Aydın

Aydın, Türkiye'nin bir ili ve en kalabalık yirminci şehridir. Ege Bölgesi'nde yer alan, turizm ve tarım açısından en gelişmiş illerdendir. Kuzeyinde İzmir, kuzeydoğusunda Manisa, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla illeri, batısında Ege Denizi bulunmaktadır. 2019 itibarıyla 1.110.972 kişilik nüfusuyla Ege Bölgesi'nin üçüncü büyük ilidir. On yedi ilçesi vardır.

Aydın
Yukarıdan aşağıya: Aydın Anıtı, Tralleis, Afrodisias, Didim, Apollon Tapınağı, Kuşadası

Aydın'ın Türkiye'deki konumu
Aydın haritası
Aydın
Aydın
Aydın (Avrupa)
Ülke Türkiye
Coğrafi bölge Ege Bölgesi
İlk yerleşim MÖ 3. binyıl
Alt idari birimler
İdare
  Tür Belediye başkanı-meclis
  Organ
  Vali Hüseyin Aksoy
  Belediye Başkanı Özlem Çerçioğlu (CHP)
Yüzölçümü
  Toplam 8.116 km² (3.133 mil²)
Yüzölçümü sırası 39.
Rakım 64 m (209 ft)
En alçak nokta 0 m (0 ft)
Nüfus
 (2019)
1.110.972
  Sıra 20.
  Yoğunluk 137/km² (350/mil²)
  Yoğunluk sırası 17.
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAS)
Posta kodu
09XXX
Alan kodu 256
ISO 3166 kodu TR-09
Plaka kodu 09
GSYİH (nominal) 2018[2]
• Toplam ₺35,2 milyar (21.)
• Kişi başı
₺32.362 (40.)
İGE (2013) 0,541[3]
düşük · 24.
İklim Csa[4]

Etimoloji

Aydın'ın eski isimleri Tralleis ve Güzelhisar olup 14. yüzyılda Anadolu Beylikleri döneminde kurulan Aydınoğulları beyliği döneminde ismi Aydın olarak değişmiştir. Herodot, Aydın ili ile ilgili “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı ve en güzel iklimin bulunduğu yer” demiştir. Evliya Çelebi ise “Dağlarından yağ, ovalarından bal akar” demiştir.

Tarihçe

Aydın; çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmış, Antik Çağda Afrodisias, Milet, Didyma, Nysa, Priene, Magnesia gibi önde gelen kentlerdir. Bugünkü Aydın, Tralleis Kenti ile birlikte MÖ 2500 yılında Hititler zamanında gelişmiş, 8. yüzyılda Lydia zamanında da en parlak çağını yaşamıştır. Selçuklularla birlikte Türk uygarlığının kültür varlığı ve eserleriyle donatılmıştır.

Aydınoğulları zamanında şehrin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, daha sonra Aydın adını almıştır. 1811’de İzmir, Saruhan (Manisa), Menteşe (Muğla), Antalya, Isparta sancaklarını kapsayan eyaletin merkezi oldu. Kurtuluş Savaşından sonra 1923 yılında Aydın müstakil vilayet olmuştur.

Cumhuriyet dönemi

1987 yılında çıkarılan 3392 sayılı kanun ile Buharkent ve İncirliova,[5] 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanun ile de Karpuzlu, Köşk ve Yenihisar ilçeleri kuruldu.[6] Yenihisar ilçesinin adı 1997 yılında 4235 sayılı kanun ile Didim olarak değiştirildi.[7] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile merkez ilçe kaldırılarak aynı sınırlara sahip Efeler ilçesi kuruldu. Yine aynı kanun ile Aydın'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[8]

Coğrafya

Aydın ilinin yüz ölçümü 8.116 km2'dir.[1] Kuzeyinde İzmir, kuzeydoğusunda Manisa, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla illeri, batısında Ege Denizi yer alır. İlin denizden yüksekliği 64 metredir.

Aydın'da 395.494 hektar alanda sulu tarım yapılmaktadır. Zeytin ve meyvelikler en geniş alanı kaplar. İlde 6 Baraj (Kemer Barajı, Çine Topçam Barajı, Yaylakavak Barajı, İkizdere Barajı, Çine Adnan Menderes Barajı, Karacasu Barajı) mevcuttur.

İklim

Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi (Köppen: Csa) etkilidir.[4] Bu iklim şartları ve topoğrafik yapı Aydın ve çevresinde iki ayrı bitki topluluğunun (maki ve orman) gelişmesine neden olmuştur. Kar yağışı ender görünür.

 Aydın iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 23,2 25,2 32,4 35,4 40,2 44,4 44,6 43,8 43,3 37,8 30,7 25,9 44,6
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 13,2 14,7 17,9 22,5 28,1 33,3 36,1 35,7 32,0 26,2 19,7 14,6 24,5
Ortalama sıcaklık (°C) 8,2 9,3 11,8 15,8 20,9 25,9 28,4 27,6 23,5 18,4 13,3 9,6 17,7
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 4,3 4,9 6,7 10,0 14,2 18,1 20,5 20,2 16,7 12,7 8,7 5,8 11,9
En düşük sıcaklık (°C) −7,6 −5,4 −5 −0,8 4,6 8,4 13,4 11,8 7,6 2,0 −2 −5,3 −7,6
Ortalama yağış (mm) 108,6 93,8 70,4 52,9 36,5 13,5 3,9 2,3 13,1 44,2 83,9 120,9 644
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[9]

Nüfus

Aydın il nüfusu 1.110.972'dir (2019 sonu). İlin yüz ölçümü 8.117 km2'dir. İlde km2'ye 137 kişi düşmektedir. Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe 471 kişi ile Efeler’dir. İlde yıllık nüfus artış oranı % 1,20 olmuştur. Nüfus en çok artan ilçe: Kuşadası (%2,98). Nüfusu en çok azalan ilçe ise Karacasu (-% 1,69). 4 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre 17 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 672[10] mahalle bulunmaktadır.

2019 yılı sonunda Aydın ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus 2018 Nüfus 2019 Fark Nüfus Artışı % Mah.Say. Alanı  km2[11] Yoğunluk
Bozdoğan 33.843 33.627 -216 -0,64 55 859 39
Buharkent 12.688 12.793 105 0,83 14 124 103
Çine 49.760 49.339 -421 -0,85 72 820 60
Didim 85.055 86.688 1.633 1,92 16 424 204
Efeler 289.248 293.816 4.568 1,58 83 624 471
Germencik 43.913 43.968 55 0,13 36 394 112
İncirliova 51.526 52.556 1.030 2,00 28 188 280
Karacasu 18.706 18.389 -317 -1,69 38 727 25
Karpuzlu 11.113 10.952 -161 -1,45 23 286 38
Koçarlı 23.716 23.397 -319 -1,35 52 455 51
Köşk 27.517 27.846 329 1,20 28 187 149
Kuşadası 113.580 116.966 3.386 2,98 23 265 441
Kuyucak 26.975 26.671 -304 -1,13 36 544 49
Nazilli 156.748 159.544 2.796 1,78 82 691 231
Söke 120.217 121.481 1.264 1,05 50 1064 114
Sultanhisar 20.533 20.458 -75 -0,37 18 220 93
Yenipazar 12.608 12.481 -127 -1,01 18 245 51
AYDIN 1.097.746 1.110.972 13.226 1,20 672 8.117 137

Ekonomi

Şehrin ekonomisinin temelini tarım, hayvancılık ve turizm oluşturur. Aydın ili, 2018 yılı verisine göre gayri safi yurt içi hasıla bakımından ₺35,2 milyar ile ülkenin yirmi birinci büyük ilidir.[2] Kişi başına düşen gelirde ise ₺32.362 ile kırkıncı sırada yer almaktadır.[2] 2013 yılı İnsani Gelişme Endeksi verisine göre Aydın, elde ettiği 0,541 puanla yirmi dördüncü sırada yer aldı.[3]

Tarım ve hayvancılık

Aydın; yağlık zeytin, incir, kestane, kereviz üretiminde Türkiye’de 1. sırada, pamuk ve çilek üretiminde ise 2. sırada, taze börülce ve sofralık zeytin üretiminde 3. sırada yer almaktadır.[12]

Sanayi

Tarım, gıda, tekstil ürünleri, makine ve ekipman, otomotiv yan sanayi, beyaz eşya üretimi Aydın ilinin sanayisinin ana kalemlerindendir.

Turizm

Turizm, tarımdan sonraki ikinci önemli gelir kaynağıdır. Yaklaşık 680 konaklama tesisinde 78.000 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca Kuşadası'nda 54.000, Didim'de 42.000 yazlık konut bulunmaktadır. 2011 yılında 5,5 milyon turist Aydın iline gelmiştir. Dilek Yarımadası Milli Parkı, Kuşadası ve Didim plajları önemli sahillerdir.

İlde 9 müze bulunmaktadır. Bunlar; Aydın Arkeoloji Müzesi, Yörük Ali Efe Müzesi, Afrodisias Müzesi, Karacasu Etnoğrafya Müzesi, Milet Müzesi, Çine Kuvâ-yı Milliye Müzesi, Çine Arıcılık Müzesi, Nazilli Etnoğrafya Müzesi ve Kuşadası Zeytin ve Zeytincilik Müzesi'dir.

Ören yerleri açısından da oldukça zengindir. Bunlar; Afrodisias (Karacasu), Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Apollon Tapınağı (Didim), Gerga (Çine), Harpasa (Nazilli), Magnesia (Ortaklar), Mastaura (Nazilli), Milet (Didim), Nysa (Sultanhisar), Priene (Söke) ve Tralleis (Efeler)'dir.

Madencilik

Maden İşletilen sahalar
Kömür Şahnalı, Koçarlı, Söke sahaları
Mermer Karacasu sahaları
Kuvars Çine, Söke sahaları
Feldispat Karpuzlu, Çine, Söke sahaları
Zımpara taşı Karacasu sahaları

Aydın ili madencilik açısından zengindir. Özellikle seramik ve cam endüstrisi için önemli endüstriyel hammadeler olan feldspat ve kuvars il ekonomisine katkıda bulunmakta ve ihraç edilmektedir. İlde işletilen kömür, mermer, kuvars, feldispat, zımpara taşı sahaları bulunmaktadır. Ekonomiklik ve/veya kalite problemlerinden dolayı çıkarılmayan; potansiyel ve görünür rezervlere sahip altın, asbest, bakır-kurşun-çinko, barit, cıva, demir, diatomit, grafit, kükürt, vermikülit, talk ve uranyum yatakları bulunmaktadır.

Ayrıca il oldukça zengin jeotermal sahalara sahiptir. Buharkent, Germencik, Sultanhisar, Efeler, Kuşadası'nda işletilen veya potansiyel olarak keşfedilmiş kuyular bulunmaktadır. İlde ayrıca 8 tane jeotermal elektrik santrali bulunmaktadır.

Kültür

Halk Aydın ağzı konuşmaktadır. Yöreye ait Zeybek dansları ve Zeybek müzikleri bulunmaktadır.

Spor

2018-2019 sezonu sonunda, Aydın ili spor kulüplerinden bir üst lige yükselen ya da küme düşen olmamıştır. Futbolda Nazilli Belediyespor 2. Ligde play-off maçları sonunda lig 10.su olmuştur. Aydın'ın tek süper lig takımı Aydın Büyükşehir Belediyespor Kadın Voleybol takımı Avrupa'da Challenge Cup'da final oynayarak 2. olma başarısını elde etmiştir. Aydın PTT SK, Hentbol Erkekler 1.Lig'de 9. olmuştur. Diğer kulüpler 2., 3. ve bölgesel ligdedir.

Önemli spor tesisleri: Adnan Menderes Stadyumu (10.988), Mukan Perinçek Stadyumu (10.500), Kuşadası Özer Türk Stadı (8.000), Söke Şehir Stadı (5.000), Atatürk Spor Salonu (2.000), Mimar Sinan Spor Salonu (2.000), Kardeşköy Sentetik Atletizm Pisti ve 3 adet yarı olimpik kapalı yüzme havuzu.

Yönetim

Aydın'ın ilçeleri

Merkezi yönetim

Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur. Aydın, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır. Aydın Valisi Hüseyin AKSOY, 9.06.2020/274 sayılı kararla Kocaeli Valisi iken atanmıştır.[13][14]

Yerel yönetim

Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Aydın
CHP
9 / 18
AK Parti
5 / 18
MHP
2 / 18
İYİ Parti
2 / 18

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[15][16] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16. madde)

Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı, Özlem Çerçioğlu (CHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %53,94 oy oranıyla seçilmiştir.[17] Aydın Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 82’dir. Büyükşehir Belediye Başkanı, 18 ilçe belediye başkanı ve 63 üye. Bunların 21’i AK Parti, 35'i CHP, 16’sı MHP, 10'u İYİ Parti'dir.[18]

İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye yerel seçimleri'ne göre, dört değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 8'i CHP, 5'i AK Parti, 2'si MHP ve 2'si İYİ Parti'li belediye başkanıdır.[19]

Eğitim

İlde bir adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi 1992 yılında kurulmuştur. Üniversitede 3 enstitü, 20 fakülte, 1 devlet konservatuvarı, 6 yüksekokul, 19 meslek yüksekokulu, 35 araştırma ve uygulama merkezi bulunmaktadır.

Altyapı

Demiryolu

İzmir - Aydın Demiryolu inşaatında çalışan işçiler, 1850'lerin sonu

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, İngiliz Ottoman Railway Company tarafından 1856'da inşa edilen ve işletilen İzmir - Aydın hattı, Anadolu'nun ilk, Osmanlı İmparatorluğu'nun ikinci demiryoludur. Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen çeşitli tarım ürünlerinin, özellikle incirin İzmir Limanı'na daha hızlı getirilip ihracatının yapılabilmesi amacıyla inşa edilmiştir. 1935 yılında TCDD tarafından satın alınarak kamulaştırılmıştır. İlde, 16 istasyonu ile karşılıklı seferler devam etmektedir.

İstasyonlar

Basmane - Nazilli - Denizli hattı

Aydın Garı

Aydın'da Basmane-Denizli Bölgesel Treni, Basmane-Nazilli Bölgesel Treni, Söke-Denizli Bölgesel Treni ve Söke-Nazilli Bölgesel Treni hatları tarafından kullanılmakta olan 14 istasyon bulunmaktadır.

Atça'dan geçen bir Nazilli - Söke treni

Söke hattı

Aydın'da Basmane-Söke Bölgesel Treni, Söke-Nazilli Bölgesel Treni ve Söke-Denizli Bölgesel Treni hatları tarafından kullanılmakta olan 2 istasyon bulunmaktadır.

Karayolu

İzmir ile Aydın arasında, İzmir - Aydın Otoyolu olarak bilinen Otoyol 31 bulunmaktadır. Bu otoyol üzerinde de Türkiye'nin en uzun üçüncü tüneli, Türkiye Otoyolları üzerindeki en uzun ikinci tüneli olan 75. Yıl Selatin Tüneli bulunmaktadır. Aydın Büyükşehir Belediyesi Sarı Otobüslerinin 11.12.2015 tarihinde hizmete başlaması ile ilçeler arası ulaşım daha da kolaylaşmış[20] ve Aydın Büyükşehir Belediyesi'nin belirlediği fiyat politikası ile diğer ulaşım seçeneklerine kıyasla biraz daha uygun hale gelmiştir.

Denizyolu

Kuşadası Limanı'na yanaşmış olan bir kruvaziyer gemisi

Kuşadası Limanı'ndan denizyolu ulaşımı sağlanmaktadır. Kruvaziyer turizminin önemli limanlarından biridir. Ayrıca Yunanistan'ın Sisam adasına karşılıklı feribot seferleri düzenlenmektedir.

Havayolu

Aydın'ın Efeler ilçesinde bir havalimanı bulunmaktadır. 1.435 metre uzunluğunda piste sahip olan bu havalimanı yıllarca kullanılmamıştır. 2012 yılında işletme hakkı Devlet Hava Meydanları İşletmesi tarafından 20 yıllığına Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığına devredilmiştir. Günümüzde Türk Hava Yolları Uçuş Akademisi adıyla, 27[21] eğitim uçağıyla pilotaj eğitimi için kullanılmaktadır.

Sağlık

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne bağlı 1 tane eğitim ve araştırma hastanesi, Sağlık Bakanlığı'na bağlı 10 tane devlet hastanesi, 6 tane entegre devlet hastanesi, 3 tane ağız ve diş sağlığı merkezi, 128 tane aile sağlığı merkezi bulunmaktadır.

Kaynakça

  1. "İl ve İlçe Yüz Ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2019.
  2. Özkul, İsmet (25 Aralık 2019). "81 ilin 2018 yılı GSYH ve büyüme karnesi". Dünya. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.
  3. "Türkiye'de İllere Göre İnsani Gelişme Endeksi". dergipark.org.tr. Ocak 2017. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019.
  4. "Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye'nin İklim Tipleri". dergipark.org.tr. Temmuz 2017. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019.
  5. "Kanun No. 3392" (PDF). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
  6. "Kanun No. 3644" (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
  7. "Kanun No. 4235" (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
  8. "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
  9. "Resmî İstatistikler - Aydın". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2016.
  10. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 3 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
  11. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
  12. "Aydın incir, kestane, yağlık zeytin ve kerevizde liderliğini korudu". İhlas Haber Ajansı. 28 Ocak 2020. Erişim tarihi: 8 Kasım 2020.
  13. http://www.aydin.gov.tr/vali1
  14. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020.
  15. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2020.
  16. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2020.
  17. http://aydin.bel.tr/mobil/detail/4352/baskanimiz
  18. http://aydin.bel.tr/detail/5118/meclis-uyeleri
  19. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2020.
  20. "sarı otobüs saatleri". Aydın Büyükşehir Belediyesi. 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  21. "Türk Hava Yolları Uçuş Akademisi". 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2020.

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.