Andranik Ozanyan

Andranik Toros Ozanyan veya Antranig Paşa (Ermeni: Անդրանիկ Թորոսի Օզանեան, 25 Şubat 1865 - 31 Ağustos 1927), Osmanlı Ermenisi gerilla lideri, Rus Ordusunda Ermeni gönüllülerinden oluşan birliklerden birinin komutanı. Doğu Anadolu'da ve Azerbaycan'da Müslüman Türklere ve Kürtlere yaptığı katliamlarla bilinir.[2][3]

Andranik Ozanyan
Doğum 25 Şubat 1865(1865-02-25)
Şebinkarahisar, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 31 Ağustos 1927 (62 yaşında)
Richardson Springs, California, ABD
Mezar yeri Ararat Mezarlığı (1927–28)
Père Lachaise (1928–2000)
Yerablur (2000–günümüz)
Bağlılığı Daşnaksütyun (1892–1907)
 Bulgaristan (1912–13)
 Rus İmparatorluğu (1914–16)
Ermeni paramiliterler (1917–19)
Hizmet yılları 1888-1904 (Fedayi)
1912-13 (Bulgaristan)
1914-16 (IDS)
1917-19 (Ermenistan)
Rütbesi Fedayi (1899–1904)[1]
Üsteğmen (Bulgaristan)
Tümgeneral (Rusya)
Ermeni Kolordusu Batı Ermeni Tümeni Komutanı (1918)
Özel Çarpışma Tümeni Komutanı (1919)
Savaşları/Çatışmaları I. Dünya Savaşı
İmza

Yaşamı

1865'te Şebinkarahisar'da doğdu. 1890'da İstanbul’a yerleşti. Bir süre marangoz kalfası olarak çalıştığı İstanbul'da Sosyal Demokrat Hınçak Partisine katıldı. Bir polis şefinin öldürülmesi cinayetini üzerine alarak Batum'a kaçtı. Burada sosyalist eğilimli Hınçak grubundan uzaklaşarak, daha etkili bir örgütlenme modeli sunan Ermeni Devrimci Federasyonuna (Taşnak Partisi) katıldı.

1898 Taşnaksütyun Kongresinde (Sasun) Sason'un faaliyet merkezi seçilmesi ve orada ayaklanma başlatarak batı ülkelerinin dikkatini Ermeni sorununa çekmeyi planlayan örgütün isteği doğrultusunda Sason'a gitti. Sason'da ayaklanmaya katıldı. Kısa sürede isyanın önderliğine yükseldi. 1901 yılı Kasım ayında Osmanlı güçleri müdahale edince, Muş'un Arakelots Manastırın'a 30 adamıyla sığındı. Bu sırada kar fırtınasından yararlanarak buradan kaçtı.[4]

1904 yılında Batılı ülke konsoloslarının ara buluculuğu üzerine Sason'dan ayrılarak önce Kafkasya'ya[5] daha sonra Bulgaristan'a gitti. Taşnaklar tarafından kurulan parti okulunun kuruluşunda çalıştı. 22 Şubat – 4 Mayıs 1907 tarihlerinde Ermeni Devrimci Federasyonu'nun Viyana’da toplanan Dördüncü Dünya Kongresi’ne delege olarak katıldı.[6]

I. Dünya Savaşı başlamadan önce Ermeniler Ruslara destek amacıyla Kafkasya'da çalışmalara başladılar. Ararat ana kilisesi büyük kürsünün patriği, Eçmiyazin Katogikos'u Kevork tüm ruhani dairelere yazdığı mektupta Ermenileri "Büyük Rusya'ya" yardıma çağırmıştır.[7] Her taraftan Ermeni gönüllüleri Rus ordusuna Türkiye'ye karşı savaşmak üzere Tiflis'e gelmeye başladılar. Antranik de Bulgaristan'dan Tiflis'e geçti. Osmanlı meclisinde Erzurum Milletvekili olan Karakin Pastırmacıyan da teşkilat için Kafkasya'ya gitti. 12 Ağustos 1914 tarihinde Rus Kafkasya Ordusu başkomutanı Mişlayevski ile görüştü ve ilk Ermeni gönüllü birliğini örgütlemek ve başına geçmek ile görevlendirildi.

1917'de Rus ihtilalinden sonra Kafkasya'daki Rus ordusu cepheden ayrılarak evlerine dönmeye başladı. Bölgeden Rus ordusu çekilince onların yerine Ermenilik hesabına buraları Ermeniler işgal etmek istedi. 1917 sonlarında Erzurum'u zapt etmek için Rus Generali üniformasıyla Antranik ve Ruslar tarafından vali yardımcılığına tayin edilmiş olan doktor Zavriyef buraya geldi. Erzurum'u işgale devam etmek için buraya Ermeni çeteleri geldiyse de cephede savaşmak istemediler[8] ve sonunda buradan çekilmek zorunda kaldılar.

Ermeni gönüllü alayları

Mart 1915'te Van'da başlatılan isyanı destekledi. 18 Nisan 1915 tarihinde Dilman'da Halil Paşa yönetimindeki Osmanlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı.

Ocak 1916'da Rus ordusuyla birlikte Bitlis'e girdi. Önceki yazın Van olayları'na misilleme olarak kenti yaktı ve sivil halktan çok sayıda kişiyi öldürttü. Bu nedenle Rus Divan-ı Harbi'nde yargılanıp tutuklandı ise daha sonra rütbesi iade edildi.

1917'de Rus İmparatorluğu yıkılmış, Anadolu'daki düzenli Rus birlikleri dağılmaya başlamıştı. Kafkasya Cephesi komutanı Tuğgeneral Lebedenski Anadolu'da Ermeni birliklerinden savaşan başka silahlı birliklerin kalmaması üzerine Ocak 1918'de Antranik'i Tuğgeneral ilan etti ve o Erzurum'u Osmanlı kuvvetlerine karşı savunmak ile görevlendirildi.

2 Mart 1918 tarihinde Erzurum Merkez Komutanlığını üzerine aldı. İlk günler ordusunda düzen yaratmaya gayret etti, ancak Osmanlı birlikleri Erzurum'a yaklaştıkça askerleri katliamlara başladı. 12 Mart 1918 tarihinde Osmanlı orduları Erzurum’a girerken kaçan Ermeni askerleri arkalarında harap olmuş bir şehir, kadın, çocuk, ihtiyar çok sayda ölü bırakmışlardır.[9]

İlerleyen Kafkas İslam Ordusu karşısında İngiliz orduları ile birleşmek için İran Azerbaycanı'na çekildi, fakat Hoy şehri yakınlarında Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu karşısında 9 Haziran 1918 tarihinde yenilerek Nahcivan'a çekildi.[10]

28 Mayıs 1918'de kurulan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu ile Batum Antlaşması'nı imzalayınca Ermenistan Cumhuriyeti yönetimiyle bağlarını kopardı. Ermenistan Cumhuriyeti’nin bu şartlar altında varlığını ve kuvvetlerini dağıtmayı reddeden Antranik, Culfa[11] ve Nahcivan [12] bölgesinde Türk milislerine karşı düzensiz savaşı sürdürdü.

Türk ordularının Nahcivan'a ilerlemesi üzerine Zengezur Dağlarına çekilerek gerilla hareketi başlattı.[13] İngilizlerin müdahalesi üzerine Ermeni hükûmetiyle barışmaya razı oldu. Ancak Nisan 1919'da yeniden isyan edip ordusuyla Erivan üzerine yürüdü. İkna edilerek yurt dışına çıkarıldı. Amerika Birleşik Devletleri'ye giderek Fresno'ya yerleşti.

Müttefiklere savaş boyunca yaptığı yardımlardan dolayı Fransız Cumhurbaşkanı Raymond Poincaré tarafından Légion d'Honneur madalyasıyla ödüllendirildi.[14]

1927'de öldü. Naaşı Paris'e getirilerek Père Lachaise Mezarlığına gömüldü.

Sovyetler Birliği döneminde adı Sovyet Ermenistanında siyasi açıdan sakıncalı idi. 1990'da Ermenistan'ın bağımsızlığından sonra yeniden ulusal kahraman ilan edildi. Naaşı Erivan'a getirildi. Erivan'ın ana meydanına Antranik heykeli dikildi.

Kaynakça
  1. Holding, Nicholas (2008). Armenia, with Nagorno Karabagh (2nd bas.). Chalfont St. Peter: Bradt Travel Guides. s. 93. ISBN 978-1-84162-163-0.
  2. Mark Levene. Devastation: Volume I: The European Rimlands 1912-1938. Oxford University Press, 2013. S. 217.
    In Van and Bitlis provinces on the one hand, and in the cross-border Kars region on the other, Armenian units—notably those led by Andranik in the latter case—went on a veritable killing spree 'emptying one Tatar (Azeri) village after another'.
  3. The Modern Review, Volume 36, 1924.
    As soon as the troops of the Azerbaidjan government had departed, the bands of Andranik began again to pillage and massacre the population... Acts of savagery and revolutional atrocities were committed by Armenian insurgents of Turkey commanded by Andeanik who continued to destroy the Musulman villages of Karabakh.
  4. Van ve Bitlis İstatistiği, General Mayevsky'den nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s. 522
  5. K. Küdülyan, Beyrut 1929 (Ermenice)'den nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s. 523
  6. Dasnabedian, History of the ARF, s. 86.
  7. Eçmiyazi Katogikosluğu resmi dergisi Ararat'ın Ağustos 1914'ten nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s.592.
  8. Khlebof: Erzurum 2. Topçu alayı Savaş Broşürü, 12 Mart 1918'den nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s.646.
  9. "Turks, Armenians and Erzurum, 1916-1918". 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2009.
  10. Birinci Dünya Harbi Türk Harbi Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekatı, C. II, 2. Kitap, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1993, s. 537.
  11. Birinci Dünya Harbi Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekatı, C. II, Birinci Kitap, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1993, s. 533-537.
  12. Cafer Guli Mirzayev, “Nahcivan Kendlerinde Andranik’in Türeddiği Vahşilikler ve Ona Karşı Mübarezenin Teşkili”, a.g.e., s. 128.
  13. Mehmet Fatih Öztarsu, Osmanlıdan Kopan Daşnakların Büyük Çözülüşü, Beyaz Tarih 9 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2015
  14. H. Pasdermadjian, Histoire de L’ Armenie, Paris, 1949, s. 465.; Lang, The Armenians, s. 114
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.