabuk ayrıca mumsu kaplaması sayesinde suyu itebilir.

Bu canlılar ayrıca böceğin uçmasına izin veren bir dizi kanada sahiptir. Üç set bacakla (her biri beş pençeli) birleştiğinde, neredeyse her arazide seyahat edebilirler.

Çok farklı ortamlara adapte olup yaşayabilir, fakat en çok bina içlerinde nemli ve ılık ortamları tercih eder.

Son derece bol miktarda ve dünya çapında çeşitli ortamlarda bulunurlar (hem soğuk hem de aşırı sıcaklıklara dayanma yeteneklerinden dolayı). Hamam böcekleri esas olarak tropik bölgelerde yoğunlaşsa da, Kuzey Kutbu’nda da yaşayabilir. Bazı türlerin doğal olarak bir çeşit antifriz (gliserolden yapılmış) üretme yeteneklerinden dolayı -188 derece sıcaklıklarda hayatta kaldıkları gözlenmiştir. Yalnızca Kuzey Amerika’da, kıtada bulunduğu bilinen yaklaşık elli türü vardır. Buna karşılık Avustralya, şaşırtıcı derecede 450 çeşit hamam böceğine sahiptir[1].

Salgıladıkları feromonlar ve bıraktıkları dışkıları vasıtasıyla diğer hamam böceklerine su ve besin kaynakları ile yuvalarının yerini işaret ederler. Dokunsal ve kimyasal iletişim kurarlar.

Gelişmiş bir sürü davranışı sergilerler. Yapılan bir çalışmada 50 adet hamam böceği birbiriyle bağlantılı 3 adet 40 böcek kapasiteli odacıklara bırakılmıştır. Bir süre sonra böcekler 2 odaya 25'er adet olarak yerleşip 3. odayı boş bırakmışlardır. Odacıkların kapasitesi 50'nin üzerine çıkarıldığında tüm böcekler tek bir odaya toplanıp diğerlerini boş bırakmışlardır.[2] Dengeli bir rekabet ve dayanışma içinde olabildikleri gözlenmiştir.

Yaklaşık 300 milyon yıldır dünya üzerinde yaşamaktadır.[3]

Bazı türleri hiçbir şey yemeden 1 ay aktif yaşayabilir ve sadece posta pulu arkasındaki zamkla beslenerek hayatta kalabilir.[4] Su altında yarım saate kadar boğulmadan yaşayabildikleri görülmüştür.[5] İnsana kıyasla radyasyona 6 ile 15 kat daha dayanıklıdırlar.[6] Bir hamam böceği, kafası olmadan iki hafta yaşayabilir çünkü beyinleri ayaklarındadır fakat başsız bir hamam böceği açlıktan ölecektir.[7][8]

Bunlar aslında parazit değildir. Fakat çeşitli hastalık etkenlerini mekanik taşıyıcılık veya arakonaklık yaparlar. Hamam böcekleri, kolera, tifo, verem, basilinin, Entamoeba coli, E. histolyrica, Balantridium coli, Giardia intestinalis kistlerinin yayılmasında mekanik taşıyıcı olarak rol oynar.

Kontrolü güçtür. Çünkü çok çabuk ürerler. Kontrolde üç noktaya dikkat edilmelidir.

1. Bunların gizlendikleri duvar çatlakları ve benzeri yerler tıkanır.
2. Çöp ve gıda açıkta bırakılmaz. Gıda artıkları temizlenir.
3. Kontrolde en pratik yol ilaç kullanmaktır. Bu amaca kalıcı etkili ilaçların bunların saklandıkları yerlere püskürtülerek uygulanması gerekir. Fakat yumurtalardan yeni çıkacakları öldürmek için ilaç 2 ay sonra tekrarlanmalıdır. Bunlarla mücadelede ilaçlı yem tuzakları da kullanılmaktadır.

Dünyadaki sayısız hamam böceği türünden yaklaşık otuzunun aktif olarak insanlarla birlikte yaşadığı bilinmektedir. Bu otuz hamam böceğinin dördü son yıllarda zararlı olarak sınıflandırılmıştır. Bunlar arasında Amerikan, Alman, Doğu ve Avustralya Hamam böceği bulunur. Bu canlılar patojenik mikropları (pasif olarak) taşıdıkları için salmonella, stafilokok ve streptokok gibi zararlı bakteri ve mikropları evlere yayabilir. Hamam böceklerinin türlerde yaygın olan tropomiyosin proteini nedeniyle alerjisi olan insanlarda reaksiyonlara neden olduğu da bilinmektedir.

Gözle görülür bir istila belirtisi olmayan evlerde bile, son araştırmalara göre tüm evlerin yaklaşık %63’ünün hamam böceklerinin pisliği veya parçalanan parçalarını içerdiğini gözlemlenmiştir[1].

Türkiye'de üç türü bulunur. Bunlar, Alman hamam böceği (Blattella germanica), Doğu hamam böceği (Blatta orientalis) ile Amerikan hamam böceği (Periplaneta americana)'dir. Bunlardan Doğu hamam böceği Türkiye'nin yerli böceğidir ve sık sık karafatma (Blaps spp.) ile karıştırılmaktadır.