Elâzığ

Elâzığ ili, MÖ 3000'li yıllarda kurulduğu sanılan, Harput kentinin ovadaki devamıdır. Bu nedenle yıllarca Harput denmiştir. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun hâkimiyetinin Anadolu'ya kayması ile Harput'un Türk yurdu olmasında en önemli savaşın Malazgirt Meydan Muharebesi olduğunda şüphe yoktur. Nitekim Harput ve çevresi, Malazgirt Muharebesi'nden sonra Türklerin eline geçmiş olup, yörede Büyük Selçuklu İmparatorluğu'na bağlı olarak Çubukoğulları Beyliği kurulmuştur (1085). Harput'un Türkler tarafından alınmasına kadar sadece müstahkem bir kale hüviyetinde kalan bu yer, Türklerle beraber büyüyen bir şehir hâline gelmiştir. Çubukoğulları Beyliği'nin ömrü uzun sürmemiş ve ardından 1110 yılında Artukoğulları dönemi başladı. Bir müddet sonra Harput Artukluları diye bilinen bağımsız bir beylik kuruldu. Harput, 1230 yılında Moğolların eline geçmiş, 1234 yılından itibaren de Anadolu Selçuklu İmparatorluğu'nun hâkimiyeti altına girdi. 1507 yılında Safevîlerin eline geçen Harput, 1516 yılında ise Çaldıran Savaşı ile Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Mezra denilen bugünkü yerleşim yerine 1834'te taşınan Elâzığ'a 1862 yılında Sultan Abdülaziz'in tahta çıkışının beşinci yılında Kütahyalı Ahmet İzzet Paşa devrinde buraya tayin edilen Vali İsmail Paşa'nın teklifi ile Ma‘mûretü'l-Azîz Vilâyeti ismi verilmiştir. Fakat telaffuzu güç olduğundan halk arasında kısaca El-Azîz olarak söylenegelmiştir. Zaman içinde bölgeye eyalet merkezliği yapan şehre 1937 yılında Atatürk tarafından tahıl ambarı, bolluk ve bereket anlamına gelen El-Azık adı verilmiş olup, zamanla Türkçe ses uyumuna uygunluğu ve söyleniş kolaylığı nedeniyle Elâzığ olarak kullanılır olmuştur.

Harput'tan Elâzığ görünümü

Elâzığ ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümü'nde yer almaktadır. 9.153 km²yi bulan yüz ölçümü ile Türkiye topraklarının %1,2’sini oluşturmaktadır. 38°30' ile 40°0'21'' doğu boylamları, 38°0'17'' ile 39°0'11'' kuzey enlemleri arasında kalan il, doğudan Bingöl, kuzeyden (Keban Baraj Gölü aracılığı ile) Tunceli, batı ve güneybatıdan (Karakaya Baraj Gölü aracılığıyla) Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri ile çevrilidir. İl, merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 537 köy ve 709 mezra yerleşmesinden oluşmaktadır.

İklim

Geçmişte karasal iklimin hüküm sürdüğü Elâzığ, yapılan ve yapılmakta olan barajların etkisi ile ılıman bir iklime geçiş yapmıştır. Bu sürecin sonucunda özellikle önceleri çok soğuk ve yoğun kar yağışlı geçen kışlar nispeten daha ılıman geçmektedir. Elâzığ, toprağı verimli bir ovaya kurulmuştur. Elâzığ'ın dağlarında Karadeniz'deki gibi geniş ağaçlıklar yoktur. Bunun nedeni, Elâzığ'ın karasal iklimi yaşamasıdır. Elâzığ belirtildiği gibi ılıman bir iklime geçiş yapmıştır. Normalde Doğu Anadolu Bölgesi'nde yazlar çok sıcak, kışlar ise çok soğuk geçer. Son 10 yılda sert iklimin yumuşaması ve kar yağışında azalmasının nedeni barajlardır.

Elâzığ iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	2,8	5	11,3	17,8	23,6	29,6	34,3	34,1	29,4	21,7	12,4	5,3
Ortalama sıcaklık (°C)	−0,9	0,6	5,9	12	17,2	22,9	27,4	26,7	21,5	14,5	6,9	1,7
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−4	−3,1	1,1	6,4	10,5	15,0	19,3	18,9	14,2	8,9	2,7	−1,3
Ortalama yağış (mm)	37,4	39,1	50,7	64,9	49,5	12,9	3,3	1,2	8,6	44,4	46,1	42,2
Kaynak: Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü[2]

Elâzığ il merkezi nüfusu yıllara göre şöyledir;

Ekonomisi sanayi, tarım ve ticarete dayanır. Keban Barajı'nın yapılmasından sonra tarıma elverişli toprakların bir kısmı su altında kaldığından, tarım alanlarının azalması paralelinde sanayi canlanmıştır. Gayrisafi gelirinin %30’u sanayi, %10’u ticaret ve %25’i tarım sektöründen elde edilir. Toprak altı ve üstü çok zengindir.

Tarım: Ovaları az fakat çok verimlidir. Bol suları bulunan büyük akarsuların suladığı bu ovalarda buğday, arpa, pirinç, şekerpancarı, tütün, fasulye, nohut, mercimek, fiğ, burçak, soğan, sarımsak, pamuk, üzüm, elma, armut, kayısı, ceviz, badem ve dut yetişir. Yetiştirilen ürünler arasında lahana, kavun ve çilek önemli gelir kaynağı hâline gelmiştir.

Madencilik: Elâzığ madenciliğin tarımla yarıştığı ve hatta tarımı geçtiği bir yerdir. Toprakları madenle doludur. Bakır, krom, simli kurşun ve betonit başlıcalarıdır. Ergani Bakır İşletmesi’nde blister bakır, sülfürik asit ve prit tüvenan cevher istihsal edilir. Diğer maden işletmeleri; Guleman Krom İşletmesi, Ferro Krom Tesisleri ve Elâzığ Betonit Fabrikasıdır. Alacakaya ve Arıcak ilçelerinde çıkarılan mermer dünyaca meşhurdur. Kendine has özelliği bulunan Elâzığ mermerini işlemek üzere son senelerde birçok mermer işleme fabrikası kurulmuştur.

Sanayi: Elâzığ’ın maden bakımından zengin ve Türkiye’nin en büyük hidroelektrik santrallerinden birinin bu ilde oluşu ile sanayi gelişmiştir. İrili ufaklı 1.200 sanayi iş kolu vardır. Elâzığ sanayi alanında Doğu Anadolu Bölgesi'nde önemli bir yere sahiptir. Özellikle Organize Sanayi Bölgesi'nin kurulması ile fabrika sayısı hızla artmıştır. 49 fabrikalık sanayi bölgesinde 20 fabrika inşaatı tamamlanarak üretime geçmiştir. Diğerlerinin inşaatı devam etmektedir. Un, deri, şeker, çimento, pamukyağı, pamuk ipliği, kiremit, yün, süt, yem, azot, süper fosfat, kireç, plastik boru, tüpgaz imalatı ve dolum, kâğıt, tekstil, meşrubat, matbaacılık, mermer, ayçiçeği yağı, ayakkabı, mobilya, sabun, tıbbi malzeme fabrikaları başlıca büyük sanayi kuruluşlardır.

Elâzığ köklerini Harput'tan aldığı bir kültür birikimine sahiptir. Kentte, 1990 yılında Elâzığ Devlet Klasik Türk müziği korosu, 2008 yılında ise Elâzığ Devlet Tiyatrosu kurulmuştur. Elâzığ'da ayrıca, etkinlik gösteren birçok yerel tiyatro grubu vardır.

Bu yıl yirmincisi düzenlenecek Uluslararası Hazar Şiir Akşamları ve 2008 yılından beri gerçekleştirilen Çayda Çıra Film Festivali de kentin önemli sanatsal organizasyonlarıdır.

• Osmanlı döneminden kalan tarihi Ermeni Protestan Kilisesi bugün boştur ve otopark olarak kullanılmaktadır.
• Hazarbaba Kayak Merkezi:

Hazarbaba kayak tesisleri kış turizmi açısından önemli bir merkezdir. Sivrice ilçesinin güneyinde bulunan 2347 metre yüksekliğindeki Hazarbaba Dağı'nda yapılan Hazarbaba Kayak Merkezi, 1997 yılında etkinliğe geçmiştir ve kayak sporlarına elverişli pisti, 1700 metre uzunluğundaki teleksi ve yeme içme tesislerine sahiptir. Ulaşım şehir merkezi ve ilçe merkezinden kalkan otobüs seferleri ile sağlanmaktadır.

• Harput:

Elâzığ'da bulunan bir antik kenttir. MÖ 20. yüzyıldan kalıntılar bulunmaktadır. Antik Harput yerleşim alanı, bir açık hava müzesi gibidir. Müzesi, kalesi, camileri, kilisesi ve Buzluk Mağarası'yla Elâzığ'ın bir turizm merkezidir.

Elâzığ halk oyunları, oyun bölgelerinden halay bölgesi içinde ele alındığında, hareketlilik açısından diğer il ve bölgelere göre ağır ve estetiktir.[20] Az miktarda, çok hareketli oyunlar da vardır. Oyunlar halay bölgesindeki diğer oyunlara nazaran müzik ve oyun figürleri açısından çeşitli farklılıklar gösterir.[20] Altmışa yakın Elâzığ oyunu vardır. Ancak bugün yaşayan oyunların adedi yirmi-yirmi beş kadardır.[20] Bu oyunlardan bazıları ve en çok bilinenleri; çayda çıra, avreş, nure, halay, bıçak, kılıç kalkan ve delile oyunlarıdır.[20]

Kentin futbol takımlarından Elâzığspor, 2013-14 sezonunda Süper Lig'i on altıncı olarak bitirmiş ve 1. Lig'e düşmüştür. 2019-2020 sezonunda Spor Toto 2. Lig Kırmızı Grup'ta mücadele etmektedir. Elâzığ Belediyespor ise Spor Toto 3. Lig'de mücadele etmektedir. Elâzığspor en büyük başarısını 2002-2004 yılında Süper Lig'de oynayarak elde etti. Kentte Elâzığspor, Elâzığ Belediyespor, ve birçok amatör takım bulunmaktadır. Elâzığspor'un forma rengi bordo-beyazdır ve maçlarını Atatürk Stadyumu'nda oynamaktadır. TFF 2'nci Lig Kırmızı Grup ekiplerinden Elâzığspor'un, 6.8 büyüklüğündeki depremin ardından Türkiye Futbol Federasyonu'na (TFF) yaptığı ligden çekilme talebi kabul edildi [21]

Ayrıca basketbol dalında Elâzığ İl Özel İdarespor adında kadın basketbol takımı bulunmaktadır. 2020-2021 sezonunda Avrupa'da EuroLeague'de Elâzığ ve Türkiye'yi temsil edecektir.

“Kardeş kent”, kentlerin yerel yönetimleri aracılığıyla yabancı ülke kentleri ile kurdukları resmî dostane ilişkiyi ifade etmektedir. Belediye Meclisince alınan karar ile kurulan kardeş kent ilişkisi, içerisinde bulunduğumuz küreselleşme sürecinde uluslararası gelişmeler açısından epey önemli bir olguyu ifade etmektedir. Elâzığ Belediyesi; kurduğu kardeş kent ilişkileri ile sosyokültürel, ekonomik, eğitim, sağlık, ticaret, turizm, yerel yönetim hizmetleri ve spor gibi konularla tarafları ilgilendiren diğer alanlarda, iki kentin ilgili birimleri arasında iletişim ve koordinasyonu sağlayarak bilgi/deneyim alışverişi ve iş birliğinin geliştirilmesini amaçlamıştır. Sonuç olarak, iki şehir arasında karşılıklı anlayış, dostluk ve barışın güçlendirilmesi amacıyla; tarihi, kültürel, sosyal ve coğrafi açıdan Elâzığ ile benzerlikleri olan birçok yabancı şehir ile kardeş kent antlaşmaları imzalanmıştır. Elâzığ'ın toplam beş tane kardeş şehri vardır:

• Erzurum, Türkiye
• Bakü, Azerbaycan
• İstanbul, Türkiye
• Şanlıurfa, Türkiye
• Ankara, Türkiye

Wikimedia Commons'ta Elâzığ ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Elâzığ Valiliği 11 Kasım 1998 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Elâzığ Belediyesi