Esma Sultan Yalısı

Esma Sultan Yalısı adını Osmanlı Sultanı Abdülaziz'in kızı Esma Sultan'dan (1873 - 1899) alır.[1][2] Esma Sultan 16 yaşında iken devrin önemli devlet adamlarından Çerkes Mehmet Paşa'yla evlendirilmiş; Ortaköy Camii yanındaki 17. yüzyıldan kalma yalı yeniden yaptırılıp[3] kendisine düğün hediyesi olarak verilmiştir[2]. Bölgenin en büyük ahşap yapısı olan bu yalı[4], o zamana dek Tırnakçı Yalısı olarak biliniyordu.[5] I. Abdülhamit’in kızlarından Esma Sultan'la evlenen Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa da Tırnakçı yalısında oturmuştu.[3]

Abdülaziz'in kızı Esma Sultan'ın 1899 yılında ölümünden sonra II. Abdülhamit yalıyı kız kardeşi Cemile Sultan'a vermiş; onun ölümünden sonra V. Murad'ın kızı Fatma Sultan, II. Abdülhamit'e rica ederek sahilhaneyi satın almıştır.[6] Yalı, 1915'e kadar Osmanlı Hanedanı'nın mülkiyetinde kaldı.

1918 yılından itibaren Rum okulu olan yapı; 1920'lerde büyük bir yangın geçirdi ve 1922 yılından itibaren tütün deposu olarak kullanıldı.[7] 1952’de Saffet Baştımar tarafından satın alınıp marangozhane, mobilya deposu ve kömür deposu olarak kullanılmıştır; Baştımar Yalısı olarak da bilinir.[7]

Yalı, 1975 yılı başlarında sahipleri tarafından satılığa çıkarıldı ancak o sırada çıkan bir yangında yandı ve sadece dış duvarlarından oluşan bir harabe şeklini aldı. Bahçesi konser ve davetler için kullanılan metruk bina 1990'lı yıllarda The Marmara oteller zinciri tarafından satın alınıp dış duvarları korunup içi mekana camdan duvarlar giydirilmiş; böylece kapalı mekan elde edilmiştir.[8]

Günümüzde yapının giriş katında bar ve restoran, çelik kavisli merdiven ile girilen ikinci katta konferans salonu veya etkinlik alanı olarak kullanılabilen mekanlar bulunmaktadır.[9]

Esma Sultan Yalısı'nın, iki kat ve çatı katı ile oluşmuş, hacimli bir kitlesi vardır.[6] Yüz ölçümü 884m², bahçesi 4030m²'dir. Boyutları, malzemesi ve yönü bakımından geleneksel yalı mimarisinden farklıdır. Dışı kâgir, içi bağdadi ahşap olan yalıda iki oda, yalının deniz cephesinde yer alır ve merkeze sofa ile bağlanır. Salon, cephenin ortasında çıkma yapar ve yapının merkezinde büyük bir merdiven görülür.[6] Çıkmaları üç pencerelidir ve üzerinde üçgen alınlık vardır.

Yapı 2226 m² 'ik bir alan içinde yer alır. Zemin katı 31,5 m genişliğinde, 27 m uzunluğunda ve 3,80 m yüksekliğindedir. İkinci kat ile birleşen ilk kat 31,5 m genişliğe, 31 m uzunluğa ve 6,80 m yükseklikliğe sahiptir.[7]

Yalının içinden 15 Temmuz Şehitler Köprüsü'nün görünümü

Sadece binanın dış duvarlarını ihtiva eden harabe, 1990 yılında Marmara Otel zinciri tarafından satın alınmıştır. 1999 yılında yapı mimar Gökhan Avcıoğlu ve GAD Mimarlık tarafından işlevli hale getirildi[9]. Çerçeve şeklinde kalmış tuğla duvarlar içinde kalacak şekilde hafif çelik bir strüktür ve camdan oluşan bir kutu tasarlandı. .

Proje müellifleri Mimar Haluk Sezgin ve Mimar Philippe Robert tarafından bir yenileme ve ilave dizaynlarını takiben yalı, 2001 yılında çok amaçlı buluşma yeri olarak açıldı. Günümüzde Marmara Otel zinciri tarafından çeşitli toplantılar ve konferanslara hizmet vermek amacıyla çalıştırılmaktadır[7] Ayrıca İstanbul Uluslararası Caz Festivali[10] gibi sanatsal etkinliklere ev sahipliği yapmaktadır.

• The Marmara Esma Sultan
• Esma Sultan Yalısı