Agop Dilâçar

Ermeni bir ailede dünyaya gelen Dilâçar, 1915 yılında Robert Koleji'nden mezun olmuştur. I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi'nde yedek subay olarak görev alan Dilâçar, savaştan sonra Beyrut'ta bir Ermeni okulunun müdürlüğünü yapmaya başlamıştır. Ayrıca Beyrut'ta Ermenice yayımlanan ilk gazete olan Luys'un (լույս; Türkçe: Işık) genel yayın yönetmenliğini üstlenmiştir.[1] Eşi Meline ile birlikte gittiği Sofya'da Eski Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi dersleri veren Dilâçar, burada ilk kitabını da yayımlamıştır. 22 Eylül 1932 tarihinde Dolmabahçe Sarayı'nda, Mustafa Kemal Atatürk'ün başkanlığında gerçekleştirilen I. Türk Dil Konferansı'na İstepan Gurdikyan ve Kevork Simkeşyan ile birlikte dil uzmanı olarak davet edilmiş, daha sonra çalışma ve araştırmalarını yeni kurulan Türk Dil Kurumunun başuzmanı ve ilk genel sekreteri olarak sürdürmüştür. 1934'te kabul edilen Soyadı Kanununa dek kullandığı Martanyan soyadının yanına, Türkçenin geliştirilmesi için olan katkılarından dolayı Atatürk'ün önerdiği "Dilâçar" soyadını da eklemiş, eserlerinde ise sadece bu soyadını kullanmıştır. Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi çalışmalarıyla, Türklerin ve Türkçenin kökenlerinin bulunması konusunda önemli bilgileri ortaya çıkardı. 1936-1951 yılları arasında Ankara Üniversitesi'nde dil-tarih ve Türkoloji dersleri verdi ve Türkçe üzerine önemli çalışmalar yaptı. Latin harfleri ile yeni Türk abecesinin oluşturulmasına yönelik çalışmalara katıldı. 1942-1960 yılları arasında Türk Ansiklopedisi'nin hazırlanması çalışmalarında başdanışmanlık yaptı. Türk Dil Kurumu'ndaki görevini ve dil çalışmalarını 1979'daki ölümüne kadar sürdürdü.[1]

Dilâçar, Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadının verilmesini öneren kişi olarak birtakım yayınlarda yer almıştır.[2][3] Cengiz Özakıncı ise soyadın Agop Dilâçar tarafından önerildiği iddiasının gerçek dışı olduğunu söylemiştir. İddianın çıkış noktası olarak Dilâçar'ın ölümünde iki yıl sonra, 1981 tarihli Süreç dergisinin beşinci sayısında Aytunç Altındal'ın Dilâçar için kullandığı "Mustafa Kemal'e, Türklerin Babası anlamında kullanılması kaydıyla Atatürk adının verilmesini öneren üç kişiden biri, hatta birincisi olarak tanınır." sözlerini göstermiştir. Altındal'ın bu iddiası 1994'te Dzadur Ağayan'ın Türkiye'de Ermeniler ve 1998'de Türkiye Ermenileri Cemaati tarafından yayımlanan 75. Yılda Türkiye Ermenileri kitaplarında yer almış ve 26 Eylül 2005 tarihli Aksiyon ile Ekim 2006 sayılı Esquire dergilerinde aynı iddia yinelenmiştir.[4]

İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Mehmet Alkan'a göre, "Atatürk" soyadını Dilâçar'ın yanı sıra, Konya Milletvekilli Naim Onat'ın bulduğu iddiası da gerçeği yansıtmamaktadır ve Türk Dili Tetkik Cemiyeti (TDTC) Başkanı Saffet Arıkan'ın 26 Eylül 1934 tarihinde 2. Dil Bayramı açılış konuşmasında dile getirdiği "Ulu Önderimiz Ata Türk Mustafa Kemal" hitabı Atatürk soyadına esin kaynağı olmuştur.[5]

1979 yılının yaz ayında dinlenmek için gittiği Büyükdere'de rahatsızlanarak Cerrahpaşa Hastanesine kaldırılan Dilâçar, 12 Eylül 1979'da 84 yaşındayken yaşamını yitirmiştir.[1][6]

• Les bases Bio-Psychologiques de la Théorie Güneş Dil (Güneş Dil Teorisi'nin Biyopsikolojik Kökenleri) (1936)
• Azeri Türkçesi (1950)
• Batı Türkçesi (1953)
• Lehçelerin Yazılma Tarzı
• Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (1954)
• Devlet Dili Olarak Türkçe (1962)
• Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (1963)
• Türk Diline Genel Bir Bakış (1964)
• Türkiye'de Dil Özleşmesi (1965)
• Dil, Diller ve Dilcilik (1968)
• Kutadgu Bilig İncelemesi (1972)
• Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (1978)

• Kaya Türkay, A.Dilâçar, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1982, 266s.