Cincrobi

Bugün Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı Ağzıpek ve Sugöze adını taşıyan köylerin bilinen en eski adı Cincrobi’dir. Ağzıpek köyü Büyük (Yukarı) Cincrobi, Sugöze köyü ise Küçük (Aşağı) Cincrobi adını taşıyordu.

Gürcüce Cinçrobi / Çinçrobi (ჯინჭრობი / ჭინჭრობი) olan bu yer adı Türkçeye Cincrob / Cincirop olarak girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde köyün adı Cincrob (جنجروب) biçiminde kaydedilmiştir.[1] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da bu ad aynı biçimde yazılmıştır.[2] Bu yazılış biçimi daha sonra değişikliğe uğramış ve Cincirop’a dönüşmüştür.[3]

Cincrobi köyünün de bulunduğu bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, 1886 tarihli nüfus sayımında köyün adını Cincirob (Джинджироб) olarak kaydetmiştir.[4] 1935 nüfus sayımında iki köyün adları Büyük Cincirop ve Küçük Cincirop olarak geçer. 1960 tarihli nüfus sayımında ise Ağzıpek ve Sugöze köylerinin adları eski adlarıyla birlikte verilmiştir.[5][6]

Gürcüce Cinçrobi / Çinçrobi (ჯინჭრობი / ჭინჭრობი) adı, “ısırgan otu” anlamına gelen “cinçari/çinçari” (ჯინჭარი/ჭინჭარი) kelimesinden türemiştir ve “ısırganlık” anlamına gelir.

Büyü Cincrobi ile Küçük Cincrobi köylerinin de bulunduğu Tao-Klarceti bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfus sayımı Rus idaresince 1886 yılında yapılmıştır. Bununla birlikte bu iki köyün Osmanlı tahrir defterlerinden yaklaşık nüfuslarını tespit etmek mümkündür. Bu bölgenin 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Yukarı Cincrobi’de 48 hane, Aşağı Cincrobi’de 92 hane yaşıyordu. Bir hanenin ortalama 5 kişiden oluştuğu varsayılırsa, Yukarı Cincrobi’nin nüfusunu 240 kişi, Aşağı Cincrobi’ninkinin de 460 olduğu ortaya çıkar. Buna göre iki köyün 1595 yılındaki toplam nüfusu 700 kişidir. Bu nüfus Cincrobi’nin oldukça büyük bir köy olduğunu göstermektedir. Bu tarihte vergi vermekle yükümlü kişiler olarak Gozal, Zandar, Şakar, Arakel, İvane, Giorgi, Karabeg, Pehlivan, Piraziz, Demetre, Mıkirtiç, Nurali, Alaaddin, Hosik, Davit, Mamuka, Grigol, Maharebel, Gogiça, Simon, Pirali gibi erkek adları kaydedilmiştir.[7] Köyün homojen olmayan bir etnik yapıya sahip olduğu bu adlardan da anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, örneğin Simon ile Pirali’nin kardeş olduğu göz önüne alınırsa, kişi adlarından köyde yaşayanların etnik kökenini saptamak kolay değildir.

Rusların 93 Harbi’inde (1877-1978) bölgeyi ele geçirmesinden sekiz yıl sonra yapılan nüfus sayımına göre Büyük Cincrobi’de 133 kişi yaşıyor ve nüfusunun da %86,5’i (115 kişi) Türk ve %13,5’i (18 kişi) Kürtlerden oluşuyordu. 1595 tarihli nüfusun Müslüman olmayan kesiminin zaman içinde Türkleşmiş olduğunu var sayarsak, Büyük Cincrobi’deki Kürt nüfusun sonradan yerleştiği söylenebilir.[4] Ne var ki bu kayıtlarda Küçük Cincrobi’nin adı yer almamaktadır. Bunun nedeni köyün tamamen boşalmış olması olabilir. Nitekim 1878’de Büyük Cincrobi’de 12 hane yaşıyorken, Küçük Cincrobi’nin nüfusu 6 haneye düşmüştü. Büyük Cincrobi'nin nüfusu 1896'da 188 kişiye, 1906'da 209 kişiye yükselmiştir. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da sadece Büyük Cincrobi köyünün adı geçmektedir. Bu tespitlerden hareketle Küçük Cincrobi köyünün Büyük Cincrobi köyüyle birleştirildiği söylenebilir.[2][8][9]

Cincrobi daha sonra yeniden iki köy haline geldi. 1935 nüfus sayımına göre Küçük Cincirop’ta 267 kişi, Büyük Cincirop’ta 379 kişi yaşıyordu. Bu tarihte iki köyde 1595 tarihindeki toplam nüfusa yakın sayıda insanın yaşamakta olduğu görülmektedir.

Cincrobi’nin ne zamandan beri yerleşim yeri olduğu bilinmemektedir. Aşağı Cincrobi ile Yukarı Cincrobi köylerinden iki kilisenin varlığı, Osmanlı Devleti’nin bu iki köyü ele geçirmesinden hemen sonra yapılan tahrirde köylerin büyük yerleşimler olarak kaydedilmiş olması buranın köklü bir geçmişi olduğunu göstermektedir. Cincrobi’nin yer aldığı bölge erken ortaçağda Gürcistan Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Daha sonra Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago (1268-1625) idaresinde kaldı. Osmanlılar Cincrobi’yi bu devletten ele geçirdi ve köy daha sonra Osmanlı idari birimi olan Çıldır Eyaleti içinde yer aldı. Hem Küçük Cincrobi hem de Büyük Cincrobi Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Kuzey nahiyesine bağlı köylerdi.[10]

Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Cincrobi, 93 Harbi’nde Çarlık Rusyası’nın eline geçti. 1886 yılı nüfus sayımında Büyük Cincrobi Kars oblastının Ardahan sancağında (okrug) Ardahan kazasının (uçastok) bir köyüydü. Büyük Cincrobi ayrıca “Cincirob Mekez” (Джинджиробский маркяз) adını taşıyan nahiyenin de merkeziydi ve bu nahiye Büyük Cincirob’un dışında Bağdad (Багдад), Gurcibek (Гюрджибек), Kirman (Кирман) ve Sabagara (Сабгара) köylerini kapsıyordu. Küçük Cincrobi köyü ise ortadan kalkmıştı.[4]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Cincrobi bir süre Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri de Ardahan ve Artvin bölgelerini fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921’de Ankara Hükümeti’nin Sovyet Rusya’la imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Cincrobi’nin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[11]

1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayına göre, sadece Büyük Cincrobi köyü mevcuttu ve bu köy de Kars vilayetinde Ardahan kazasının merkez nahiyesine bağlı bir köydü.[12] Büyük bir ihtimalle nüfusu azalmış olan Küçük Cincrobi köyü Büyük Cincrobi köyüne bağlanmıştır. Bu iki köy 1935 nüfus sayımında Büyük Cincrobi ve Küçük Cincrobi adıyla iki ayrı köy olarak kayda geçmiştir. Bu tarihten bir süre sonra Büyük Cincrobi’nin adı Ağzıpek, Küçük Cincrobi’nin adı da Sugöze olarak değiştirilmiştir.[5][6]

Cincrobi’de sadece iki tarihsel yapının varlığı bilinmektedir. Bu yapılar Aşağı Cincrobi ile Yukarı Cincrobi’deki köy kiliseleridir. Sugöze’deki tek nefli Küçük Cincrobi Kilisesi’nden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır. Ağzıpek köyündeki Büyük Cincrobi Kilisesi’nin akıbeti bilinmemektedir.[13]